ارائه الگوی ارزیابی چند شاخصه سرمایه فکری Presentation of Multi-indexed Intellectual Capital Assessment Model

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

دوره 13، شماره 49، اردیبهشت 1400، صفحه 1-30   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا نیکبخت^{* 1}؛ زهرا دیانتی دیلمی²؛ منصور مومنی³؛ حسین احمدی⁴

¹گروه حسابداری،دانشکدهمدیریت، دانشگاه تهران،تهران،ایران.

²دانشیارگروه حسابداری،دانشکده علوم مالی، دانشگاه خوارزمی،تهران ایران

³گروه مدیریت صنعتی،دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران،تهران،ایران.

⁴گروه حسابداری،دانشگاه تهران،واحدبین الملل پردیس کیش،کیش،ایران.

چکیده

عصرحاضر،عصرحاکمیتدانشبرشرکت‌هامی‌باشد. به عقیده محققان،سرمایهفکریمهم‌ترینعاملایجادارزش‌افزودهدرشرکت‌هاوعملکردآنهامی‌باشد؛بنابراین اندازه‌گیری سرمایه فکری دارای اهمیت ویژه‌ای دراندازه‌گیری عملکرد شرکت‌ها دارد. دراین پژوهش بااستفاده ازتکنیک‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه وپیاده‌سازی آن باتوجه به فضای اطلاعاتی محیط ایران و تحقیقات پیشین، مدلی چند شاخصه برای ارزیابی سرمایه فکری درپنج صنعت ازصنایع بورسی ارائه شده است. بر اساس روش نمونه‌گیری قضاوتی و بر اساس دردسترس بودن اطلاعات، نمونه انتخابی شامل 81 شرکت بوده و از اطلاعات مالی و غیر مالی استفاده گردیده است. روش تحقیق مورد استفاده در پژوهش ترکیبی بوده و برای ارائه مدل ازقضات‌های ارزشی (کیفی) و برای آزمون فرضیات، روش‌های کمی وکیفی مورداستفاده قرارگرفته است. نتایجبررسیمدلپیشنهادینشان می‌دهد که با توجه به نتایج آزمون فریدمن روی پرسشنامه بررسی نظرات خبرگان، شامل 22 نفر از محققان آشنا با حوزه سرمایه فکری، آنها مزیت بیشتری برای مدل پیشنهادی،نسبت به سایر شاخص‌ها قائل بوده، درضمن آزمون اسپیرمن نشان‌دهنده رابطه مثبت ومعنی‌دار میان سرمایهفکریمحاسبهشدهبر اساسمدلپیشنهادیتحقیقوسودآوری شرکت‌ها در تمام صنایع (به‌جز سرمایه‌گذاری) بوده است. شرکت‌های فعال درصنایع مورد بررسی می‌توانند از نتایج این مدل جهت ارزیابی سالانه سرمایه فکری خود استفاده نموده و بابررسی اجزای مدل نسبت به برنامه‌ریزی سالانه وبررسی عملکرد مدیریت در جهترسیدن به هدف‌ها وتطبیق آن با استراتژی‌های کلی شرکت درحوزه سرمایه فکری استفاده نمایند.

Presentation of Multi-indexed Intellectual 
Capital Assessment Model 
Mohammad Reza Nikbakht
Zahra Dianati Deilami
Mansour Momeni
Hossein Ahmadi

Current age is the age of knowledge governance on corporates. The 21st century is known as the century of knowledge-oriented economy based on the intellectual capital. According to researchers, intellectual capital is the most important factor in creating value-added in companies and their performance. Therefore, measuring intellectual capital is of particular importance in measuring corporate performance. In this research, a multi-criteria model has been provided for evaluating intellectual capital Based on the judgmental sampling method and the availability of information, the sample consisted of 81 companies include: banks, automobiles and related parts, chemicals, investment and pharmaceuticals, and used financial and non-financial information. The research method used is mixed and value (qualitative) judgments is used in modeling; to test hypotheses, quantitative and qualitative methods. . Further evaluations of the proposed model show that given to the results of Friedman test on the questionnaire of experts’ survey, including 22 researchers familiar with the field of intellectual capital, they have more advantage for the proposed model than other indicators, and in the following, Spearman test shows a significant positive relationship among the results of the proposed model and the profitability of corporates across the industries(except investment) , which is consistent with most research conducted in this area. Corporates active in the industries under study can utilize the results of this model for annual assessment of their intellectual capital, and take action for annual planning and evaluating management performance in terms of achieving the goals and aligning it with the corporate overall strategy in the field of intellectual capital through examining the model’s components.

کلیدواژه‌ها

سرمایه فکری؛ روش‌های اندازه‌گیری سرمایه فکری؛ تصمیم‌گیری چند شاخصه

اصل مقاله

 

http;//dorl.net/dor/20.1001.1.23830379.1400.13.49.1.6

 

 

ارائه الگوی ارزیابی چند شاخصه سرمایه فکری

 

 

محمدرضا نیکبخت^[1]

 

تاریخ دریافت: 01/10/1399            تاریخ پذیرش: 04/12/1399

زهرا دیانتی دیلمی^[2]

منصور مؤمنی^[3]

حسین احمدی[4]

 

 

چکیده

عصرحاضر،عصرحاکمیتدانشبرشرکت‌هامی‌باشد. به عقیده محققان،سرمایهفکریمهم‌ترینعاملایجادارزش‌افزودهدرشرکت‌هاوعملکردآنهامی‌باشد؛بنابراین اندازه‌گیری سرمایه فکری دارای اهمیت ویژه‌ای دراندازه‌گیری عملکرد شرکت‌ها دارد. دراین پژوهش بااستفاده ازتکنیک‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه وپیاده‌سازی آن باتوجه به فضای اطلاعاتی محیط ایران و تحقیقات پیشین، مدلی چند شاخصه برای ارزیابی سرمایه فکری درپنج صنعت ازصنایع بورسی ارائه شده است. بر اساس روش نمونه‌گیری قضاوتی و بر اساس دردسترس بودن اطلاعات، نمونه انتخابی شامل 81 شرکت بوده و از اطلاعات مالی و غیر مالی استفاده گردیده است. روش تحقیق مورد استفاده در پژوهش ترکیبی بوده و برای ارائه مدل ازقضات‌های ارزشی (کیفی) و برای آزمون فرضیات، روش‌های کمی وکیفی مورداستفاده قرارگرفته است. نتایجبررسیمدلپیشنهادینشان می‌دهد که با توجه به نتایج آزمون فریدمن روی پرسشنامه بررسی نظرات خبرگان، شامل 22 نفر از محققان آشنا با حوزه سرمایه فکری، آنها مزیت بیشتری برای مدل پیشنهادی،نسبت به سایر شاخص‌ها قائل بوده، درضمن آزمون اسپیرمن نشان‌دهنده رابطه مثبت ومعنی‌دار میان سرمایهفکریمحاسبهشدهبر اساسمدلپیشنهادیتحقیقوسودآوری شرکت‌ها در تمام صنایع (به‌جز سرمایه‌گذاری) بوده است. شرکت‌های فعال درصنایع مورد بررسی می‌توانند از نتایج این مدل جهت ارزیابی سالانه سرمایه فکری خود استفاده نموده و بابررسی اجزای مدل نسبت به برنامه‌ریزی سالانه وبررسی عملکرد مدیریت در جهترسیدن به هدف‌ها وتطبیق آن با استراتژی‌های کلی شرکت درحوزه سرمایه فکری استفاده نمایند.

 

واژه‌های کلیدی:سرمایه فکری، روش‌های اندازه‌گیری سرمایه فکری، تصمیم‌گیری چند شاخصه.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- مقدمه

بسیاریازصاحب‌نظراناعتقاددارندکهسرمایهفکریمهم‌ترینعاملدرارزشوایجادارزش‌افزودهدر شرکت‌هاوعملکردقابلقبولآنهامی‌باشد (نمازی، 1388، صفحه 5). تمایل به سنجش و لحاظ کردن ارزش واقعی دارایی‌های نامشهود و سرمایه فکری بیش از پیش افزایش یافته است. در جوامع دانش‌محور کنونی، بازده سرمایه فکری به کار گرفته شده بیشتر از بازده سرمایه مالی به کارگرفته شده اهمیت پیدا کرده است. به دلیل افزایش اهمیت نسبی سرمایه فکری، به عنوان مهمترین بخش از سرمایه‌های کل شرکت و وجود ابعاد مختلف سرمایه فکری، می‌توان گفت شرکت‌ها در پی یافتن پاسخ مناسب به این پرسش‌ها هستند که:

×     مناسب‌ترین روش جهت اندازه‌گیری سرمایه فکری که ابعاد مختلف سرمایه فکری را پوشش دهد کدام است؟

×     در صورت وجود روشی مناسب، نظر خبرگان در مورد روش جدید چگونه است؟

×     آیا از لحاظ آماری رابطه معنی‌داری میان سرمایه فکری و سودآوری وجود دارد؟

 

به عقیده روسوهمکاران (1998)،اندازه‌گیریسرمایهفکریازدوجنبهدارایاهمیتاست: یکیازجنبهدرون‌سازمانیکههدفآنتخصیصبهترمنابعوبهحداقلرساندنهزینه‌هایسازماناستودیگریازجنبهبرون‌سازمانیکههدفآندردسترسقراردادناطلاعاتسرمایه‌گذاریموجودوبالقوهسازمانبرایپیش‌بینیرشدآیندهونیزبرنامه‌ریزیاستراتژیک.

