بررسی عوامل اجتماعی موثر بر توسعه شهر تبریز با رویکرد کیفی

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 7، دوره 11، شماره 38، خرداد 1400، صفحه 173-208   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/uss.2021.681352

نویسندگان

عاطفه محمدی^{* 1}؛ محمد عباس زاده²؛ محمدباقر علیزاده اقدم²؛ فاطمه گلابی³

¹دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه تبریز(نویسنده مسؤول)

²استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تبریز

³دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه تبریز

چکیده

با توجه به نقش به­سزای توسعه شهری در عصر حاضر دست­یابی به آن جزو اهداف تمام کشورها است. با این حال بررسی­ها نشان می­دهد که شهر تبریز راه طولانی برای دست­یابی به توسعه در پیش دارد. هدف مقاله حاضر شناسایی مفاهیم اجتماعی مرتبط با توسعه در شهر تبریز می­باشد. روش مورد استفاده این پژوهش، کیفی و استراتژی داده­بنیاد می­باشد. داده­ها با استفاده از تکنیک مصاحبه نیمه­ساختار­یافته جمع­آوری شد. جامعه­ آماری پژوهش متخصصین شهر تبریز می­باشند که دارای سمت اجرایی، تجربه یا سواد در حیطه توسعه شهر تبریز می­باشند. نمونه این پژوهش شامل45 نفر از متخصصین توسعه و مسئولین شهری دارای سمت اجرایی (مدیران عالی رتبه شهرداری و استانداری، فرمانداری، اعضای شورای شهر، اساتید دانشگاه، موسسان و فعالان سازمان­های مردم نهاد (سمن­ها) و مسئولین ذیربط) می­باشد. روش­ نمونه­گیری بر اساس روش مورد استفاده و هدف پژوهش، هدف­مند بود. یافته­های پژوهش نشان داد؛ 5 مفهوم اجتماعی که تاثیر زیادی بر توسعه شهر تبریز دارند عبارتند از؛«اختلال در مجاری جامعه­پذیری»، «فرسایش اعتماد اجتماعی»، «ضعف همگرایی اجتماعی و سیاسی»، «ضعف ارتباط متقابل احزاب و گروه­های واسط با مردم» و «گسترش بی­تفاوتی اجتماعی». از دیدگاه متخصصین رابطه این 5 مفهوم با توسعه شهری رابطه­ای معکوس می‌باشد؛ به این معنی که با گسترش هر یک از این مفاهیم، روند دست­یابی به توسعه شهری در تبریز کند­تر می­شود. نهایتا «ضعف حکمرانی اجتماعی(اختلال در کارکرد خرده نظام اجتماعی)» به­عنوان هسته مرکزی پژوهش انتخاب شد. یافته­های این پژوهش همسو با نظریات گیدنز، مک­للند، لیپست، هیگن و نورث و یافته­های پژوهش­های تجربی می­باشد.
 
 

کلیدواژه‌ها

توسعه شهری؛ بی­تفاوتی اجتماعی؛ جامعه­ پذیری؛ همگرایی اجتماعی- سیاسی؛ ضعف حکمرانی اجتماعی

مراجع

- اشقلی فراهانی، منصوره، محمدی، عیسی، احمدی، فضل‌الله، ملکی، مجید، حاجی­زاده، ابراهیم (1388). «موانع آموزش بیمار در بخش­های سی‌سی‌یو و پست سی‌سی‌یو: یک مطالعه گراندد تئوری». نشریه دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی ایران (نشریه پرستاری ایران). دوره بیست‌ودو. شماره 58: 73- 55.

- اوکلی، پیتر، مارسدن، دیوید (1383). رهیافت‌های مشارکت در توسعه روستایی، ترجمه منصور محمودنژاد، تهران، جهاد دانشگاهی.

- ایدر، نبی اله؛ حکیمی­نیا، بهزاد (1398). «بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر بر روند توسعه پایدار شهری در شهر اهواز»، نشریه مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال یازدهم، شماره 3: 89-105.

- آرایش، منصور؛ شیخی، محمدتقی (1399). «بررسی رابطه آموزش شهروندی و توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: شهر اردبیل)»، نشریه مطالعات جامعه­شناختی شهری، سال دهم، شماره 34: 33-60.

