بررسی اثر احساس محرومیت بر بهزیستی اجتماعی در بافت های ناکارآمد شهری(نمونه موردی شهر مشهد)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 1، دوره 11، شماره 38، خرداد 1400، صفحه 1-26   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/uss.2021.681582

نویسنده

رستم صابری فر^*

دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

در این بررسی، وضعیت بهزیستی ساکنین بافت­های ناکارآمد و حاشیه­نشین شهر مشهد مورد کنکاش قرارگرفت و فرض آن بود که محرومیت نسبی ساکنین بافت­های ناکارآمد، در سطح بهزیستی درک شده این گروه، اثرگذار است. در این بررسی از نظریه بهزیستی اجتماعی کییز و گار و دیدگاه محرومیت بلا و چافتز به عنوان چارچوب نظری استفاده شد. شیوه بررسی، توصیفی و تحلیلی بود و داده­های مورد نیاز با پرسشنامه و نمونه­ای به حجم 384 نفر به­دست آمد که به روش خوشه­ای از جامعه یک میلیون و پانصد هزار نفری حاشیه­نشینان شهر مشهد انتخاب شده­بود. نتایج نشان داد که پاسخگویان احساس محرومیت تا حدودی بالا(41/142) و سطح بهزیستی اجتماعی پایینی(122) دارند و رابطه بین گویه­ها و مولفه­های محرومیت با بهزیستی اجتماعی و ابعاد آن در بین نمونه مورد بررسی، معنادار و معکوس است. ارزیابی یافته­های آنالیز رگرسیونی مرحله به مرحله(که طی 3 گام وارد معادله شد)، مشخص ساخت متغیرهای محرومیت از حقوق شهروندی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و حقوقی، حدود 23 درصد از تغییرات متغیر وابسته یعنی بهزیستی اجتماعی را تبیین می­نماید. در مجموع، ارزیابی یافته­ها نشان داد، مدل پژوهش حاضر، قدرت تبیین و پیش­بینی نسبتا مناسبی دارد و برای دستیابی به توسعه پایدار، بایستی احساس محرومیت حاشیه­نشینان را کاهش داد.
 
 

کلیدواژه‌ها

بهزیستی اجتماعی؛ عدالت فضایی؛ محرومیت؛ مشهد

مراجع

- احمدی چالسرا، مجتبی. (1396). حاشیه­نشینی و آسیب­های اجتماعی و شهری آن(مورد مطالعه کلان شهر رشت). چهارمین کنفرانس بین­المللی روانشناسی و علوم تربیتی، تفلیس: آکادمی علوم گرجستان.

- ایمان، محمدتقی و جهانگیری، سهیلا.(1399). بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی شهری شهروندان منطقه 14 شهر اصفهان. مطالعات جامعه­شناسی شهری، شماره 36، صص 8-1.

- بیانلو، یوسف.(1385). بررسی رابطه بین عوامل جمعیت شناختی و شرایط بوم شناختی با نوع جرم و نرخ جرم در شهر شیراز، شیراز: دانشگاه شیراز.

- پیله‌‌ور، علی‌اصغر و پوراحمد، احمد.(1383). روند رشد و توسعۀ کلان‌شهرهای کشور، مطالعۀ موردی: شهر مشهد. پژوهش‌‌های جغرافیایی، شمارۀ 48، صص. 121-103.

- حاتمی، پریسا.(1388). بررسی عوامل موثر بر سلامت اجتماعی دانشجویان با تاکید بر شبکه­های اجتماعی. تهران: دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.

- داداش­پور، هاشم و الوندی­پور، نینا.(1395). عدالت فضایی در مقیاس شهری در ایران، فرامطالعه چارچوب نظری مقاله­های علمی. نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، پاییز 1395، 21(3)، صص. 80-67.

- دوستی ایرانی، فاطمه.(1396). تاثیر نقش حاشیه­نشینی بر بزهکاری جوانان شهر اهواز. اولین همایش بین­المللی فقه و حقوق، وکالت و علوم اجتماعی. همدان: دادگستری همدان.

- ربانی، رسول، عریضی، فروغ­السادات، و حسینی، محمدرضا.(1388). بررسی عوامل موثر بر شکل­گیری مسئله حاشیه­نشینی و پیامدهای اجتماعی آن در شهر اهواز. جامعه­شناسی کاربردی، 4(7)، صص. 114-89.