از بعد اقتصاد کلان نیز با توجه به تغییر رویکردهای کلی کشور به سمت اقتصاد مقاومتی، نمی‌توان ضرورت توجه به بحث سرمایه فکری را که یکی از زیربناها و ملزومات مورد نیاز اقتصاد دانش‌محور وتوسعه پایدار است نادیده گرفت؛بنابراین در دوره کنونی که در آن سرمایه فکری، زیربنای اصلیبرای پویایی و موفقیت آتی در اقتصاد دانش‌محور است، لازم است منابع اصلی و محرک‌های عملکرد و ارزش در سازمان به‌وسیله مدیران تعیین گردند تا کاراتر، اثربخش‌ترو نوآورانه‌تر باشند. همچنین شناسایی و مدیریت سرمایه فکری، امری لازم استتا مدیریت با اطلاع از وضعیت فعلی، تلاش‌های لازم را در جهت رفع کمبودهای این دارایی‌ها انجام دهد.لذاباتوجهبهاهمیتبحثاندازه‌گیریسرمایهفکری،ارائهیکمدلارزیابیجامعسرمایهفکریدرشرکت‌هایپذیرفتهشدهدربورساوراقبهادارمی‌تواندبهعمقهرچهبیشتراینتحقیقاتکمکنماید. یکیازنکاتقابلتوجهدراینخصوص،محدودیت‌هایاطلاعاتیوعدمدسترسیبهاطلاعاتداخلیشرکت‌هامی‌باشدکهمی‌بایستدراینمورد،روش‌هاییموردتوجهقرارگیردکهمستلزمکمتریندسترسیبهریزاطلاعاتعملیاتیشرکت‌هابودهدرعینحالدارایجزییاتکافیبرایشرکت‌هاومدیرانباشد.

 

2- مبانی نظری و پیشینه تحقیق

به‌صورت کلی تعاریف متعددی از سرمایه فکری ارائه شده که مهمترین آنها به شرح ذیل است (دستگیر و همکاران، 1392):

روس و روس (1997): سرمایه فکری مجموع دارایی‌های پنهان شرکت است که در ترازنامه نشان داده نمی‌شود؛بنابراین هم شامل آن ایده‌هایی است که در مغز اعضای سازمان است و همرویه و تفکراتی که پس از خروج افراد در سازمان باقی می‌ماند.

بونتیس (1998): حالات و تمایلاتی که در افراد و گروه‌ها وجود دارد که در صورت برانگیخته شدن قابلیت ایجاد ارزش‌افزوده را دارند.

سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (2000): ارزش اقتصادی است که توسط دو دسته از دارایی‌های نامحسوس شرکت ایجاد می‌شود. سرمایه سازمانی و سرمایه انسانی.

کاپلان و نورتون (2004): دارایی‌های نامحسوس شامل سرمایه انسانیمانند مهارت و دانش، سرمایه اطلاعاتی شامل پایگاه داده و سیستم‌های اطلاعاتی و زیرساخت‌های فناوریو سرمایه سازمانی مانند فرهنگ، سبک رهبری و توانایی تسهیم دانش است.

با وجود تعاریف مختلفی سرمایه فکری، تقریباً تمامی محققان و صاحب‌نظران سرمایه فکری، اتفاقنظر دارندکه سرمایه فکری یک ساختار تک بعدی نمی‌باشد. بلکه شامل ساختاری چندوجهی است که سطوحفردی، سازمانی، داخلی و خارجی را در برمی‌گیرد. این امر بدان معنی است که سرمایه فکری تنهامربوط به دانش فرد نمی‌شود، بلکه شامل دانش ذخیره شده در سازمان، فرآیندهای تجاری، سیستم‌ها و ارتباطات سازمان نیز هست (چانگ، 2007).

در دهه 1990 نویسندگان معروفی مانند ادوینسون (1997)، بروکینگ (1996)، بونتیس(1996)، استوارت (1997) وسویبی (1997) شروع به تهیه چارچوبی برایسرمایه فکری کردند تا موجب درک بهتر مفهوم سرمایه فکری و نیز انجام بهتر و راحت‌ترپژوهش‌های آتی شوند. بونتیسدر سال 1998 سرمایه فکری را به سه دسته سرمایه انسانی[i]، ساختاری[ii]وارتباطی[iii]تقسیمنمود (چانگ، 2007).

سرمایه انسانی:شامل دانش فنی، مهارت­ها، ویژگی­های رهبری مدیران ارشد، نوآوری­ها، انگیزش(بعد مالی و بعد غیر مالی) و قابلیت سازگاری است.

سرمایه ساختاری: فرهنگ شرکت، ساختار، فرایندها و رویه­های کاری است.

سرمایه ارتباطی: مشتریان(میزان رضایت آنها از محصولات و خدمات)، مشتریان(تعداد آنها)، ارتباط با تأمین‌کنندگان(آگاهی داشتن از این ارتباطات) است.

 

2-2- طبقه‌بندیروش‌هایاندازه‌گیری سرمایه فکری

در یک تقسیم‌بندی کلی، روش‌هایاندازه‌گیری سرمایه فکری به چهار طبقه کلی تقسیم‌بندیمی‌شوند (همتی، 1392):

طبقه اول-روش‌های سرمایه فکری مستقیم: این روش‌ها مقدار پولی دارایی‌های فکری را به‌وسیله اجزاء مختلف این قبیل دارایی‌هاپیش‌بینیمی‌کنند.

طبقه دوم-روش‌های کارت امتیازی: در این روش‌ها اجزاء مختلف دارایی‌های نامشهود یا سرمایه فکری شناسایی شده و برای آنها شاخص‌های تهیه شده در کارت‌های امتیازی گزارش می‌شوند و یا اینکه در نمودارها به نمایش در می‌آیند

طبقه سوم-روش‌های سرمایه‌گذاری بازار: این روش‌ها بر محاسبه تفاوت بین ارزش بازار سهام شرکت و ارزش دفتری سرمایه و در نظر گرفتن مابه‌التفاوتبه‌عنواندارایی‌های نامشهود یا سرمایه فکری مبتنی هستند.

طبقه چهارم-روش‌های بازگشت روی دارایی‌ها: این روش‌ها متوسط درآمد قبل از کسر مالیات شرکت را در یک دوره مشخص محاسبه نموده و آن را بر متوسط ارزش دارایی‌های فیزیکی در همان دوره تقسیم می‌کنند.

نظری (2014) با تکمیل طبقه‌بندی فوق و با در نظر گرفتن ابعاد سرمایه فکری، لیست نسبتاً کاملی از انواع شاخص‌ها و طبقه‌بندی آنها بر اساس ماهیت آنها به شرح شکل 1 ارائه نموده است. لازم به ذکر است که شکل ارائه شده شامل تمامی روش‌های اندازه‌گیری سرمایه فکری نمی‌باشد.

 

شکل 1-طبقه‌بندی شاخص‌های مختلف سرمایه فکری

 (منبع: نظری،2014)

 

تاکنون تحقیقات زیادی با موضوع سرمایه فکری توسط محققان داخلی و خارجی صورت پذیرفته است. در تحقیقات داخلی، طبیبی و همکاران (1397) با استفاده از شاخص پالیک و باروشحداقلمربعاتتعمیم‌یافته به بررسی رابطه بین اجزای سرمایه فکری و بهره‌وری در صنایع مواد و محصولات شیمیایی پرداخته‌اند.با استفاده از داده‌های نمونه‌ای به حجم 55 شرکت در سال‌های 1379 تا 1388، رابطه مثبتی بین کارایی سرمایه انسانی و بهره‌وری نیروی کار مشاهده نمودند.

 قنبری و پرندین (1397) با استفاده از روش نمونه‌گیری اطلاعات در دسترس، روی نمونه‌ای به حجم 59 شرکت از شرکت‌های خصوصی‌سازی شده به‌جز بانک‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها، برای سال‌های 1385تا 1393 با استفاده از شاخص پالیک و روش رگرسیون چندگانه به این نتیجه رسیدند که کارایی سرمایه انسانی بیشترین تأثیر را بر ارزش بازار شرکت‌ها دارد.

فضل زاده و همکاران (1396) روی نمونه‌ای به حجم 85 شرکت از شرکت‌های بورسی با استفاده از شاخص پالیک و شاخص کیو توبین و رگرسیون چندگانه متوجه شدند که بین ضریب سرمایه ساختاری و رشد اقتصادی کشور رابطه معناداری وجود داشته، همچنین رابطه شاخص کیوتوبین[iv] با رشد اقتصادی مثبت است.

اولی و همکاران (1395) با استفاده از شاخص پالیک به بررسی رابطه بین سرمایه فکری و بهره‌وری در 19شرکت دارویی برای سال‌های 1386 تا 1391 پرداختند. نتایج رگرسیون چندگانه آنها نشان‌دهندهرابطه مثبت بین سرمایه فکری و بهره‌وری در شرکت‌های دارویی بوده ولی رابطه مثبت بین سرمایه ساختاری و بهره‌وری تأیید نگردید.

