تحلیل تصویرسازی‌های عاشقانه مشفقی بخارایی با استفاده از مفاهیم نجومی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

مقاله 5، دوره 11، شماره 40، آبان 1400، صفحه 76-92   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدی نوریان^{* 1}؛ مهرداد چترایی²؛ افسانه بهرامیان³

¹استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد. نجف آباد. ایران

³دانشجوی دکتری ادبیات غنایی. گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد. نجف آباد. ایران.

چکیده

عبدالرّحمان مشفقی بخارایی از شاعران قرن دهم هجری است که در گفتن انواع شعر سلیقۀ نیکو دارد. قصاید خوب و غزل‌های مرغوب دارد و شهرت اهاجی کوبنده‌اش نیز با لطافت اشعار غنایی مطبوعش پهلو می‌زند. با این که در روزگار وی دانش‌هایی نظیر رمل و نجوم دیگر چندان مورد توجّه نبوده و با ظهور سبک هندی زبان شاعران نیز از اصطلاحات تخصّصی علمی دور و به زبان عامّۀ مردم نزدیک شده بود، مشفقی برای تصویرپردازی‌های عاشقانه از مفاهیم نجومی بسیار استفاده کرده است. در شعر وی نه تنها به مفاهیم و واژه‌های نجومی متداول در میان اکثر شاعران مثل طالع و ستارۀ بخت و نام سیّارات سبعه برمی‌خوریم، مضامین و کلمات تخصّصی‌تر دانش نجوم همچون ذنب، قدر، قران، شرف، مفهوم دیدن ساعات سعد و نحس را نیز در خلال ابیاتش مشاهده می‌کنیم. با توجّه به نحوۀ استفادۀ وی از مفاهیم و واژه‌های نجومی و تصاویر هنرمندانه‌ای که با به‌کار گرفتن این مضامین در شعر خود خلق کرده، می‌توان گفت که مشفقی با دانش نجوم تفسیری یا هیأت آشنایی کامل داشته و از مفاهیم آن برای بیان عواطف درونی خویش، بویژه در سوز و گدازهای عاشقانه به خوبی بهره برده است.

کلیدواژه‌ها

قرن دهم؛ شعر غنایی؛ نجوم تفسیری؛ هیأت؛ اسطرلاب؛ عبدالرّحمان مشفقی بخارایی

مراجع

قرآنکریم (1376)، ترجمۀ الهی قمشه ای، به خط عثمان طه، تهران: هاد.

آرام، احمد؛ ناتل خانلری، پرویز و دیگران (1349)، فرهنگاصطلاحاتعلمی، ریاضی، نجوم، فیزیک، شیمی، زمین شناسی، جانورشناسی، گیاه شناسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، مؤسسۀ انتشارات فرانکلین.

احرارف، ظاهر (1959)، منتخباتاشعارعبدالرحمانمشفقیبخارایی، (استالین‌اباد) دوشنبه.

بهرامیان، افسانه و همکاران (1400)، «بازشناخت مشفقی بخارایی و ضرورت تصحیح و انتشار کلیّات او، به همراه معرفی کامل‌ترین نسخۀ دیوان شاعر»، متن‌شناسی ادب فارسی، دورۀ 13، شمارۀ 1، صص 39-54.

بیرونی، ابوریحان (1386)، آثارالباقیه، برگردان اکبر داناسرشت ، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.

----------  (1352)، التّفهیم، مقدّمه و تعلیقات استاد جلال‌الدّین همایی، تهران: چاپخانۀ بهمن، چاپ دوم.

تهانوی، محمّد بن علی بن علی (1996)، کشّافاصطلاحاتالفنونوالعلوم، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.

حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدّین محمّد (1375)، دیوانحافظ، به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.

خوارزمی، ابوعبدالله محمّد بن احمد (1347)، مفاتیح‌العلوم، برگردان حسین خدیوجم، تهران: علمی فرهنگی.

دگانی، مایر (1376)، نجومبهزبانساده، برگردان محمّدرضا خواجه‌پور، تهران: گیتاشناسی، چاپ هفتم.

دهاتی، عبدالسّلام (1958)، لطیفه‌هایتاجیکی، استالین‌اباد: نشریات دولتی تاجیکستان.

دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامهدهخدا، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.

صفا، ذبیح‌الله (1373)، تاریخادبیاتدرایران، جلد پنجم، تهران: فردوس، چاپ نهم.

گنابادی، ملّا مظفر (1238)،شرحبیستبابدرمعرفتتقویم، تهران: چاپ سنگی.

مشفقی بخارایی، عبدالرحمان (بی‌تا)، کلیّات دیوان اشعار، نسخۀ دست‌نویس شماره 239، گنجینۀ دست‌خط‌های فرهنگستان تاجیکستان.

مصفی، ابوالفضل (1388)، فرهنگاصطلاحاتنجومی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ چهارم.

نالینو، کارلو آلفونسو (1348)، تاریخنجوماسلامی، برگردان احمد آرام، تهران: کانون نشر و پژوهش‌های اسلامی.

نثاری بخاری، حسن، (1377)، مذکّراحباب، مقدّمه و تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران: مرکز.

نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر بن علی (1331) ، چهار مقاله، به اهتمام و تصحیح مرحوم محمّد قزوینی، به کوشش محمّد معین، تهران: ارمغان.