تحلیل داده‌بنیاد رفتار زیست‌محیطی در مواجهه با پسماندهای کرونایی (مطالعه شهروندان بالای 18 سال شهر بروجرد)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 2، دوره 11، شماره 38، خرداد 1400، صفحه 27-52   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/uss.2021.681572

نویسندگان

عبدالرضا نواح^{* 1}؛ محمدرضا حسینی²؛ نرگس خوشکلام³

¹دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز(نویسنده مسؤول)

²استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه آیت الله بروجردی

³دانشجوی دکتری گروه جامعه شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

شیوع بیماری کرونا اگرچه در ابتدا پیامدهای زیست­محیطی مثبتی به همراه داشت، اما پس از مدتی، افزایش چشمگیر پسماندهای کرونایی، به تهدیدی جدی برای محیط زیست تبدیل گشت. بر همین اساس تحقیق حاضر به روش کیفی گرانددتئوری به تحلیل رفتار زیست­محیطی در مواجهه با پسماندهای کرونایی در میان شهروندان بالای 18 سال شهر بروجرد پرداخته است. تعداد نمونه، 26 نفر بودند که به صورت هدفمند انتخاب شده­اند. روش گردآوری داده­ها مصاحبه عمیق و روش تجزیه و تحلیل داده­ها، نظریه مبنایی بوده است که در طی سه مرحله کدگذاری متن مصاحبه­ها، در نهایت مدل پارادایم گرانددتئوری استخراج شده است. همچنین به منظور اعتباریابی تحقیق از روش «اعتبار اعضا» و برای سنجش پایایی از روش «توافق درون‌موضوعی» استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که دو عامل «مکانیزم­های پیشگیری» و «مکانیزم­های درمان» سبب بروز پدیده «پسماندزایی کرونایی» شده و کنشگران در اثر وقوع آن، «رفتار زیست­محیطی» را در یکی از انواع: 1)محیط­دوستانه (مسئولانه)، 2)محیط­نبینانه (لاقیدانه) و 3)محیط­ستیزانه (وندالیستی) به عنوان راهبرد اتخاذ نموده ­اند، که تحت تأثیر بستر حاکم و شرایط مداخله­گر صورت گرفته است. بستر حاکم عبارت بودند از: 1)ویژگی­های جمعیت‌شناختی فرد، 2)زیرساخت­های بهداشتی-مراقبتی-درمانی، 3)زیرساخت­های آموزشی، 4)نرخ شیوع بیماری کرونا. شرایط مداخله­گر نیز عبارت بودند از: 1)ویژگی­های شخصیتی فرد(تعهد و حساسیت زیست­محیطی)، 2)ویژگی­های اجتماعی فرد(بینش و نگرش زیست‌محیطی)، 3)جامعه­پذیری(دانش و آگاهی زیست­محیطی)، 4)فرهنگ­سازی (هنجار و ارزش زیست­محیطی)، 5)سیاست­های دولت(اعتماد و تعلق زیست­محیطی). در نهایت رفتار زیست­محیطی کنشگران دو گونه پیامد را به دنبال داشته است: 1)مثبت: پالایش محیط زیست و 2)منفی: آلایش محیط زیست.

کلیدواژه‌ها

کرونا؛ رفتار زیست‌محیطی؛ نگرش زیست‌محیطی؛ پسماندزایی؛ گرانددتئوری

مراجع

1-     اتکینسون، ریتا ال. و دیگران. (1388). زمینه روان­شناسی هیلگارد. ترجمه: محمدنقی براهنی و دیگران. تهران: رشد.

2-   احمدیان، داریوش؛ حقیقتیان، منصور. (1395). «تحلیل جامعه­شناختی نقش عوامل فرهنگی بر رفتارهای زیست­محیطی شهری». مطالعات جامعه­شناختی شهری. دوره ششم. شماره 18. 75-51.

3-     استراوس، اَنسِلم؛ کربین، جولیت. (1391). مبانی پژوهش کیفی. ترجمه: ابراهیم افشار. تهران: نی.

4-   اسماعیلی، فرزانه. (1387). «بررسی نگرش زیست­محیطی دانش­آموزان سوم دبیرستان شهر تهران». پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور مرکز تهران.

5-   افشاری، مرتضی. (1398). «بررسی عوامل جمعیت­شناختی و اجتماعی مؤثر بر رفتارهای زیست­محیطی شهروندان شهر سمیرم». مطالعات محیط زیست، منابع طبیعی و توسعه پایدار. شماره 12. 56-47.

6-     ایسپا. (1399). «دیدگاه مردم ایران در خصوص شیوع ویروس کرونا و ابعاد مختلف آن». قابل دسترس در: www.ispa.ir.

7-     ایمان، محمدتقی. (1388). مبنای پارادایمی روش­های تحقیق کّمی و کیفی در علوم انسانی. قم: حوزه و دانشگاه.

8-     آشوری، داریوش. (1373). دانشنامه سیاسی. تهران: مروارید.

9-   حاجی­زاده­میمندی، مسعود؛ فلک­الدین، زهرا. (1398). «سبک زندگی سلامت­‌محور و رفتارهای زیست­‌محیطی مسئولانه در شهرهای خرم‌آباد و یزد». پژوهش­های جامعه­شناسی معاصر. دوره هشتم. شماره 15. 172-141.

10- خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران. (1398). «زباله­گردی در سایه ویروس کرونا». 25 اسفند. آنلاین. قابل دسترس در: www.irna.ir/news/83713969.

11- رادفورد، یان د. (1381). شاخص‌های توسعه پایدار. ترجمه و تدوین: نشاط حداد تهرانی و ناصر محرم­نژاد. تهران: سازمان حفاظت محیط زیست.

12- رفیعیان، مجتبی؛ الوندی­پور، نینا. (1394). «مفهوم­پردازی اندیشه حق به شهر، در جستجوی مدلی مفهومی». جامعه­شناسی ایران. دوره شانزدهم. شماره2. 47-25.

13- سراج­الدین، اسماعیل؛ بارت، ریچاد. (1379). اخلاقیات و ارزش­های معنوی در خدمت ارتقای توسعه پایدار براساس محیط زیست. ترجمه: احمدرضا اشرف­العقلابی. تهران: سازمان حفاظت محیط زیست.

14- فروتن­کیا، شهروز؛ نواح، عبدالرضا. (1397). جامعه­شناسی محیط زیست. تهران: اندیشه احسان.

15- کاوه، محمد. (1391). آسیب­شناسی بیماری­های اجتماعی. جلد اول. تهران: جامعه­شناسان.

16- میلتون، کی. (1382). طبیعت مهربان به سوی اقلیم عاطفه. ترجمه: محمدمهدی رستمی‌شاهرودی. تهران: سازمان حفاظت محیط زیست.

17- نواح، عبدالرضا؛ فروتن­کیا، شهروز؛ پورترکارونی، محمد. (1390). «بررسی رابطه بین میزان دینداری با ارزش ها و رفتارهای زیست محیطی شهروندان». مطالعات جامعه­شناختی شهری. دوره اول. شماره 1. 97-77.

18- واقفی، الهام؛ حقیقتیان، منصور. (1393). «بررسی تأثیر سرمایه فرهنگی (بعد نهادینه) بر رفتارهای اجتماعی زیست­محیطی با رویکرد توسعه پایدار شهری». اقتصاد و مدیریت شهری. دوره دوم. شماره 8. 65-47.

19- همشهری. (1399). «24 نفر از کارکنان شهرداری بروجرد به کرونا مبتلا شدند». 7 اردیبهشت. آنلاین. قابل دسترس در: hamshahrionline.ir/x6jsv.

20- یاراحمدی، علی؛ سلامتیان، درنا؛ روستا، فاطمه. (1399). «بررسی نگرش و رفتار زیست‌محیطی شهروندان شهر شیراز». مطالعات جامعه­شناختی شهری. دوره دهم. شماره 36. 55-29.

21- Cox, A.; Piccolo, A. (2020). “Environmental health and strengthening resilience to pandemics”. At:

http://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses/environmental-health-and-strengthening-resilience-to-pandemics-73784e04/.

22- DaryabeigiZand, A.; VaeziHeir, A. (2020). “Environmental impacts of new Coronavirus outbreak in Iran with an emphasis on waste management sector”. Journal of Material Cycles and Waste Management.

23- Kaiser, F.G.; Shimoda, T.A. (1999). “Responsibility as a Predictor of Ecological Behavior”. Journal of Environmental Psychology.

24- Keyes, C.L.M.; Shapiro, A. (2004). Social well-being in the united states: A Descriptive Epidemiology. Chicago: University of Chicago Press.

25- Meier, R.F.; Clinard, M.B. (1986). Sociology of deviant behavior. UK:Thomson learning.

26- Mihai, F.C. (2020). “Assessment of COVID-19 Waste Flows During the Emergency State in Romania and Related Public Health and Environmental Concerns”. Int. J. Environ. Res. Public Health. 17(15): 5439.

27- Nisbet, E.K.; Zelenski, J.M.; Murphy, S.A. (2009). “The Nature Relatedness Scale Linking Individuals’ Connection With Nature to Environmental Concern and Behavior”. Environment and Behavior. 41(5):715-740.

28- Parsons, T.; Shils, E.A. (1962). Toward a general theory of action. Harvard: Harvard university press.

29- Pieters, E. (2008). City Futures: confronting the crisis of urban development. London & New York: UCT Press.

30- Pooley, J. A. , O’Connor, M. (2000). Environmental Education and Attitudes. Environment and Behavior. Vol. 32, No. 5, 711-723

31- Rogers, W.S. (2003). Social Psychology Experimental and Critical Apperoaches. Open University Press.

32- Rume, T.; Didar UI Islam, S.M. (2020). “Environmental effects of COVID-19 pandemic and potential strategies of sustainability”. Heliyon. 6(9).

33- You, S.; Sonne, C.; Ok, Y.S. (2020). “COVID-19's unsustainable waste management”. Science. 368(6498): 1438.

34- Zambrano-Monserrate, M.A.; AlejandraRuano, M.; Sanchez-Alcalde, L. (2020). “Indirect effects of COVID-19 on the environment”. Science of The Total Environment. 728(138813).