- بخارایی­زاده، سیدمهدی (1397). «جایگاه احزاب در کشورهای توسعه­یافته»، فصلنامه علمی-حقوقی قانون­یار، دوره 2، شماره 5: 277-295.

- پاتنام، روبرت (1380)، دموکراسی و سنت های مدنی (تجربه ایتالیا و درس هایی برای کشورهای در حال گذار)، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: نشر روزنامه سلام.

- پرچمی، داود( 1386). «بررسی مشارکت مردم در نهمین انتخابات ریاست جمهوری»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 53: 82- 37.

- پیت، ریچارد، هارت ویک، الین (1389). نظریه­های توسعه، ترجمعه مصطفی ازکیا، رضا صفری­شالی، اسماعیل رحمانپور، نشر لویه، تهران، چاپ دوم.

- تیمور­نژاد، کاوه؛ یوزباشی، علیرضا؛ ابراهیمی، مجید (1396). «بررسی عوامل موثر بر آموزش شهروندانی با تاکید بر توسعه پایدار شهری (مورد مطالعه: شهرداری زنجان)»، نشریه اقتصاد و مدیریت شهری، دوره 5، شماره 3: 79-95.

- چلبی، مسعود (1395)، جامعه شناسی نظم، تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی، تهران: نشر نی.

- خاماچی، بهروز (1375). بازار تبریز در گذر زمان، انتشارات اطاق بازرگانی و صنایع و معادن تبریز.

- خاماچی، بهروز (1389). شهر من تبریز، انتشارات ندای شمس، تبریز.

- درستی، امیرعلی؛ ادیبی، مهدی؛ ادهمی، عبدالرضا (1397). «عوامل شتاب دهنده و بازدارنده فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی توسعه پایدار شهری در اصفهان»، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 12، شماره 41: 87-116.

- درویشی، محمدرسول؛ قائدی، محمدرضا؛ کشیشان سیرکی، گارینه؛ توحید فام، محمد (1399). «تحلیلی بر توسعه پایدار شهری با تاکید بر شاخصه­های سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی (نمونه موردی: منطقه 2 شهر تهران)»، فصلنامه علمی- پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال 11، شماره 40: 201-215.

- رحیمی_، اکبر (1393). «مدل­سازی توسعه تبریز در سال 1410 با استفاده از LTM»، نشریهپژوهش­هایبوم­شناسیشهری، پاییز و زمستان 1393، شماره 10: 99- 110.

- رضوانی، محسن (1386). «تحلیل رفتار انتخاباتی؛(مورد­شناسی انتخابات نهم ریاست جمهوری)»، مجله معرفت، اسفند، شماره 123: 149- 166.

- زیاری، کرامت­الله؛ رفیعی­مهر، حسین؛ زارعی، جواد (1399). «سنجش کیفیت زندگی از دیدگاه عدالت اجتماعی (مطالعه موردی: مناطق 2 و 16 شهری تهران)»، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 52، شماره 1: 1-15.

- زیباکلام، صادق؛ مقتدایی، مرتضی (1393). «احزاب سیاسی و نقش آن در توسعه سیاسی ایران: مطالعه موردی انتخابات»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال دهم، شماره بیست و نهم: 7-28.

- سریع القلم، محمود (1396)، راهی به سوی توسعه­یافتگی ایران (مجموعه یادداشتهایی از پروفسور محمود سریع القلم)، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان.

- سیدامامی، کاووس (1388). «تلویزیون و انتخابات ریاست جمهوری در ایران»، پژوهش‌های ارتباطی، سال 16، شماره 1: 63-91.

- سینایی، وحید، مسعودی، حمید (1392). «جامعه پذیری و باز جامعه پذیری سیاسی در نظام وظیقه، مطالعه نگرش دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد»، مسائل اجتماعی ایران، سال چهارم، شماره 2، زمستان 1392، صص 79- 104.

- ظهیری نیا، مصطفی، نیک خواه، هدایت الله، فلاحی شاه آباد، احمد، صادقی، سهیل، عزیززاده، امید (1395). «اعتماد اجتماعی و تاثیر آن بر مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه هرمزگان»، پژوهش­نامه فرهنگی، شماره 11: 86- 136.

