شناخت مقرهای‌ جمعی-رفتاری ”مساجد“ بر اساس الگوی سینومرف رفتار کاربران و کالبد (مطالعه‌ موردی: مساجد حیاط مرکزی - ایوانی شهر قزوین)

دو فصل‌نامه فضای زیست

دوره 1، شماره 1، اردیبهشت 1400، صفحه 1-20   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهسا میرسلامی¹؛ علی عمرانی پور^{* 2}

¹دکترای معماری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد تهران مرکزی، تهران، ایران.

²دانشیار، گروه معماری، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. نویسنده مسئول.

چکیده

طراحی مطلوب فضاهای جمعی به لحاظ کیفیت‌های کالبدی از نظر اجتماع‌پذیری در خلق و دعوت فعالیت‌های اجتماعی بهره‌برداران از آنجا حائز اهمیت است که عدم وجود کیفیات لازم سینومرف رفتار-کالبد را دچار اختلال نموده و به‌تبع در حس حضور و مدت توقف کاربران تاثیرگذار است. مساجد به‌عنوان نوعی از فضاهای جمعی با تعریف کردن عرصه‌های نیمه‌خصوصی تا عمومی، سلسله‌مراتبی از قرارگاه‌های ‌رفتاری را شکل می‌دهند؛ که در گذشته به‌عنوان مقرهای رفتاری کارآمد عمل می‌کرده‌اند، اما امروزه علی‌رغم تنوع کالبدی در مساجد، فاقد آن مطلوبیت مربوطه به‌عنوان یک فضای جمعی می‌باشند. هدف از این پژوهش سنجش مولفه‌های مطلوب برای شکل‌گیری قرارگاه‌های‌ رفتاری و پیرو آن اجتماع‌پذیری در مساجد به‌‌عنوان یک مکان شهری حائز اهمیت است. به این منظور در ابتدا بر مبنای ادبیات روان‌شناسی محیط، مقوله اجتماع‌پذیری و مفاهیم قرارگاه ‌رفتاری در مسجد تدقیق می‌شوند و مولفه‌های موثر بر شکل‌گیری این دو عامل مورد بررسی قرار می‌گیرند، سپس در راستای واکاوی الگوی سینومرف و ارتباط آن با اجتماع‌پذیری به بررسی تاثیر هم‌نشینی برخی از عامل‌های رفتاری مانند احساس نیاز به تعامل، مدت حضور و مولفه‌هایی نظیر مکان‌یابی، همجواری ورودی‌ها و برخی از عوامل کالبدی پویا پرداخته می‌شود. روش پژوهش به دو صورت انجام شده‌ است؛ ثبت رویدادها و فهرست‌های رفتاری داده‌های کیفی ضمن شناسایی مقر رفتاری در سه مسجد چهارایوانی در شهر قزوین صورت گرفته و وزن مولفه‌های موثر در مساجد شامل الگوهای جامع رفتار و ویژگی هم‌ساختی رفتار ظرف کالبد استخراج شده است، سپس به‌صورت کمی از تئوری نحو فضا با نرم‌افزار Depthmap 10 به بررسی نقش شاخص‌های نحو فضا بر قرارگاه‌های رفتاری کاربران مساجد و ارزیابی اجتماع‌پذیری آنان پرداخته شده است و در ادامه آنالیز داده‌ها از طریق نرم‌افزار آماری 22 Amos مورد تحلیل همبستگی قرار گرفته‌اند. نتایج نشان می‌دهند که اجتماع‌پذیری فضای عمومی معماری با هم‌ساختی و ترکیب مناسب عامل‌های کالبدی و رفتاری- اجتماعی میسر می‌شود.

کلیدواژه‌ها

قرارگاه رفتاری؛ سینومرف؛ نحو فضا؛ مساجد؛ اجتماع‌پذیری

سایر فایل های مرتبط با مقاله

LSJ_Volume 1_Issue 1_Pages E 1-2.pdf

مراجع

• حیدری، علی اکبر و پیوسته‌گر، یعقوب و کیایی، مریم. (1396). بررسی نقش حیاط در پیکره‌بندی فضایی مساجد در راستای ارتقای راندمان عملکردی با استفاده از روش چیدمان فضایی. نشریه هنرهای زیبا، 22(3)، 104-91.
• دانشپور، سیدعبدالهادی و چرخچیان، مریم. (1386). فضاهای عمومی و عوامل موثر بر حیات جمعی. باغ نظر،4(7)،19-24.
• دژدار، امید و دیگران. (1391). بازشناسی مفهوم قرارگاه رفتاری، مروری بر تعاریف و ویژگی‌های رفتاری با تاکید بر مرور تحلیلی متن شوگن، هفت حصار، 1(1)،20-13.
• عقابی، محمدمهدی. (1378). دایره‌المعارف بناهای تاریخی در دوره اسلامی (مساجد). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
• سازمان اوقاف قزوین. (1395). اسناد سازمان اوقاف قزوین. قزوین: سازمان اوقاف.
• سلطا‌ن‌زاده، حسین. (1372). فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران: نشر معاونت امور اجتماعی و فرهنگی.
• صادق‌پور، بهرام و مرادی، بهرام. (1390). تحلیل آماری با نرم‌افزار SPSS & AMOS. مازندران: دانشگاه مازندران.
• مطلبی، قاسم. (1380). روانشناسی محیطی: دانشی نو در خدمت معماری و طراحی شهری. فصلنامه هنرهای زیبا، (10)، 52-67.

 

• Abioso, Wanita Subadra & Triyadi, Sugeng. (2017). The Behavior–Milieu Synomorphy of Communal Space in Desa Adat Tenganan Pegringsingan Bali Indonesia. International Journal of Architecture, Arts and Applications, 3(2), 11-20.
• Alborzi, Fariba & Habib, Farah & Etessam, Iraj, (2017). Explaining the Role of Light on Quality of the Architectural Spaces in Iranian Mosques. Space Ontology International Journal, 6(1), 9-26.
• Heft, Harry & Hoch, Justine & Edmunds, Trent & Weeks, Jillian. (2014). Can the Identity of a Behavior Setting be Perceived through Patterns of Joint Action? An Investigation of Place Perception. Behavioral Sciences, 4(4), 371-393.
• Lang, John. (1987). Creating Architectural Theory: The Role of the Behavioral Sciences in Environmental Design. New York: Van Nostrand Reinhold.
• Walsh, Bruce. (1973). Theories of Person-Environment Interaction: Implications for the College Student. United States: The American College Testing Program.