رضایی و عباسی (1395)با استفاده از مدل ارزش نامشهود محاسبه شده[v]، به بررسی تأثیر سرمایه فکری بر نسبت ارزش‌افزوده اقتصادی به سود حسابداری و نسبت ارزش‌افزوده بازار به سود حسابداری برای 69 شرکت بورسی برای سال‌های 1386تا 1391 با استفاده از روش پانل دیتا پرداخته که نتایج آن حاکی از رابطه مثبت و ضعیف نسبت‌های محاسبه شده و سرمایه فکری بوده است.

بابایی و جهانگیری (1394) با استفاده از نمونه‌ای به حجم 92 شرکت از شرکت‌های بورسی بین سال‌های 1385 تا 1393 در صنایع مختلف به‌جز مالی و سرمایه‌گذاری، به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری با استفاده از شاخص پالیک (2000) و نسبت‌های سودآوری ونقدینگی و معیارهای رشد پرداخته که روش رگرسیون چندگانه تنها ارتباط مثبت بین سرمایه فکری و سودآوری را تأیید نمودند.

شماخی و حبیبی (1393)با استفاده از مدل توسعه‌یافته سود باقیماندهبه اندازه‌گیری سرمایه فکری و تأثیر آن بر ارزش بازار سهام شرکت‌های صنایع دارویی و بیوتکنولوژی پرداخته است. نمونه انتخابی شامل 69 شرکت برای سال‌های 2002 تا 2009 بوده استکه نتایج آن نشان‌دهنده رابطه مثبت بین سرمایه فکری و بازده دارایی‌ها بوده است.

اسدی و یوخنه (1392) با استفاده از شاخص پالیک تعدیل شده به بررسیتأثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی 134 شرکت بورسی برای سال‌های 1383تا 1388 پرداخته است. نمونه انتخابی شامل تمامی صنایع به‌جز بانک‌هامؤسسات سرمایه‌گذاری بوده است. استفاده از آزمون‌های همبستگی نشان داده‌اند که سرمایه فکری تأثیر مثبت بر شاخص‌های عملکرد مالی دارد.

انواری رستمی، سراجی (1384) با معرفی 5 روش پیشنهادی بر اساس روش‌های مبتنی بر ارزش بازار، به بررسی رابطه بین سرمایه فکری وارزش بازار سهام شرکت‌های بورسی برای سال‌های 1376 تا 1382پرداخته و نتیجه‌گیری نموده که با توجه به همبستگی بالاتر برخی روش‌های پیشنهادی با ارزش شرکت، توان تبیین بالاتری برای آنها در مورد سرمایه فکری وجود دارد.

الوان و همکاران (2019) با استفاده از مدل پالیک تعدیل شده به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری و عملکرد 103 شرکت از شرکت‌های ترکیه‌ای بین سال‌های 2003 تا 2013 پرداخته‌اند. نتایج استفاده از رگرسیون چندگانه حاکی از وجود ارتباط مثبت نه چندان قوی سرمایه ساختاری و کارایی انسانیبا سودآوری بوده است.

لی و وونگ (2019) با بررسی 53 مقاله منشره در نشریات برتر حوزه سرمایه فکری در خصوص رویکردهای نوین جهت اندازه‌گیری سرمایه فکری، بیان داشته‌اند که اندازه‌گیری‌های فعلی در مراحل ابتدایی قرار دارند. رویکردهای مورد بررسی آنها بیشتر در دو زمینه متمرکز بوده‌اند، فرآیندهای مبتنی بر جمع‌آوری داده[vi]و فرآیندهای مبتنی بر محاسبات نتایج[vii] و استفاده همزمان از هر دو این رویکردها ارزش قابل اتکاتری جهت اندازه‌گیری سرمایه فکری می‌باشد.

ین و همکاران (2019) با تمرکز روی نمونه‌ای به حجم 45 بانک مالزیایی، با استفاده از شاخص پالیک به بررسی ارتباط سرمایه فکری و سودآوری پرداخته که نتایجآن با استفاده از تکنیک همبستگی، حاکی از ارتباط مثبت بین سرمایه فکری و عملکرد بانک‌ها بوده است. به عقیده آنان، استفاده از ارقام ثانویه برای بدست آوردن شاخص پالیک، یکی از محدودیت‌های این روش است.

تیسکبو (2019) به بررسی چگونگی اندازه‌گیری سرمایه فکری و مدیریت آن پرداخته و بیان داشته که به رغم عدم درک کامل مدیران از مفهوم سرمایه فکری، مدل‌های فرموله شده بیشتر مورد پذیرش واقع شده و عناصر سرمایه فکری جهت انطباق با استراتژی کلی شرکت مورد نیاز مدیران است. چیزی که کمتر در صورت‌های مالی نمایان است.

مک دل و همکاران (2018) با استفاده از شاخص پالیک به بررسی ارتباط سرمایه فکری و عملکرد شرکت‌های متوسط و کوچک پرداختند. نتایج آنها با استفاده از نمونه‌ای به حجم 460 شرکت کوچک و متوسط و استفاده از رگرسیون چندگانه، ارتباط مثبت بین سرمایه انسانی و سرمایه سازمانی با عملکرد را نشان داده است.

 کیانتو[viii]و همکاران (2018) با بسط یک دیدگاه دانش‌محور جهت اندازه‌گیری سرمایه فکری، ضمن تعریف چهار حوزه شامل:چندشاخصه، عمل انسانی[ix]، وابسته به قراین[x]و حوزه موقت و پویا[xi]بیان داشته‌اند که برای اطمینان از در نظر گرفتن تمامی جوانب سرمایه فکری می‌بایست این چهار حوزه مدنظر قرار گیرد.

جینستی[xii] و همکاران (2018) با استفاده از روش رگرسیون چندگانه روی نمونه‌ای به حجم 452 شرکت از شرکت‌های غیر بورسی ایتالیایی، به بررسی ارتباط بین سرمایه فکری با عملکردو اعتبار شرکت‌ها با استفاده از شاخص پالیک پرداخته که نتایج آزمون آن‌ها ارتباط مثبت بین سرمایه فکری و عملکرد و اعتبار را تأیید نموده است.

سیدلر و همکاران[xiii] (2013) با استفاده از شاخص پالیک تعدیل شده به بررسی رابطه بین سرمایه فکری و سودآوری پرداخته‌اند. نتایج رگرسیون پانل دیتا روی اطلاعات 69 شرکت سوئیسی بین سال‌های 2002 تا 2009، نشان‌دهنده رابطه مثبت بین سرمایه فکری و سودهای آتی بوده است.

سانتوسو[xiv] (2011)با استفاده از دو روش پالیک و رتبه‌بندی سرمایه فکری به بررسی سرمایه فکری و تأثیر آن بر عملکرد مالی 65 بانک اندونزیاییپرداخته‌اند. استفاده از روش‌های کمی همبستگی جهت آزمون فرضیات آن‌ها، رابطه مثبت میان سرمایه فکری و سودآوری را نشان داده است. همچنین ارتباط بین اندازه‌گیری به روش پالیک و رتبه‌بندی سرمایه فکری مثبت بوده است.

 چانگ و همکاران[xv] (2012) با استفاده از شاخص پالیک به بررسی سرمایه فکری و عملکرد279 شرکت فعال در بخش زیست‌فناوری بین سال‌های 1994 تا 2005 پرداخته، بررسی‌های رگرسیونی، ارتباط مثبت بین سرمایه فکری و عملکرد مالی را نشان داده‌اند.

 در مقابل چانگ و هسیه[xvi] (2011) در تحقیقی با موضوع رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد عملیاتی با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی چندگانه، روی نمونه‌ای به حجم 367شرکت از شرکت‌های صنایع الکترونیک در بورس تایوان با استفاده از روش پالیک به این نتیجه رسیدند که اجزای سرمایه فکری با عملکرد بازار و مالی رابطه منفی و تنها با عملکرد عملیاتی رابطه مثبت دارد.

تنوع استفاده از روش‌های اندازه‌گیری سرمایه فکری و همچنین مقایسه بین این روش‌ها در تحقیقات خارجی نظیر سانتوسو (2011) بیشتر بوده و تلاش برای ایجاد شاخص‌های بروز تر در تحقیقات خارجی نظیر لیووونگ (2019)، تیسکبو (2019)، کیانتووهمکاران (2018) بیشتر صورت پذیرفته است، موردی که در تحقیقات داخلی چندان به آن توجه نشده است.