- عباس زاده، محمد، حسین­پور، ابراهیم (1390). «کاربرد تثلیث در پژوهش­های کیفی (با تأکید بر رویکرد نظریه زمینه­ای)»، روش­شناسی علوم انسانی، سال 17، شماره 67؛ 166 – 147.

- عنبری، موسی (1395). جامعه شناسیتوسعهازاقتصادتافرهنگ، انتشارات سمت، تهران.

- غفاری، غلامرضا (1380). «دولت و مشارکت اجتماعی روستاییان در کشورهای در حال توسعه؛ با تاکید بر ایران»، اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال نهم، شماره 35 : 257- 284.

- فخاری، علی، صمدی راد، بهرام، اخباری شجاعی، محمد، الفتی، ناهید (1388). «نقش پیامدهای اجتماعی و بهداشتی مهاجرت در اقدام به خودکشی مهاجرین حاشیه­نشین تبریز: مطالعه­ای اکتشافی در چارچوب گراندد تئوری»، مجله پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دوره سی‌ویک، شماره 2: 72- 65.

- فخرایی، سیروس (1383). «تحلیل جامعه شناختی مشارکت اجتماعی در ایران»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی طرح مسائل جامعه شناختی ایران ، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

- فرزانه، سبق اله؛ رمشانی، علی (1391). «بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و توسعه شهری (مطالعه موردی قائم شهر)»، جامعه­شناسی مطالعات جوانان، سال سوم، شماره 6: 109- 132.

- فلیک، اووه (1388). درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه: هادی جلیلی، چاپ دوم ، تهران: نشر نی.

- فنی، زهره، احمدی، توحید، رضویان، محمدتقی (1396). «راهبردهای توسعه پایدار حمل­و­نقل شهری با استفاده از تحلیل شبکه (مطالعه موردی: ساختار مدیریت حمل و نقل کلانشهر تبریز)»، نشریه علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 21، شماره 59، بهار، صص 242-221.

- قنبری، ابولفضل؛ قنبری، محمد (1392). «ارزیابی توزیع فضایی پارک­های شهری تبریز با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (روش تطبیقی تحلیل شبکه و بافرینگ)»، نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، تابستان، شماره50: 223-235.

- گولدنر، آلوین (1383). بحران جامعه شناسی غرب، ترجمه فریده ممتاز، نشر انتشارات سهامی انتشار، تهران.

- گیدنز، آنتونی (1390). جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران : نی.

- محسنی­تبریزی، علیرضا؛ صداقتی­فرد، مجتبی (1390). «پژوهشی درباره بی­تفاوتی اجتماعی در ایران»، جامعه­شناسی کاربردی، سال22، شماره 3 : 22-1.

- معصومی جهتلو، مریم؛ جعفری­نیا، غلامرضا؛ پاسلارزاده، حبیب (1399). «بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر بر فرایند توسعه پایدار در شهرهای صنعتی: شهر عسلویه»، فصلنامه علمی-پژوهشی و برنامه­ریزی شهری، انتشار آنلاین از تاریخ 1 تیر 99.

- مکی­زاده، فاطمه، فرج پهلو، عبدالحسین، عصاره، فریده، شهنی ییلاق، منیجه (1391). «شناسایی عوامل تأثیرگذار بر پذیرش پایگاه­های اطلاعاتی مبتنی بر وب توسط کاربران دانشگاهی: یک مطالعه گراندد تئوری». نشریه تحقیقات کتابداری و اطلاع­رسانی دانشگاهی، سال چهل و ششم. شماره 59: 81- 59.

- موسوی، میر طاهر (1391). «مشارکت اجتماعی یکی از مولفه‌های سرمایه اجتماعی»، فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره 22: 92-67.

- مهدی­زاده اشرفی، علی؛ لطفی، محمدرضا؛ حاجی محمدحسین معمار، حسین (1393). «بررسی و تحلیل موانع شایسته­سالاری در شرکت ارتباطات زیرساخت»، فصلنامه مدیریت، سال یازدهم، شماره 33: 19- 39.

