صورت‌بندی مولدهای انعطاف‌پذیری خانه‌های اعیانی بر اساس تحولات گفتمان جنسیتی دوره قاجار (مورد پژوهشی: خانه‌های اعیانی قزوین)

دو فصل‌نامه فضای زیست

دوره 1، شماره 1، اردیبهشت 1400، صفحه 43-67   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدخت کیائی¹؛ حسین سلطان‌زاده^{* 2}؛ مریم ارمغان³؛ علی‌اکبر حیدری⁴

¹دکترای معماری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

²استاد، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. نویسنده مسئول.

³استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

⁴استادیار، گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

چکیده

انعطاف‌پذیری، پاسخی برای رفع نیازهای مختلف ساکنین خانه در زمان‌های گوناگون می‌باشد. در واقع این نیازها هستند که برای رفع آن‌ها قابلیت تغییرات بالقوه­ در بُن نظام‌های فعالیتی و فضاییِ خانه‌ها، بروز پیدا می‌کنند و بالفعل می‌شوند؛ در پژوهش پیش‌رو این دلیل بروز انعطاف‌پذیری، مولدهای انعطاف‌پذیری نامیده می‌شود. هدف اصلی بررسی دگرگونی مولدهای انعطاف‌پذیری بر اساس تحولات گفتمان جنسیتی (روابط فرهنگی میان زنان و مردان) در خانه‌های اعیانی قاجاری می‌باشد و بنابراین سوال اصلی پژوهش این ا­ست که: مولدهای انعطاف‌پذیریِ خانه‌های اعیانی بر اساس تحولات گفتمان جنسیتی در میانه دوره قاجار چگونه صورت‌بندی یافته‌اند؟ روش­ تحقیق از نوع کیفی و با رو‌ش‌های تحقیق توصیفی تحلیلی، تفسیری تاریخی و پدیدارشناسانه ا­ست؛ درگام نخست بازتاب تحولات گفتمان جنسیتی در خانه‌های اعیانیِ دوره قاجار معرفی شده است و سپس مولدهای انعطاف‌پذیری بر اساس ویژگی‌های خانه‌های اعیانی از میان کتب و منابع معتبر تاریخی شناسایی و مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. سپس با استفاده از روش­ تحقیق­ پدیدارشناسانه به ­بررسی مصداقی تحولات مولدهای انعطاف‌پذیری در شش خانه اعیانی قزوین با استفاده از نتایج مصاحبه‌های عمیق با ساکنان آن خانه‌ها و بررسی منابع معتبر تاریخی پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهند نظا‌م‌های فعالیتی و فضایی که پیش از تحول گفتمان جنسیتی، مولدهای انعطاف‌پذیری (قابلیت بالقوه تغییرات) داشته‌اند پس از این دوره نیز کارکرد خود را حفظ نموده‌­اند. به‌عبارتی نیازهای ساکنان خانه‌های اعیانیِ قاجاری حتی با تحولات روابط میان زنان و مردان در میانه آن دوران کماکان باقی مانده‌اند و این تحولات، دست‌ِ‌کم در دوره قاجار نتوانسته‌اند تغییر واضحی در نیازهای ساکنان خانه‌ها ایجاد نمایند. همچنین به‌نظر می‌رسد تحولات گفتمان جنسیتی، نظام‌های فعالیتی و فضاییِ خانه‌ها را محدودتر کرده‌ا‌ند اما این محدودیت، خللی بر مولدهای انعطاف‌پذیریِ آن‌ها وارد نکرده است. به‌‌عبارتی می‌توان چنین نتیجه گرفت که تحولات گفتمان جنسیتی، مولدهای انعطاف‌پذیریِ خانه‌های قبل و پس از عصر ناصری را پوشش داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