با توجه به پیشینهتحقیقاتداخلیمی‌تواندریافتکهتعداداندکیازتحقیقاتدرکشوربهایجادمدلجدیدبرایاندازه‌گیریسرمایهفکریپرداخته (به استثنایتحقیقانواریوسراجی، 1384) و به‌جز تحقیقاتی نظیر رضاییوعباسی (1395) و شماخیوحبیبی (1393) که از سایر مدل‌های مبتنی بر ارزش بازار بهره جسته‌اند،اکثراًازروشپالیک (2000) یا روش تعدیل شده پالیک درتحقیقاتخودجهت اندازه‌گیری سرمایه فکری استفادهنموده‌اند، موردی که در تحقیقات خارجی نیز تا حدودی به چشم می‌خورد. هر چند سهولت استفاده، یکی از مهمترین نقاط قوت روش پالیک و عامل اصلی استفاده از این روش بوده است، ولی محققانی نظیر لازولینو و لیزی (2013) بیان داشته‌اند یکی از نگرانی‌های مهم در مورد این شاخص، توجه بیش از اندازه به صورت سود و زیان، بدون انجام اصلاحات لازم از بابت اصول حسابداری و عدم توجه به سایر اطلاعات مالی شرکت می‌باشد. آن‌ها بیان داشته‌اند که از این شاخص می‌بایست همراه با سایر شاخص‌ها نظیر کارت امتیازی و هدایتگر اسکاندیا و سایر روش‌های مستقیم استفاده نمود، به عقیده ین و همکاران (2019) نیز استفاده صرف از ارقام ثانویه، یکی از محدودیت‌های روش پالیک می‌باشد. به عقیده خاوندکار و همکاران (1388) روش‌های ارزشنامشهودمحاسبهشده و مدلتوسعهیافتهسودباقیماندهاز طبقه روش‌های مبتنی بر بازده دارایی‌ها نیز که در برخی تحقیقات داخلی از آنها استفاده شده به سبب وجود رویکرد منحصراً پولیو اتکای صرف به ارقام حسابداری، نمی‌تواند ابعاد غیر پولی سرمایه فکری را به‌صورت کامل نشان داده، بهتر است همراه با سایر روش‌ها در ارزیابی سرمایه فکری مورد استفاده قرار گیرد

ازطرفی، تعیینیکشاخصمناسببرایاندازه‌گیریسرمایهفکریبسیارمشکلبودهوهریکازشاخص‌هایارائهشدهدارایضعف‌هایمربوطبهخودمی‌باشد. خاوندکار و همکاران (1388) بیان داشته‌اند که شاخص‌های مدل‌های مستقیم سرمایه فکری به طور درون‌سازمانی فراهم آوری می‌گردند، به‌کارگیری آن‌ها در قالب مقایسه و الگو گیری چندان کارآمد نیست. لذا به‌کارگیری همزمان این مدل‌ها با مدل‌های کارت امتیازی با هدف ایجاد شاخص‌های استاندارد مرکب عددی توسط آن‌ها توصیه شده همچنین در خصوص روش‌های مستقیم، پیچیدگی در پیاده‌سازی آن‌ها در شرکت‌ها و نیاز به دسترسی به ریز تمامی عملیات و اطلاعات داخلی سازمان‌ها، مهمترین مانع در به‌کارگیری این شاخص‌ها در خصوص مقایسه حجم سرمایه فکری بین شرکت‌ها بوده، همچنین عموماً نتایج این روش‌ها به سادگی قابل تفسیر نمی‌باشد.در خصوص روش‌های مبتنی بر ارزش بازار نیز مهمترین ابهامات این نوع روش‌ها، عدم امکان عرضه اطلاعات جزءنگر نسبت به مؤلفه‌های سرمایه فکری بوده، همچنین توجه صرف به رویکرد پولی و عدم توجه به اطلاعات غیر پولی باعث شده که برای اتخاذ یک رویکرد کلی‌نگر چندان به آن توجه نشودخاوندکار و همکاران (1388). با در نظر گرفتن موارد پیش‌گفته،در این پژوهش سعی شده با معرفی مدل ارزیابی چند شاخصه سرمایه فکری با اقتباس از روس و همکاران (1998)،از نقاط ضعف مدل‌های فعلی در تحقیقات داخلی که معمولاً تنها از رویکردهای پولی در اندازه‌گیری سرمایه فکری استفاده نموده‌اند، کاسته و ابعاد مختلف سرمایه فکری را با هم ترکیب و دید کامل‌تری از سرمایه فکری شرکت ارائه نماید. به نظر می‌رسد توجه همزمان به شاخص‌های پولی و غیر پولی و ترکیب ابعاد مختلف اندازه‌گیری سرمایه فکری، رویکردی است که بخصوص چندان در داخل کشور به آن پرداخته نشده و می‌تواند به دلیل دارا بودن جزئیات بیشتر، به استفاده از روش‌های نوین اندازه‌گیری سرمایه فکری در سازمان‌ها کمک نموده نقاط ضعف اتکای صرف به ارقام حسابداری یا ارزش‌های بازار را کاهش دهد، تحقیقات کیانتو و همکاران (2018) که حوزه اندازه‌گیری چند شاخصه را یکی از رویکردهای مناسب برای در نظر گرفتن تمامی ابعاد سرمایه فکری می‌داند نیز در انطباق با رویکرد این پژوهش بوده واستفاده از آن با نظرات تیسکبو (2019) که معتقد است، مدل‌هایفرمولهشدهبیشترموردپذیرشمدیران واقع می‌گردد، مطابقت می‌نماید. هر چند استفاده از این رویکرد نیز دارای محدودیت‌هایی می‌باشد.

 

3-پرسش‌هایپژوهش

این تحقیق قصد دارد با استفاده از شاخص‌های مختلف سرمایه فکری و ترکیب آنها با استفاده از مدل‌های ارزیابی چند شاخصه، مدل ارزیابی چندبعدی جدیدی را ارائه نماید. دیدگاه این پژوهش منطبق بر پژوهش‌هایی نظیر روس همکاران (1998) بوده که یک دیدگاه کل‌نگر نسبت به اندازه‌گیری سرمایه فکری داشته‌اند. با توجه محدودیت‌های روش‌های اندازه‌گیری سرمایه فکری، هدف از این مطالعه،ارائه الگوی جامع وچندبعدی متناسب با اطلاعات موجود در کشور در مورد سرمایه فکری با استناد به استفاده آنها در تحقیقات داخل و خارج از کشور بوده است. به تبع ارائه این مدل، در مراحل تکمیلی،ارزیابی الگوی چندبعدی پیشنهادی نیز جزو هدف‌های ثانویه می‌باشد.با توجه به هدف‌های تحقیق، می‌توان پرسش‌هایزیر را در مورد مسئله اصلی تحقیق مطرح نمود.

1)   آیا می‌توان با توجه به شرایط داخلی و محدودیت‌های اطلاعاتی موجود، مدلی چندبعدی از سرمایه فکری ارائه نمود؟

2)   آیا از دید خبرگان، مدل ارائه شده نسبت به مدل‌های قبلی برتری بیشتریدارد؟

3)   رابطه بین مدل پیشنهادی با سودآوری شرکت‌ها چگونه است؟

در پاسخ به این پرسش کهآیا می‌توان مدلی چندبعدی از سرمایه فکری ارائه نمود، در قسمت روش‌شناسی پژوهش به آن پرداخته خواهد شد. برای پاسخ به این پرسش که آیا از دید خبرگان، مدل ارائه شده برتری بیشتری نسبت به مدل‌های قبلی دارد یا خیر، فرضیه اول به صورت زیر بیان شده است:

فرضیه اول:متوسط امتیازات مدل پیشنهادی از دید خبرگان، بطور معنی‌داری از سایر مدل‌ها بیشتر است.

در خصوص رابطه بین مدل پیشنهادی با سودآوری به پیروی از تحقیقات باباییوجهانگیری (1394)، شماخیوحبیبی (1393)، اسدیویوخنه (1392) فرضیه دوم در جهت تأیید مدل پیشنهادی مطرح شده است:

فرضیه دوم: بین مدل پیشنهادی و سودآوری رابطه معنی‌داری وجود دارد.

 

4-روش‌شناسی پژوهش

این تحقیق از نوع توصیفی و از حیث هدف، تحقیقی کاربردی است.از طرفی رویکرد این تحقیق، ترکیبی (کمّی- کیفی) است؛ زیرابرای آزمون برخی فرضیات از داده‌های کمی و در برخی موارد کیفی استفاده شده،همچنین برایمدل‌سازی و ارائه مدل پیشنهادی، عموماً از قضاوت‌های ارزشی[xvii] استفاده گردیده است.

در پاسخ به پرسش اول - آیا می‌توان با توجه به شرایط داخلی و محدودیت‌های اطلاعاتی موجود مدلی چندبعدی از سرمایه فکری ارائه نمود؟- با استفاده از آخرین تحقیقات صورت گرفته، مدل مفهومی معرفی شده و با استفاده از روش ارزیابی موزون ساده[xviii] به ارائه مدل ارزیابی چند شاخصه پرداخته شد. یکیازتکنیک‌هایآماریاصلیمورداستفادهدراینتحقیق، استفادهازفنونارزیابیچندشاخصهمی‌باشدکهشامل انتخاب شاخص،بیمقیاسسازیشاخص‌ها جهتترکیبآنهابایکدیگرووزندهیبهشاخص‌هاجهترسیدنبهیکشاخصکلتحتعنوانشاخصچندبعدیمی‌باشد. یکیازمهمترینبخش‌هایارزیابی‌هایچندشاخصه، تعیینوزنهریکازشاخص‌هادرمدلپیشنهادینهاییمی‌باشد. بدینمنظورضمنبررسینظراتخبرگانآماری،ازروشآنتروپیبرایوزندهیبهشاخص‌هااستفادهشد (آنتروپیمفهوممهمیدرعلوماجتماعی، فیزیکوتئوریاطلاعاتاستواستفادهازآنیکیازروش‌هایمعمولدرتکنیک‌هایارزیابیچندشاخصهمی‌باشد). در نهایتبا استفاده از نرم‌افزار اکسل و استفاده ازتکنیک‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه مدل پیشنهادی تدوین گردیده است.