- رستگار، خدیجه و سیدان، فریبا.(1394). سنجش رابطه بین فرهنگ شهروندی و سلامت اجتماعی شهروندان تهران. مطالعات ملی، 16(1)، صص. 107-85.

- رضایی، امید و نوغانی دخت­بهمنی، محسن.(1396). بهزیستی اجتماعی دانشجویان و عوامل موثر بر آن. دوفصلنامه علوم اجتماعی، 14(2)، صص. 56-31.

- رفیع­پور، فرامرز.(1377). توسعه و تضاد. تهران: انتشارات علمی.

- سجادی، حمیرا و صدرالسادات، سیدجلال.(1383). شاخص­های سلامت اجتماعی، مجله علمی-آموزشی اطلاعات، 207، صص. 216-201.

- سراجان، ندا.(1398). بررسی وضعیت آسیب­های اجتماعی در روند دستیابی به شهر سالم (نمونه مورد مطالعه شهر مشهد). پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه پیام نور مشهد.

- سعیدی­مفرد، ساناز؛ حنایی، تکتم و شیروانی سوسن.(1399). تبیین مؤلفه­های کالبدی و عملکردی مؤثر بر عدالت فضایی در سکونتگاه­های حاشیه­ای، مطالعه موردی کلان­شهر مشهد. معماری و شهرپایدار، 8(1)، صص. 80-67.

- شربتیان، محمدحسن و طوافی، پویا.(1395). مطالعه جامعه­شناختی شاخص­های احساس بهزیستی اجتماعی شهروندان شهر مشهد. مجله مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، 10(4)، صص. 138- 115.

- صابری­فر، رستم.(1399). واکاوی احساس نابرابری و اثر آن بر مشارکت شهروندان در اداره کلان شهرها(مورد شناسی: شهر مشهد). فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه­ای، 10(35)، صص. 162-143.

- علیپور، عباس؛ علیپور، احسان و علیزاده، مهدی.(1397). تحلیل عدالت فضایی در سکونتگاه‌های کویری با تاکید بر خدمات عمومی شهری، مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان. مجله جغرافیا و مطالعات محیطی، 7(26)، صص. 86-71.

- فتحی، منصور.(1391). عوامل مرتبط با سلامت اجتماعی معلمان شهر مراغه. رفاه اجتماعی، 12(47)، صص. 243-225.

- فدایی مهربانی، مهدی. (1386). شهرنشینی، رسانه و سلامت اجتماعی، نشریه پژوهش و سنجش، 49، صص. 67-41.

- کوششی، مجید؛ میرزایی، محمد؛ محمودیان، حسین و الماسی، مسعود.(1398). بررسی رابطه ابعاد احساس نابرابری جنسیتی و بهزیستی اجتماعی زنان شهر ایلام، مطالعات روانشناسی اجتماعی زنان، 17(3)، صص 30-7.

- کیانی­نسب، رضا.(1393). شروع کردن و فروختن و دلایل آن. تهران: رضاهان.

- گار، تدرابرت.(1970). چرا انسان­ها شورش می­کنند؟ ترجمه علی مرشدی­زاده. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

- لهسایی­زاده، عبدالعلی.(1391). نقش محرومیت نسبی در افزایش خشونت­های شهری مناطق حاشیه­نشین، مورد مطالعه شهر کرمانشاه. مطالعات شهری، 2(3)، صص. 64-21.

- مارموت، مایکل و ویلکینسون، ریچارد.(1943). مولفه­های اجتماعی سلامت. مترجم علی منتظری. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.

- محمدی­نیا، نعیمه(1397)، نقش مداخله اجتماعی در تسهیل توسعه محلات کمتر برخوردار شهری(مورد مطالعه محله مهرآباد مشهد)، پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، پیام نور مشهد.

- مرادی، گلمراد و بخشنده، مجتبی.(1390). بررسی نقش محرومیت اجتماعی در ایجاد رفتارهای پرخاشگرانه میان جوانان شهر شیراز. فصلنامه پژوهشی دانشگاه آزاد، واحد شوشتر، 1(1)، صص. 42-31.

