غزل معاصر؛ ژانر غنایی و جایگاه غزل رمانتیک در این زمینه (تحلیلی محتوایی و جریان‌شناسی)

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 2، دوره 11، شماره 40، آبان 1400، صفحه 26-43   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

یحیی طالبیان^{* 1}؛ علی محمد محمودی²

¹استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سلمان فارسی کازرون، کازرون، ایران

چکیده

موضوع انواع ادبی و شعر فارسی از بحث‌های مهمی است که هنوز به طور شایسته و علمی بازنمایی و نقد و تحلیل نشده است. نوع یا گونة ادبیات غنایی در شعر فارسی از پرکاربردترین نوع‌های شعر فارسی است. شعر غنایی در لباس دیگری به‌نام مکتب رمانتیسم رخ‌نمایی می‌کند و ضمن از دست دادن گونه‌های غنایی قدیم، دارای وجه‌ها و گونه‌هایی جدید ساختاری و محتوایی شده است. بدین منظور در این نوشته که پژوهش کیفی است، با روش توصیفی- تحلیلی به مرور و نقد تعاریف ادبیات غنایی و سیر تطور آن پرداخته، در بخشی دیگر نیز سیر و امتداد ادبیات غنایی در قالب مکتب فراگیر و «گسترش‌یافتة» رمانتیسم بررسی و بازنموده شده است. چگونگی برداشت منتقدان و صاحب‌نظران از این نوع ادبی و تغییرات آن، در این پژوهش نقد و تحلیل شده است. همچنین به‌دلیل تغییر نگاه به این نوع ادبی و حذف گونه‌های کلاسیک آن (هجو، چیستان، لغز، حبسیه، مدح و ...) در شعر معاصر، شایسته است پیوند ذهینت عاطفی شعر معاصر و رمانتیسم با این نوع ادبی نیز پژوهش شود؛ این که رمانتیسم چه نگاه تازه‌ای به شعر غنایی بخشید و چه تحولات غالب و پرتکراری را در این نوع ادبی نمودار ساخته است. از سوی دیگر، چون غزل فارسی را آینة تمام‌نمای نوع ادب غنایی برشمرده‌اند، با مطالعة ذهنیت غنایی غزل نو باید مؤلفه‌های نو و متفاوت از پیش را در غزل معاصر نیز بازجست.

کلیدواژه‌ها

نوع ادبی؛ غزل معاصر؛ غزل رمانتیک فارسی؛ تغییر ژانر

مراجع

ابتهاج، هوشنگ ( 1388)، سیاه مشق، تهران: نشر کارنامه، چاپ بیست و سوم.

ابجدیان، امراله (1388)، تاریخ ادبیات انگلیس، ج.7، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.

ارسطو (1343)، فن شعر، ترجمه عبدالحسین زرین­کوب، تهران: بنگاه نشر و ترجمه.

امین‌پور، قیصر (1389)، مجموعه کامل اشعار امین­پور، تهران: انتشارات مروارید. چاپ ششم.

بهبهانی، سیمین (1389)، کولی و نامه و عشق، تهران: چشمه، چاپ چهارم.

بهمنی، محمد علی (1390)، گزینه اشعار، تهران: مروارید، چاپ ششم.

پورنامداریان، تقی ( 1386)، «انواع ادبی در شعر فارسی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی قم، سال اول، شمارۀ سوم، صص 9- 27.

توللی، فریدون (1376) شعلة کبود: منتخب رها، نافه، پویه، شگرف، بازگشت و تازه­های توللی، تهران: سخن.

جعفری جزی، مسعود (1378)، سیر رمانتیسم در اروپا، تهران: مرکز.

جواری، محمدحسین و آسیب­پور، محسن (1387)، «طبقه­بندی انواع ادبی از منظر نظریه­پردازان مکتب رمانتیسم»، نقد زبان و ادبیات خارجی، شمارۀ 1، صص 33-55.

خواجات، بهزاد (1391)، منازعه در پیرهن؛ بازخوانی شعر دهة هفتاد. اهواز: رسش.

روزبه، محمدرضا؛ ضرونی، قدرت الله (1393)، «عشق به همسر در شعر معاصر» پژوهشنامه ادبیات غنایی دانشگاه سیستان، سال 12، شمارۀ 22، صص 168-188.

زرقانی، سید مهدی (1388)، «طرحی برای طبقه­بندی انواع ادبی در دورة کلاسیک»، فصلنامة پژوهش­های ادبی، سال6، دورة 24، صص 81-106.

زرقانی، سیدمهدی؛ قربان­صباغ، محمودرضا (1395)، نظریة ژانر (نوع ادبی): رویکرد تحلیلی- تاریخی. تهران: هرمس.

زرین­کوب، عبدالّحسین، (1382)، شعر بی دروغ شعر بی نقاب، تهران: انتشارات جاویدان، چاپ دوم.

سلطان­محمدی، امیر؛ نوریان، سید مهدی؛ طغیانی، اسحاق (1395)، «چند بحث تازه در باب گونه‌های ادبی: ژانرهای ادبی»، پژوهش‌نامة نقد ادبی و بلاغت، سال 7، شمارة 1، صص95-112.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390). با چراغ و آینه: در جستجوی ریشه­های تحول شعر فارسی معاصر، تهران: سخن، چاپ دوم.

طریقی، غلامرضا (1396)، گزینة غزل غلامرضا طریقی، تهران: فصل پنجم.

کالر، جاناتان (1378) «مقدمه­ای بر بوطیقای شعر غنایی»، ترجمة ابوالفضل حری، مجلۀ فرهنگ، دورۀ 26، صص96-99.

محمودی، علی­محمد؛ طغیانی، اسحاق (1398)، «واکاوی نگاه‌ها‌ به مرگ در غزل معاصر؛ مرگ‌اندیشی، مرگ‌زدگی یا مرگ‌مشتاقی»، نشریة شعرپژوهشی، دورة 12، شمارۀ 1، پیاپی 43، صص 205-223. 

محمودی، علی­محمد؛ رستاد، الهام (1399)، «شبکة واژگانی، صفت و قیدسازی‌های فریدون توللی در چارپاره‌های رها و نافه»، فنون ادبی، آمادۀ انتشار.

مختاری، محمد (1371)، انسان در شعر معاصر(یا درک حضور دیگری). تهران: توس.

مختاری، محمد (1378)، هفتاد سال عاشقانه: تحلیلی از ذهنیت غنایی معاصر با شعر 200 تن از شاعران، تهران: تیراژه.

منزوی، حسین (1389)، مجموعه اشعار منزوی، به کوشش محمد فتحی، تهران: نگاه، چاپ دوم.

منزوی، حسین (1387) از شوکران و شکر: مجموعه غزل، تهران: آفرینش، چاپ چهارم.

میرزایی، محمدسعید (1387)، دیروز می­شوم که بیایی: گزینه اشعار نو و غزل میرزایی، تهران: تکا.

نظری، فاضل (1390)، گریه­های امپراتور: مجموعه غزل، تهران: سوره مهر، چاپ هفدهم.

نیستانی، منوچهر (1384)، گزیده اشعار نیستانی، به کوشش علی باباچاهی، تهران: مروارید.

ولک، رنه، آوستن وارن (1373)، نظریۀ ادبیات، ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.