برای پاسخ به فرضیه اول- متوسط امتیازات مدل پیشنهادی از دید خبرگان، بطور معنی‌داری از سایر مدل‌ها بیشتر است-در مرحله نهایی با توزیع پرسشنامه و دریافت نظرات خبرگان در خصوص رتبه‌بندی مدل‌های اندازه‌گیری،نسبت به ارزیابی مدل پیشنهادی اقدام گردیده است. اساس تهیه این پرسشنامه بر اساس دیدگاه محققان در مورد انواع روش‌های اندازه‌گیری سرمایه فکری و نقاط ضعف و قوت آنها می‌باشد. لذا با توجه به پیشینه بررسی انواع روش‌های اندازه‌گیری سرمایه فکری توسط خاوندکار و همکاران (1392)، نمامیان و همکاران (1390)، دستگیر و محمدی (1388) و جمع‌آوری نقاط ضعف و قوت روش‌های مختلف سرمایه فکری، پرسشنامه‌ای بر همین مبنا با نظر اساتید مجرب تدوین گردیده تا روش پیشنهادی این تحقیق با هر یک از روش‌های تشکیل‌دهنده آن به عنوان نماینده‌ای از هر یک از طبقات اندازه‌گیری سرمایه فکری مقایسه گردد. پرسشنامه تدوین شده با رویکرد مقایسه‌ای و بر اساس رتبه‌بندی هر یک از شاخص‌ها تدوین گردیده است. منظور از خبرگان در این تحقیق، اساتید دانشگاه و محققانی هستند که سابقهانجام پژوهش و مطالعه در زمینه سرمایه فکری را دارا بوده و دارای تسلط و آشنایی کافی با اصطلاحات و روش‌های اندازه‌گیری سرمایه فکری باشند. این پرسشنامه برای 33 نفر از خبرگان ارسال گردیده و برای تحلیل نتایج و رتبه‌بندی مدل‌های اندازه‌گیری،از آزمون فریدمن استفاده شدهاست. این فرض وجود دارد که متوسط امتیازاتمدل ارائه شده در این تحقیق از متوسط امتیازات سایر روش‌ها بیشتر باشد.

جهت بررسی روایی این پرسشنامه به نظر و تأیید اساتید مجرب در این خصوص اتکا گردیده است. همچنین برای بررسی پایایی ابزار پرسشنامه نظرات خبرگان، با توجه به اینکه امکان استفاده از ضرایبی نظیر آلفای کرونباخ بهدلیل ماهیت رتبه‌بندی پرسشنامه مورد استفاده وجود نداشت، از روش آزمون دوباره استفاده گردیده است. ضریب همبستگی بین پاسخ‌های نوبت اول و نوبت دوم به عنوان ضریب پایایی پرسشنامه در نظر گرفته می‌شود. بدین منظور با ارسال مجدد پرسشنامه به خبرگان، با دریافت 8 پاسخ، ضریب پایایی برآورد گردیده است.انتخاب روش آزمون دوباره بر اساس روش‌های مورد تأیید جهت پایایی تحقیقات محمد بیگی و همکاران (1393)-و با فاصله زمانی سه ماه- صورت پذیرفته است.

نهایتاً برای بررسی فرضیه دوم -بین مدل پیشنهادی و سودآوری رابطه معنی‌داری وجود دارد- با استفاده از تکنیک آماری همبستگی، به بررسی ارتباط بین نتایج مدل پیشنهادی با سودآوری شده است. به تبعیت از حجم بسیار زیادی از تحقیقات داخلی نظیر بنی مهد و قنبریها (1389)، نیکومرام و اسحاقی (1389)، شماخیوحبیبی (1393)،اسدیویوخنه (1392) و خارجی نظیر تن و همکاران[xix](2007)، سانتسکو[xx] (2011) که سنجه ارزیابی سرمایه فکری را با سودآوری مقایسه نموده‌اند، در این تحقیق نیز همبستگی مدل پیشنهادی با سودآوری[xxi] شرکت‌ها مورد بررسی قرار گرفته است.بدین منظور نیز از آزمون همبستگی اسپیرمن در سطح هر صنعت استفاده گردیده است.این فرض وجود دارد که مدل پیشنهادیکه طبق روش چندشاخصه بدست می‌آید دارای همبستگی مثبت با سودآوری باشد.

 

4-1-جامعه آماریو قلمرو زمانی تحقیق

با توجه به اینکه قسمت مهمی از اطلاعات و داده‌های مورد بررسی از درون شرکت‌ها بدست خواهد آمد لازم است در انتخاب شرکت‌ها و صنایع مورد بررسی دقت بیشتری به عمل آمده و این انتخاب‌ها بخصوص در مورد صنایع به‌صورت هدفمندتری انجام پذیرفت. در این پژوهش، جامعه آماری مورد بررسی شامل 81 شرکت در صنایع: بانک‌ها (9 شرکت)، خودرووقطعاتوابسته (19 شرکت)،شیمیایی (19 شرکت)،سرمایه‌گذاری (12 شرکت) ودارویی (22 شرکت) بوده است. یکی از دلایل انتخاب صنایع فوقمقایسه ابعاد سرمایه فکری در صنایع مختلف و دسترسی به اطلاعات آن‌ها بوده، همچنین قلمرو زمانی پیشنهادی،داده‌های سال آخر جامعه آماری (1396) می‌باشد. درادامه برای انتخاب نمونه از بین شرکت‌های پذیرفته شده دربورس شرکت‌های دارای شرایط زیر انتخاب شده‌اند:

1)      تا پایان سال 1396در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده باشند

2)      طی دوره پژوهش زیان ده نباشند

3)      سال مالی آنها منتهی به پایان اسفند باشد.

4)      خالص ارزش دفتری آنها منفی نباشد.

 

4-2-مبنای الگوی چندبعدی[xxii]

مطابق الگوی پیشنهادی روس و همکاران[xxiii] (1998) که سیستم اندازه‌گیری چند شاخصه را بنا نهادند این پژوهش نیز درصدد ارائه الگوی ارزیابی سرمایه فکری با استفاده از چندین شاخص از ابعاد مختلف سرمایه فکری است.مبنای پژوهش حاضر نیز پژوهش‌هایی نظیر روس و همکاران (1998) بوده که تأکید آنها بر خلق سیستم ثانویه اندازه‌گیری[xxiv] بوده است که بتواند شاخص‌های مختلف را به یک شاخص تبدیل نماید.درتحقیقاتروسوهمکارانتنهاازروش‌هایمدیریتیسرمایهفکریاستفادهشدهولی درتحقیقحاضربااستفادهاز هماناصول، باتلفیقروش‌هایمدیریتیوبازارنسبتبهایجادیکشاخصواحداقدامگردیده است. بدین منظور یکی از مهمترین قدم‌ها انتخاب شاخص‌های مناسب از طبقات مختلف روش‌های اندازه‌گیری می‌باشد.

 

4-2-1-دلایل انتخاب شاخص‌های اندازه‌گیری

بنا به نظرات روس و همکاران از مهمترین ویژگی‌های شاخص‌های انتخابی در سیستم‌های چندبعدی، در دسترس بودن[xxv] اطلاعات شاخص، اعتبار[xxvi] شاخص و قابلیتمقایسه[xxvii]آن شاخص می‌باشد این انتخاب با استفاده از قضاوت ارزشی[xxviii] توسط محقق صورت پذیرفته است. با توجه به طبقه‌بندی نمایش داده شده در شکل 1، برای پوشش تمامی ابعاد سرمایه فکری، تصمیم گرفته شده که از هر طبقه یک شاخص جهت ارزیابی به کار گرفته شود. با توجه به وجود دو طبقه اصلی- مدل‌های مدیریتیو مدل‌های بازار- و چهار طبقه فرعی – مدل‌هایمبتنی بر جمع سرمایه بازار، مدل‌های مبتنی بر بازده دارایی‌ها، مدل‌های کارت امتیازی و مدل‌های مستقیم سرمایه فکریگزینش شاخص‌ها صورت پذیرفته است.با توجه به آخرین مدل‌های استفاده شده در تحقیقات داخلی نظیر اولیوهمکاران(1395)، غلامیپوروعربانی(1393)،پورزمانیوهمکاران (1391)، شمسوخلیلی (1390)، مسجدی(1390) وحسنیورستمی (1389) و تحقیقات خارجی نظیر چن و همکاران (2012)،سانتوسو (2011)، چانگ و همکاران (2012) و در نظر گرفتن ابعاد و طبقات مختلف شاخص‌های سرمایه فکری تصمیم گرفته شده که از هر طبقه یک شاخص انتخاب گردیده و در مدل نهایی وارد شود. با توجه به موارد فوق، سه شاخص شامل یک شاخص مدیریتی (به دلیل دسترسی مشکل به اطلاعات داخلی شرکت‌ها) و دو شاخص مبتنی بر اطلاعات بازار برای مدل‌سازی استفاده شده است.