- مرصوصی، نفیسه و صائبی، محمدحسین.(1388). تحلیل جغرافیایی تأثیر اکولوژی اجتماعی بر توسعۀ کالبدی شهر، نمونۀ موردی: شهر مشهد. بوم‌شناسی شهری، دانشگاه پیام نور، پیش‌شماره، صص. 93-73.

- نوربخش، یونس؛ حیدرخانی، هابیل و محمدی، اصغر.(1396). ارتباط بین حمایت اجتماعی و سلامت اجتماعی جوانان مناطق حاشیه­نشین کرمانشاه. بررسی مسائل اجتماعی ایران، 8(2). صص 257-233.

- هولندر، ادوین پل. (1972). روانشناسی اجتماعی: رهبری و قدرت تاثیر ارتباط جمعی بر افکار عمومی و فعالیت سیاسی. ترجمه احمد رضوانی، مشهد: نشر شرکت به نشر.

- Berasategi, N., Idoiaga, N., Dosil, M. & Eiguren, A. (2020). Design and Validation of a Scale for Measuring Well-Being of Children in Lockdown (WCL). Front. Psychol.,

https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.02225.

- Fiori Katherine, L. & Denckla Christy, A. (2012). Social Support and Mental Health in Middle-Aged Men and women. Aging Health, 24(3), pp. 407-438.

- Fleischer, T. (2004). Sustainable Settlement Criteria. Eco- cities and Sciences, 145, PP. 12-34.

- Furlan, R. (2015). Livability and social capital in west bay, the new business precinct of doha. Artsand social sciences journal, 6(3), pp.166-177.

- Gonzaga, E. (2017). The cinematographic unconscious of slum voyeurism. Cinema Journal, 56(4), pp. 102–125.

- Hirschi, Travis. (1979). Separate but unequal is better. journal of Research in Crime and Delinquency, 16, pp. 34-38.

- Keyes‚ C. M. (1998). Social Wellbeing. Social Psychology Quarterly, 61(2), pp. 121-140.

- Kumar, P. K. (2013). The Role of Social Rituals in Well-Being. An IntegratedView of Health and Well-being, 1, pp. 83-98.

- Larson, James S. (1996). Measurment of Social Well-being Social Indicators. Research, 28, PP. 285-96.

- Mac Artour, L. (1995). Technique Paradise. Massachusetts: Comdon and Pensilvania Universoty.

- Matson, J. L. (1990). Matson Evaluation of Social Skills with Youngsters. Worthington, OH: International Diagnostic System.

- Meng, Q. (2018). Fracking equity: A spatial justice analysis prototype. Journal of Land Use Policy, 70(5), pp. 10-15.

- Radzyk, J. J. (2015). Validation of a new social well-being questionnaire. Bachelor's thesis, University of Twente, Netherlands: https://essay.utwente.nl/65770/ 1/ Radzyk%2C%20J.J.%20-%20s1171984%20%28 verslag %29.pdf.

- Rajabi Gilan, N., Khezeli, M. & Zardoshtian, S. (2021). The effect of self-rated health, subjective socioeconomic status, social capital, and physical activity on life satisfaction: a cross-sectional study in urban western Iran. BMC Public Health, 21(213), pp. 2-9.

- Roy, D. & Lees, M. (2020). Understanding resilience in slums using an agent-based model. Computers, Environment and Urban Systems, 80, PP. 1-17.

- Sarracino, F. (2013). Social capital and subjective well-being trends: Comparing 11 western European countries. The Journal of Socio- Economics, 39(4), pp. 482– 517.

- Schwab, E. (2018). Spatial Justice and InformalSettlements: Integral Urban Projects in the Comunas of Medellin (Emerald Points). London: Emerald Publishing Limited.

- Schwirian, O. K. & Schwirian, M. P. (1993). Neighboring, residential satisfaction and psychological wel-being inurban elders. Journal ofCommunity Psychology, 21, pp. 285-299.

- Simonton, D. K. & Baumeister, R. F. (2005). Positive psychology at the summit. Review of General Psychology, 9(2), PP. 99-102.

- Soja, E. (2009). The city and spatial justice. Justice Spat.

- Yamaoka, K. (2008). Social capital and health and well-being in East Asia: a population-based study. Journal Social Science & Medicine, 66(4), pp. 885-899.

 https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2007.10.024.