- میقانی، احمد (1390). «مولفه‌های انسسجام در دولت اسلامی». فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژکی، شماره43 : 103-147.

- نورث، داگلاس سی (1384). «اقتصاد نهادگرای جدید و توسعه جهان سوم»، فصلنامه تکاپو، ترجمه حسین بذرافشان، شماره 11 و 12: 147-162.

- همیلتون، پیتر (1379)، تالکوت پارسونز، ترجمه احمد تدین، نشر هرمس، تهران.

- Agarwal, Sucheta; Lenka, Usha; Singh, Kanhaiya; Agrawala, Vivek; MohanAgrawala, Anand. (2020) “A qualitative approach towards crucial factors for sustainable development of women social entrepreneurship: Indian cases”. Journal of Cleaner Production, Volume 274, 123-135.

- Aliah, B; Purwakania, Hasan (2017). “Social Solidarity Economy and Sustainable Development: Bringing global challenge to Indonesia”, 8^th International Conferences of Asian Association of Indigenous and Cultural Psychology (ICAAIP 2017). VOL. 127: 25-32.

- Anchorena, J. and F. Anjos (2008), Social Ties and EconomicDevelopment, Working Paper, Electronic Copy Available at: http://ssrn.com/abstract.

- Astudillo, Sergio et al. (2019). “EstuPlan: Methodology for the development of creativity in theresolution of scientific and social problems”, 5th International Conference on Higher Education Advances (HEAd’19), Universitat Polit`ecnica de Val`encia, Val`encia, 2019, DOI: http://dx.doi.org/10.4995/HEAd19.2019.9205. 711-717.

- Bulguchev, M. K; Yusupova, M. D (2019). “Economic and philosophic vision of social development”, Advances in Economics, Business and Management Research, VOL 81: 474-477.

- Cervelló-Royo, R; Moya-Clemente, I; Perelló-Marín, M.R; Ribes-Giner, G (2020). “Sustainable development, economic and financial factors, that influence the opportunity-driven entrepreneurship. An fsQCA approach”. Journal of Business Research, Volume 115, July 2020, Pages 393-402.

- François, P. (2002), Social Capital and Economic Development, Rutledge, First Published.

- Gritskikh, N; Reshetnikova, E; Zagorodnity,N; Feytkevich, N (2019). “Challenges to Leadership Development in Members of Student Communities as a Problem of Social WellBeing and Development of Patriotism in Youth”, Advances in Social Science, Education and Humanities Research, VOL. 333: 408-413.

- Grootaert, C. and T. Bastelaert (2002), The Role of Social Capital inDevelopment, Cambridge: Cambridge Univ. Press.

- Hagen, Everett E (1967). In the Theory of Social Change, New York, The Dorsey Press Inc., Homewood, Illinois.

- Levi, Margaret Braithwait Valerie (2010). Trust and Governance, New York, Russel Say Foundation.

- Lipset, Semour Martin (1960). political man, new York, anchor book.

- Manolescu, Elena; Manolescu, Claudiu-Mihail (2019). “CREATIVITY THROUGH ECHNOLOGICAL EDUCATION FOR FUTURE SOCIAL AND ECONOMIC DEVELOPMENT”, Selection and peer-review under responsibility of the Organizing Committee of the conference, eISSN: 2357-1330,1597-1602.

- McClelland, David C; Winter, D.G. (1971). Motivating Economic Achievement, New York, The Free Press, The Macmilian Com.

- Nurhayati, Cucu (2017). “ Social Development in the Urban Informal Sector: Study on Street Vendors in Pasar Minggu Jakarta”, Advances in Social Science, Education and Humanities Research (ASSEHR), volume 129, Third International Conference on Social and Political Sciences (ICSPS 2017): 150-152.

- Price, Bob (2002) "social capital and factors effecting civic engagement as reported by leaders of voluntary associations، ” The social science Journal، Vol ,39، Issue 1.

- Rasoolimanesh, Mostafa; Badarulzaman, Nurwati; Jaafar, Mastura (2012). “City Development Strategies (CDS) and Sustainable Urbanization in Developing World”, Procedia - Social and Behavioral Sciences, VOl, 36: 623 – 631.