شکل 2 روند کلی مدل‌سازی در این پژوهش و مراحل آن را نشان می‌دهد.

 

 

 

طبقات کلی شاخصها

طبقات فرعی شاخصها

شاخصهای انتخابی بر اساس ویژگی در دسترس بودن، اعتبار و قابلیت مقایسه

جمع آوری اطلاعات از طریق صورت های مالی و پرسشنامه

بی مقیاس سازی ارقام و نسبتهای مرحله قبل با استفاده از تکنیکهای مورد استفاده در ارزیابی چند شاخصه

وزن دهی به شاخصها با استفاده از تکنیک آنتروپی و ارائه یک شاخص کلی ترکیبی

مدلهای بازار

شاخص در سطح کلی سازمان

 

روش های مستقیم سرمایه فکری

روش های مبتنی بر بازده داراییها

روش های مبتنی بر جمع سرمایه بازار

Ri

VAIC

QS

شاخص رتبه بندی سرمایه فکری

شاخص ارزش افزوده پالیک

شاخص کیوتوبین

TICشاخص رتبه کل

مدلهای مدیریتی

شاخص در سطح اجزای سازمان

روش های کارت امتیازی

Riاستاندارد

Qsاستاندارد

VAICاستاندارد

شکل 2- روند کلی مدل‌سازی برای تدوین مدل پیشنهادی

اقتباس از روس و همکاران (1998)

 

مدل پیش‌بینی شده نهایی به‌صورت فرمول 1 بدست می‌آید:

TIC=a (Qs)+ b (VAIC)+c( Ri)                                     (1)

 

که در آن،TIC: شاخص کل سرمایه فکری. Qs: شاخص کیو توبین. VAIC: شاخص ارزش‌افزوده پالیک (2000). Ri: شاخص رتبه‌بندی سرمایه فکری

aو b و c نیز ضرایب شاخص‌ها در مدل ارزیابی نهایی می‌باشند.

متغیرهای پایه مورد استفاده در پژوهش، کاربرد سرمایه فکریرتبه‌بندی شده و ضریب ارزش‌افزوده سرمایه فکری[xxix]و شاخصکیو توبین هستند که کاربرد سرمایه فکری در شرکت‌ها را نشان می‌دهد.

شاخص کیو توبین به شرح فرمول 2 محاسبه است (حیدرپور و مستوفی، 1388):

Qs= COMVAL+PREFVAL+SBOND+STDEBT             (2)

SRC

 COMVAL = ارزشبازارپایانسالسهامعادی

PREFVAL = ارزشبازارپایانسالسهامممتاز

SBOND = ارزشدفتریپایانسالبدهی‌هایبلندمدت

STDEBT = ارزشدفتریپایانسالبدهی‌هایبلندمدتباسررسیدکمترازیکسال

SRCارزشدفتریپایانسالکلدارایی‌هایشرکت=

 شاخص پالیک (2000) به شرح زیر قابل محاسبه است (انصاری و همکاران، 1392):

ابتدا می‌بایست ارزش‌افزوده را مطابق فرمول 3 بدست آوریم:

VA = OP +EC + D + A                                                         (3)

 

VA ارزش‌افزوده،OP سودعملیاتی،EC هزینهنیرویکار،D استهلاکدارایی‌هایثابتو Aاستهلاکدارایی‌هاینامشهوداست.

پالیکمعیارهایاندازه‌گیریسرمایهفکریشرکتراسهمعیارکارآییسرمایهانسانی،کارآییسرمایهساختاریوکارآییسرمایهبهکارگرفتهشدهمی‌داند. کارآییسرمایهانسانی (فرمول 4)، رابطهبینارزش‌افزودهوسرمایهانسانیاستونشان‌دهندهایناستکهبهازایهرریالخرجشدهبرایکارکنانچهمقدارارزش‌افزودهایجادمی‌شود. سرمایهانسانیشاملهزینه‌هایکارمستقیم + کارغیرمستقیم + حقوقبخش‌هایفروش،بازاریابیواداریاست.

 

 ارزش‌افزوده = کارآییسرمایهانسانی (HCE)/سرمایهانسانی(4)

 

کارآییسرمایهساختاریمیزانسرمایهساختاریموردنیازبرایایجادیکریالارزش‌افزودهرامحاسبهوبهعنوانشاخصموفقیتسرمایهساختاریدرفرآیندایجادارزشمعرفیمی‌کند. سرمایهساختارینشان‌دهندهسهمسرمایهساختاریدرایجادارزشاست. درمدلپالیکسرمایهساختاری طبقفرمول 5محاسبهمی‌شود.

 

سرمایهانسانی–ارزش‌افزوده = سرمایهساختاری(5)

 

هرچهسهمسرمایهانسانیدرایجادارزشکمترباشد،بههمانمقدارسهمسرمایهساختاری بیشترمی‌شودوکارآییسرمایهساختاریبه‌صورتفرمول 6 تعریفمی‌شود.

 

سرمایهساختاری= کارآییسرمایهساختاری (SCE)/ارزش‌افزوده(6)

 

کارآییسرمایهبهکارگرفتهشده، رابطهارزش‌افزودهایجادشدهتوسطهرواحدسرمایهفیزیکی رابه صورت فرمول 7 نشان می‌دهد.

 

ارزش‌افزوده = کارآییسرمایهبهکارگرفتهشده (CEE)/سرمایهبهکارگرفتهشده(7)

 

سرمایهبهکارگرفتهشدهشاملارزشدفتریمجموعدارایی‌هابهجزءدارایینامشهوداست.

در نهایت ضریب پالیک 8، مجموع ضرایب 4، 6 و 7 می‌باشد.

(8)ضریب پالیک=(4)+(6)+(7)

 

ضریب پالیک (2000)فرضمی‌کندکهاگردرشرکتی،هرواحدسرمایهبهکارگرفتهشدهبازدهبیشترینسبتبهشرکتدیگرتولیدنماید،دراینصورت،شرکتاولدرکاربردسرمایه‌هایخودبهترعملکردهاست.

متغیر شاخص رتبه‌بندی سرمایه فکری، با استفاده از پرسشنامه اندازه‌گیری سرمایه فکری بدست آمده است. در استفاده از ابزارپرسشنامه از یک مقیاس لیکرت 9 تایی استفاده شده است. مبنای تهیه این پرسشنامه بر اساس پرسشنامه تحقیق سانتوسو (2011) صورت پذیرفته است. پرسشنامه توسط مدیریت منابع انسانی شرکت‌ها یا شخص مطلع هم‌رده نظیر مدیریت مالی یا معاونت اقتصادی ارسال شده و پیگیری‌های لازم به‌صورت تلفنی برای تکمیل آن صورت پذیرفته است. لازم به ذکر است که روایی این پرسشنامه با استناد به نظر اساتید مجرب مورد تأیید بوده و جهت بررسی پایایی آن از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردیده است.

و نهایتاً برای بدست آوردن متغیر سودآوری که در پرسش نهایی به آن پرداخته شده، به تبعیت از تحقیقات قبلینظیر رضایی (2014)، سود خالص تقسیم بر متوسط سرمایه‌گذاری طی دوره به عنوان شاخص سودآوری[xxx]استفاده گردیده است.

5-یافته‌های پژوهش

در خصوص پرسش اول- آیا می‌توان با توجه به شرایط داخلی و محدودیت‌های اطلاعاتی موجود، مدلی چندبعدی از سرمایه فکری ارائه نمود؟ -، با استفاده از اصول تکنیک ارزیابی چند شاخصه موزون ساده و درنظر گرفتن خصوصیاتدسترسبودناطلاعاتشاخص،اعتبارشاخصوقابلیتمقایسهشاخص اقدام بهانتخاب شاخص‌های کیو توبین، پالیک (2000) و پرسشنامه رتبه‌بندی سرمایه فکری به عنوان نماینده هر کدام از طبقات روش‌های اندازه‌گیری گردید. انتخاب شاخص از بین طبقات مختلف با هدف ارائه مدل پیشنهادیبا توجه به ابعاد مختلف سرمایه فکری صورت پذیرفته است. پس از جمع‌آوری اطلاعات شاخص‌های پایه – که شامل اطلاعات صورت‌های مالی، اطلاعات ارزش بازار سهام شرکت‌ها و پرسشنامه‌های توزیع شده بین شرکت‌های صنایع مورد بررسی بوده است-و پیاده‌سازی مراحل تکنیک ارزیابی چند شاخصه،شامل استانداردسازی و بی مقیاس نمودن شاخص‌ها و استفاده از روش آنتروپی جهت وزن دهی به شاخص‌های مورد استفاده (ضرایب شاخص‌ها)، مدل پیشنهادی نهایی (به تفکیک هر صنعت) به شرح جدول 1 ارائه می‌گردد.