گفتمان جنسیتی؛ مولدهای انعطاف‌پذیری؛ دوره قاجار؛ خانه‌های قزوین

سایر فایل های مرتبط با مقاله

LSJ_Volume 1_Issue 1_Pages E 7-9.pdf

مراجع

• اتحادیه (نظام مافی)، منصوره و فرمان، بهمن. (1391). حکایت یک زن در زیروبم روزگار. زندگینامه عزت­السلطنه نظام مافی (فرمانفرمائیان). تهران: نشر تاریخ ایران.
• اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. (1350). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه. با مقدمه افشار. تهران: امیرکبیر.
• بنجامین، اس. جی. دبلیو. (1391). ایران و ایرانیان در عصر ناصرالدین‌شاه، خاطرات نخستین سفیر ایالات­متحده امریکا در ایران. ترجمه: محمد حسن کردبچه. تهران: انتشارات اطلاعات.
• پرهیزکاری، مهرزاد و محمدزاده، محمد نادر. (1385). یادگار ماندگار. قزوین: اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین.
• پیرنیا، محمد کریم. (1378). تحقیق در گذشته معماری ایران. تدوین: غلام­حسین معماریان. تهران: دانشگاه علم و صنعت.
• چگینی، فتانه. (1389). شناخت، مستندسازی و آسیب­نگاری خانه سید محمود بهشتی. سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری.
• خامنه­زاده، حنانه. (1396). مفهوم خلوت و چگونگی تحققِ آن در زیست-جهانِ خانه ایرانی. مطالعه تطبیقی آن در خانه ایرانیِ ماقبل مدرن و خانه مدرن ایرانی. باغ­نظر، (49)14، 40- 31.
• دبیرسیاقی، سیدمحمد. (1381). سیر تاریخی بناهای شهر قزوین و بناهای آن، از آغاز تا سال 1320 ه.ق. با فهرست و نقشه­ها و تصاویر. قزوین: سازمان میراث فرهنگی کشور، حدیث امروز.
• دلریش، بشری. (1375). زن در دوره قاجار. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
• دیولافوا، مادام. (1390). سفرنامه مادام دیولافوا. تهران: دنیای کتاب.
• زندیه، مهدی و اقبالی، سید رحمان و حصاری، پدرام. (1390). روش‌های طراحی مسکن انعطاف‌پذیر. نقش‌جهان، 1(1)، 105- 95.
• سلطان‌زاده، حسین. (1372). فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
• سلطان‌زاده، حسین. (1383). طراحی محیط در معماری ایرانی. فصلنامه­ معماری و فرهنگ. (21)13. 189- 195.
• سلطان‌زاده، حسین. (1396). خانه در فرهنگ ایرانی. مفاهیم و بعضی از کاربردها. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی، چاپ اول.
• سیدین، سید امین و علی­مقدم، کسری. (1394). تاثیر بلندمرتبه‌سازی بر انعطاف‌پذیری محیط و پایداری آن. آرمان­شهر، (15)8، 243-235.
• شهیدی، حسام و خانم میرمیران. (1397). مصاحبه عمیق با نگارندگان. قزوین.
• شیرخورشیدی، عفت­السادات. (1397). مصاحبه عمیق با نگارندگان. قزوین.
• عاملی رضایی، مریم. (1389). سفر دانه به گل (سیر تحول جایگاه زن در نثر دوره قاجار (۱۲۱۰-۱۳۴۰ ق.)). تهران: نشر تاریخ ایران.
• علیزاده بیرجندی، زهرا. (1391). حکومت ناصری و گفتمان نو. تهران: انتشارات هیرمند.
• عینی­فر، علیرضا. (1382). الگویی برای تحلیل انعطاف­پذیری در مسکن سنتی ایران. هنرهای زیبا، 13: 77- 64.
• غروی­الخوانساری، مریم. (1390). تعامل پایایی و پویایی در انعطاف‌پذیری اثر معماری یا تحلیل نمونه­هایی از مسکن انعطا‌ف‌پذیر معاصر. استاد راهنما: علیرضا عینی­فر، استاد مشاور: مهدی حجت، پایان نامه دکتری. دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران، تهران.
• غفوریان، میترا و آقایی، سپیده. (1396). بازشناسی و اولویت‌بندی معیارهای انعطاف‌پذیری در طراحی مسکن آپارتمانی ایران، صفه، 26. 41-64.
• کولیور رایس، کلارا. (1383). زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان. ترجمه: اسدالله آزاد. تهران: نشر کتابدار.
• کیائی، مهدخت و سلطان‌زاده، حسین و ارمغان، مریم و حیدری، علی‌اکبر. (1398). بازتاب تحول گفتمان جنسیتی دوره قاجار بر نظام­های فعالیتی و فضایی خانه­های اعیانی (مطالعه موردی: خانه­های اعیانی قزوین)، پژوهش­های انسان­شناسی ایران، (1) 8، 73 -51.
• کیائی، مهدخت و سلطان‌زاده، حسین و حیدری، علی اکبر. (1398). سنجش انعطاف­پذیری نظام فضایی با استفاده از تکنیک چیدمان فضا (مطالعه موردی: خانه­های شهر قزوین). باغ نظر، (71)16، 61-76.
• محتشم، آرزو و حمزه­نژاد، مهدی. (1394). تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهاى داخلى مسکن ایرانی اسلامى. صفه، 25(71)، 66- 51.
• مستوفی، عبدالله. (1371). شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه:از سلطنت مظفرالدین شاه تا قرارداد وثوق الدوله با انگلیس. تهران: انتشارات زوار، جلد دوم، چاپ سوم.
• مستوفی، عبدالله. (1384). شرح زندگانی من تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه. تهران: انتشارات کتابهای هرمس، چاپ اول.
• میرزازاده نیارق، مریم و بمانیان، محمدرضا. (1394). طراحی انعطاف‌پذیر در خانه‌های مسکونی. همایش ملی عمران و معماری با رویکردی بر توسعه پایدار.
• نجم‌آبادی، افسانه. (1397). زنان سیبیلو و مردان بی‌ریش؛ نگرانی‌های جنسیتی در مدرنیته ایرانی. ترجمه: آتنا کامل و ایمان واقفی. تهران: تیسا، چاپ چهارم.
• یزدی، ابراهیم. (1396). شصت سال صبوری و شکوری (خاطرات دکتر ابراهیم یزدی). تهران: کویر، چاپ سوم.
• یزدی، محمد حسین. (1397). مصاحبه عمیق با نگارندگان. قزوین.

 

• Schneider, Tatjana & Till, Jeremy. (2005). Flexible Housing: The Means to the End. In Archit. Res. Q. Oxford, United Kingdom: Architectural Press. 9 (3, 4), 287-296.
• Mahdavi, Shereen. (1999). The Structure and Function of the Household of a Qajar Merchant. Iranian Studies. 32(4), 557-571.
• Wieland, Andreas & Wallenburg, Carl Marcus. )2012). Dealing with Supply Chain Risks، Linking Risk Management Practices and Strategies to Performance. International Journal of Physical Distribution & Logistics Managemen. 42. 887- 905.