داروشناسی در آثار حُبیش تفلیسی با تاکید برکتاب تقویم الادویه وی در قرن ششم هجری

فقه و تاریخ تمدّن

مقاله 1، دوره 7، شماره 2، تیر 1400، صفحه 1-8   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

عباس رخشانی^*

دانشجو

چکیده

ابو الفضل حُبیش بن ابراهیم تفلیسی را بیشتر از طریق کتاب ارزشمند داروشناسی وی‌که تقویم الادویه نام دارد، می‌شناسند. حُبیش اگرچه در تفلیس به دنیا آمد و رومی یا لاتین و یونانی را در زادگاه فراگرفت، اما زندگی علمی او سراسر در بغداد و قونیه گذشت. دوره حیات وی در بغداد، هم‌زمان بود با مکتفی و مقتفی، دو خلیفه عباسی و در آناطولی مصادف بود با حکومت سلجوقیان غرب، که بخشی از حوزه اسلامی به شمار می رفت. تقویم الادویه، بیان الطّب،کفایه الطّب و رسائل نه‌گانه از آثار ارزشمند وی قلمداد می‌شود. تقویم الادویه در واقع یک فرهنگ داروشناسی چند زبانه است که مورد استفاده همه پزشکان پس از وی بوده است. از آثار پزشکی حُبیش چنین استنباط می‌شود که دیدگاه پزشکی وی به محمد زکریای رازی بسیار نزدیکتر است تا حکمیان دیگر. توصیه و تجویز او برای درمان بیشتر دستورات غذائی همراه با دارو را دربر می‌گیرد تا صرفاً استفاده از دارو. از اینرو در نوشته‌های وی کمتر به نمونه‌های بالینی برمی‌خوریم. در یک نگاه کلی و با مرور ادبیات پزشکی حُبیش در می‌یابیم که نوشته‌های وی مملو از آثار و عقاید پزشکان یونانی، رومی و اسلامی است. در واقع او سیر مطالعاتی و آموزش‌های پزشکی خود را با آوردن خلاصه‌ای از دست‌آوردهای گذشته به خوانندگان خود اطلاع میدهد. پژوهش حاضر درصدد است تا با شیوه توصیفی و تحلیلی به نقش و جایگاه حبیش تفلیسی و آثار وی خصوصا کتاب تقویم الادویه در طب اسلامی بپردازد. بررسی‌ها نشان میدهد که دانش پزشکی و آثار چند زبانه حبیش تفلیسی حاکی از وسعت اطلاعات تجربی وی و ادامه حیات تحقیقات پزشکی اسلامی در قرن ششم هجری قمری بوده است. رشد و گسترش طب، خصوصا داروشناسی در حوزه غرب آسیا در سده‌های سوم تا هفتم دارای یک سیر صعودی بود. نوآوری‌های بسیاری در زمینه پزشکی در آثار پزشکانی مانند علی بن ربَّن طبری، ابن سینا، رازی، اهوازی و بیرونی دیده می‌شود. در قرن ششم پزشکانی در شرق و غرب عالم اسلام ظهور کردند که با استفاده از دانش پزشکی پیشینیان خود، بر این‌آسمان خراش علوم اسلامی طبقه‌ای افزودند.

کلیدواژه‌ها

تقویم الادویه؛ حبیش تفلیسی؛ داروشناسی؛ درمان؛ پزشکی