 

 جدول 1: مدل پیشنهادی ارزیابی سرمایه فکری به تفکیک صنعت

مدل پیشنهادی ارزیابی چندشاخصه	صنعت
TIC=004/0 (Qs)+ 992/0 (VAIC)+005/0( Ri)	بانک
TIC=344/0 (Qs)+ 643/0 (VAIC)+013/0( Ri)	شیمیایی
TIC=357/0 (Qs)+ 629/0 (VAIC)+014/0( Ri)	خودرو
TIC=107/0 (Qs)+ 891/0 (VAIC)+0016/0( Ri)	سرمایه‌گذاری
TIC=247/0 (Qs)+ 743/0 (VAIC)+011/0( Ri)	دارویی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

TIC: شاخص نهایی چندبعدی سرمایه فکری، Qs: شاخص کیو توبین، VAIC: شاخص پالیک (2000)،Ri: شاخص رتبه‌بندی سرمایه فکری

(با استفاده از ابزار پرسشنامه رتبه‌بندی سرمایه فکری).

لازم به ذکر است که ضرایب ارائه شده در جدول 1 می‌بایست در شاخص مربوطه ضرب شده، سپس به عنوان سهم آن در شاخص نهایی در نظر گرفته شود. این بدین معنی است که به عنوان مثال هر چند ضریب شاخص رتبه‌بندی در تمام صنایع پایین است، ولی بهدلیل اینکه شاخص رتبه‌بندی سرمایهفکری معمولاً عددی بین 300 تا 380 بوده است، بنابراین وزن آن در شاخص نهایی نسبتاً بالاست. با محاسبه شاخص پیشنهادی چندبعدی برای تمامی شرکت‌های نمونه، جدول زیر متوسط وزن هر شاخص در مدل پیشنهادی را در صنایع مختلف به صورت حدودی نشان می‌دهد.

جدول 2:وزن شاخص‌ها در مدل پیشنهادی به تفکیک صنعت

شاخص رتبه‌بندی سرمایهفکری	شاخص کیوتوبین	شاخص پالیک	صنعت
حدود 49%	کمتر از 1%	حدود 51%	بانک
حدود 48%	حدود 7%	حدود 45%	شیمیایی
حدود 70%	حدود 8%	حدود 22%	خودرو
حدود 5%	کمتر از 1%	حدود 95%	سرمایه‌گذاری
حدود 50%	حدود 5%	حدود 45%	دارویی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول 2 نشانمی‌دهدصنایعبانک‌ها،شیمیاییوداروییدارایتشابهدرمیزانوزنشاخص‌هایپالیکورتبه‌بندیسرمایهفکریبودهوروشآنتروپیتقریباًوزنحدودپنجاهدرصدیبرایایندوشاخصدرتعیینشاخصنهاییقائلاست. ازطرفیاینوزن‌هادرصنعتخودرومتفاوتبودهواولویتهفتاددرصدیبرایشاخصرتبه‌بندیدرشاخصنهاییتوسطروشآنتروپیدادهشدهاست.

لازم به ذکر است که نتایج ضریب آلفای کرونباخ جهت بررسی پایایی پرسشنامه رتبه‌بندی سرمایه فکری به شرح جدول 2 می‌باشد. میزان آلفای کرونباخ بالای 7/0 نشان‌دهنده پایایی مناسب ابزار مورد استفاده می‌باشد. جدول 3 آلفای کرونباخ را برای تمامی اجزای پرسشنامه بالای 9/0 نشان می‌دهد بنابراین پایایی پرسشنامه رتبه‌بندی سرمایه فکری (به عنوان یکی از شاخص‌های مورد استفاده در مدل پیشنهادی) تأیید شده است.

 

جدول3: خلاصهنتایجبررسی ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه رتبه‌بندی سرمایه فکری

قسمت‌های پرسشنامه	تعدادسؤال	آلفای کرونباخ
سرمایهانسانی	19	933/.
سرمایهرابطه‌ای	14	926/0
سرمایهسازمانی	15	922/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

برایآزمونفرضیهاولتحقیقکهبیانمی‌دارد- متوسطامتیازاتمدلپیشنهادیازدیدخبرگان،بطورمعنی‌داریازسایرمدل‌هابیشتراست- ازپرسشنامه نظرات خبرگان در مورد مدل پیشنهادی و مقایسه آن با سایرروش‌هااستفادهشدهاست. نتایج آزمون مجدد این ابزار با دریافت 8 پاسخ و بررسی ضریب همبستگی پیرسون که به عنوان ضریب پایایی پرسشنامه نظرات خبرگان در نظر گرفته می‌شود در جدول 4 نشان داده شده است. با توجه به مناسب بودن ضرایب همبستگی آزمون مجدد، پایایی ابزار مورد استفاده نیز مورد تأیید می‌باشد.

 

جدول 4-نتایج ضریب همبستگی پیرسون در آزمون مجدد نظرات خبرگان

روش اندازه‌گیری سرمایه فکری	ضریب همبستگی پیرسون	سطح معنی‌داری
شاخص کیو توبین	819/0	013/0
پالیک (2000)	909/0	002/0
شاخص رتبه‌بندی سرمایه فکری	824/0	012/0
مدل پیشنهادی چند شاخصه	890/0	003/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در ادامه از آزمون فریدمن جهت تحلیل نتایج پرسشنامه نظرات خبرگان استفاده شده کهروشآماریآنبهشرحذیلاست:

H₀: هیچ تفاوتمعنی­داریبینمیانگینرتبه‌های روش‌های مختلف سرمایه فکریوجودندارد.

H₁: حداقلیکیازمیانگینرتبه­هابردیگررتبه­هاارجحیتدارد.

پس از محاسبات انجام شده در نرم‌افزار Spss و نتایج به دست آمده از پاسخ‌های 22 نفر از نخبگان این حوزه، با توجه به جدول 6، ستون سطح معنی­داری 000/0=Sig کوچکتر از یعنی  بنابراین فرضH₀رد و فرضH1تأیید می­شود. اولویت (رتبه) هر یک روش‌ها درجدول 5 آمدهاست.

جدول5- اولویت (رتبه) روش‌های مختلف سرمایه فکری

روش اندازه‌گیری سرمایه فکری	میانگین رتبه	رتبه
کیو توبین	70/3	1
پرسشنامه	30/3	2
پالیک (2000)	73/1	3
چند شاخصه	27/1	4

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول 6- آماره آزمون (آزمون فریدمن)

سطح معنی‌داری	درجهآزادی	کایدو	حجمنمونه
000/0	3	521/55	22

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به پرسشنامه مورد استفاده جهت رتبه‌بندی روش‌های سنجش، رتبه پایین‌تر در واقع نشان‌دهنده مزیت بیشتر می‌باشد؛بنابراین رتبه 4 (شاخص چندبعدیپیشنهادی) دارای بیشترین مزیتورتبه 1 (شاخص کیو توبین) دارای کمترین مزیت به صورت مقایسه‌ای می‌باشد. بنابراین،با 95% اطمینانمی‌توانگفتکهروش چند شاخصه پیشنهادیبردیگرروش‌هاارجحیتدارد. هرچند میانگین امتیازهای شاخص چندبعدی پیشنهادی با شاخص پالیک (2000) تا حدودی نزدیک به هم بوده و مزیت مدل پیشنهادی بر مدل پالیک توسط خبرگان تا حد اندکی بیشتر برآورد شده است.

برایآزمونفرضیهدومتحقیق کهبیانمی‌دارد- بینمدلپیشنهادیوسودآوریرابطهمعنی‌داریوجوددارد-ازآزمونهمبستگیاسپیرمناستفاده شدهکهروشآماریآنبهشرحذیلاست:

:H₀بین شاخص‌های سرمایه فکری و سودآوری رابطه معناداری وجود ندارد.

:H₁ بین شاخص‌های سرمایه فکری و سودآوری رابطه معناداری وجود دارد.

 

جدول 7: نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن به تفکیک هر صنعت

متغیر: ارتباط بین سودآوری و سرمایه فکری طبق روش	ضریب همبستگی اسپیرمن					سطح معنی­داری
	بانک‌ها	شیمیایی	خودرو	سرمایه‌گذاری	دارویی	بانک‌ها	شیمیایی	خودرو	سرمایه‌گذاری	دارویی
رتبه‌بندی	855/0	779/0	465/0	902/0	925/0	003/0	000/0	045/0	000/0	000/0
کیو توبین	087/0	072/0-	048/0-	017/0-	716/0	825/0	770/0	844/0	959/0	000/0
پالیک	752/0	618/0	049/0-	525/0	766/0	019/0	005/0	023/0	880/0	000/0
چند شاخصه	851/0	730/0	468/0	364/0	793/0	004/0	012/0	043/0	245/0	000/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

همانطور که جدول 7 نشان می‌دهد sig شاخص پیشنهادی چندبعدی در تمامی صنایع به‌جز صنعت سرمایه‌گذاری، کمتر از 05/0 بوده و بنابراین فرضH₀رد ودر مقابل H₁مبنی بر وجود رابطه معنی‌دار در صنایع دیگر پذیرفته می‌شود_. مقدار آماره اسپیرمن در این شاخص نیز مثبت و بالا بوده است که نشان‌دهنده رابطه مثبت بین این شاخص و سودآوری بوده است؛بنابراین فرضیه دوم تحقیق در سطح اطمینان 95% تأیید شده است.

Sigشاخص رتبه‌بندی سرمایه‌ای (روش پرسشنامه‌ای) در تمامی صنایع، کمتر از 05/0 بوده بنابراین فرضH₀رد ودر مقابل H₁مبنیبر وجود رابطه معنی‌دار پذیرفته می‌شود_. ضریب همبستگی اسپیرمن در تمامی صنایع به‌جز صنعت خودرو مقدار بالایی را نشان می‌دهد.

Sigشاخص کیوتوبین به‌جز در صنعت دارویی در تمامی صنایع بیشتر از 05/0 بوده و فرض H₀رد نشده، نمی‌توان وجود رابطه با سودآوری را تأیید نمود. هرچند مقدار شاخص اسپیرمن نیز در بیشتر صنایع منفی و ناچیز بوده است.

Sigشاخص پالیک (2000) به‌جز در صنعت سرمایه‌گذاری در تمامی صنایع کمتر از 05/0 بوده و بنابراین فرض H₀رد ودر مقابل H₁مبنی بر وجود رابطه معنی‌دار در صنایع دیگر پذیرفته می‌شود، مقدار آماره اسپیرمن در این شاخص نیز مشابه شاخص پرسشنامه‌ای مثبتو بالا بوده است که نشان‌دهنده رابطه مثبت بین این شاخص و سودآوری بوده است.

 

6- بحث و نتیجه‌گیری

در این پژوهش جهت اندازه‌گیری سرمایه فکری، مدلی بر اساس تکنیک ارزیابی چند شاخصه معرفی گردیده، برای هر صنعت به‌صورت جداگانه مدلی جهت ارزیابی سرمایه فکری ارائه گردیده است. مزیت‌های مدلپیشنهادیفوقباتوجهبهاینکهابعادمختلفسرمایهفکریرابایکدیگرتجمیعمی‌نماید،می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

1)   ازدیدمقایسه‌ایدارایجزییاتبیشترینسبتبهبسیاریازمدل‌هامی‌باشد.

2)   بیشتراطلاعاتموردنیازآنبهراحتیوباسرعتدردسترساست.

3)   قادربهارائهتصویرجامع‌تریازسازمانوکاراییآناست.

4)   برایترکیببااستراتژیشرکتقابلیتبالاتریدارد.

5)   دارابودنرویکردجامع‌نگرکه علاوهبرمؤلفه‌هایپولیمؤلفه‌هایغیرپولیرانیزدرنظرمی‌گیرد.

استفاده از رویکرد ارزیابی چند شاخصه جهت کاستن از نقاط ضعف روش‌های رایج اندازه‌گیری سرمایه فکری نظیر پالیک (2000) و سایر روش‌های مبتنی بر بازده دارایی‌ها که در تحقیقات داخلی از آنها استفاده می‌گردد بوده است.همچنین توجه بهاندازه‌گیری‌های مستقیم و شاخص‌های مبتنی بر بازار در مدل پیشنهادی، در راستای کاهش نگرانی‌های تحقیقاتی همچون ین و همکاران (2019) و لازولینو و لیزی (2013)است که بیان داشته‌اند، استفاده صرف از روش پالیک بهدلیل استفاده از داده‌های ثانویه دارای محدودیت بوده و می‌بایست همزمان با سایر روش‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

یافته‌هایتحقیق (جدول1 و 2) نشان‌دهنده تشابه نسبتاً زیادی بین صنایع بانک، سرمایه‌گذاری و دارویی از حیث اثرگذاری کمتر شاخص کیو توبین و سهم بیشتر شاخص‌های پالیک و پرسشنامه‌ای بوده است. آزمون‌های آماری وجود رابطه بین سودآوری و شاخص پیشنهادی در صنعت سرمایه‌گذاری را تأیید نمی‌نمایدکه می‌تواند دلیلی بر مناسب نبودن استفاده از این مدل پیشنهادی جهت اندازه‌گیری سرمایه فکری در صنعت سرمایه‌گذاری باشد. به عنوان راه‌حل جایگزین، استفاده از پرسشنامه رتبه‌بندی سرمایه فکری، نتایج بهتری را به همراه دارد.

یکیازنتایجقابلارائهازجدول2اثرپایینشاخصکیوتوبیندرمدلپیشنهادیبودهکهمعمولاًکمتراز 10% درتمامصنایعمی‌باشد. اینامردرتطابقبانتایجآزمون فرضیه اول و دومبودهکهنشان‌دهندهایننکتهاستکهاملاخبرگان،مزیتپایینیبرایشاخصکیوتوبینقائلبودهودومااینشاخصدارایرابطهمثبتومعنی‌داریباسودآورینمی‌باشد.

ازدیگرنتایججدول2تفاوتمعنی‌دارضرایبشاخص‌هایمختلفدرصنعتسرمایه‌گذارینسبتبهسایرصنایعمی‌باشد. اینامرنشان‌دهندهتفاوتماهیتاینصنعتدرارائهشاخصپیشنهادیچندبعدیبودهکهمنطبقباایننکتهاستکهدربیشترتحقیقاتصورتگرفتهداخلی،صنعتسرمایه‌گذاریبهدلیلماهیتمتفاوت،ازجامعهآماریحذفمی‌گردد.

لازم به ذکر است که یکی از تفاوت‌های اصلی این تحقیق با تحقیق روس و همکاران (1998) این بوده که در مدل‌سازی روس و همکاران، تنها از روش‌های مدیریتی و عملیاتی (در سطح یک شرکت) برای رسیدن به شاخص نهایی سرمایه فکری استفاده شده، ولی تحقیق حاضر با استفاده از اصول روش روس و همکاران با تلفیق روش‌های مدیریتی و بازار نسبت به ایجاد یک شاخص واحد اقدام نموده است؛بنابراین، استفاده از شاخص‌های بازار در تدوین مدل چند شاخصه، نبود این بعد از سرمایه فکری درمدل روس و همکاران (1998) را برای تحلیل‌های مربوط به سرمایه فکری شرکت، جبران نموده است.

نتایج آزمون اسپیرمن نشان‌دهنده این است که نمی‌توان ثابت کرد شاخص کیو توبین با سودآوری دارای رابطه مثبت و معنی‌دار باشد (به‌جز صنعت دارویی). ولی شاخص پالیک و رتبه‌بندی سرمایه فکری تقریباً در بیشتر صنایع دارای رابطه مثبت و معنی‌دار با سودآوری بوده‌اند. این نتایج در تأیید با نتایج پژوهش‌های مشابه نظیر انواری رستمی، سراجی (1384)، طبیبیوهمکاران (1397)، شماخیوهمکاران (1393)، اسدیوایوخنه (1392)، ینوهمکاران(2019)، مکدلوهمکاران(2018)، جینستیوهمکاران(2018)بوده است. همچنین مدل ارزیابی پیشنهادی نیز در تمامی صنایع (به‌جز سرمایه‌گذاری) رابطه مثبت و معنی‌داری با سودآوری داشته است که می‌تواند به عنوان تأییدی در ارزیابی مدل پیشنهادی در نظر گرفته شود، زیرا این فرض وجود داشته است که شرکت‌های با سطح بالاتر سرمایه فکری، دارای سطوح بالاتر سودآوری نیز می‌باشند.

نتایج آزمون فریدمن (طبق جداول 4و 5) که با توجه به پرسشنامه خبرگان اجرا شده است، نشان‌دهنده چند نکته می‌باشد. اول اینکه تقریباً تمامی خبرگان، مزیت بسیار پایینی برای روش کیو توبین قائل بوده و نسبت به بقیه روش‌ها در رتبه آخر قرار دارد. دوم اینکه شاخصرتبه‌بندی سرمایه فکری نیز از دید خبرگان رتبه پایینی دارد که می‌تواند دلیل آنرا استاندارد نبودن و عینی نبودن این ابزار برای صنایع و شرکت‌های مختلف در نظر گرفت. سوم اینکه شاخص پالیک (2000) از دید خبرگان دارای مزیت بالایی است که می‌توان دلیل آن را آشنایی بیشتر محققان، با این روش و وجود اطلاعات مالی این روش در صورت‌های مالی دانست که باعث شده بیشتر تحقیقات بخصوص داخلی از این روش استفاده نمایند. نهایتاً مدل چند شاخصه پیشنهادی نیز با اختلاف اندک با شاخص پالیک (2000) رتبه بالایی را کسب نموده است که می‌توان از مهمترین دلایل آن، به استفاده از شاخص‌های مختلف سرمایه فکری در تدوین آن اشاره نمود، هرچند یکی از نقاط ضعف آن پیچیدگی استفاده از تکنیک‌های چندشاخصه برای رسیدن به مدل نهایی و استفاده از منطق آنتروپی بوده است.

مدیریت شرکت‌ها، استفاده‌کنندگان اصلی نتایج این پژوهش می‌باشند. با توجه به اینکه در مدل پیشنهادی از شاخص‌هایمختلف مدیریتی و شاخص‌های مالی استفاده شده است می‌توان از آن در نائل شدن به اهداف استراتژیک شرکت بهره جست. هر چند به گفته روس و همکاران، مدل ارزیابی چند شاخصه بطور مستقیم مقدار سرمایه فکری سازمان را نشان نمی‌دهد ولی می‌تواند تغییرات آن را تا حدودی بیان نماید؛بنابراین اندازه‌گیریسرمایهفکریطبق نتایج مدل پیشنهادی، می‌تواندبهسازمان برای تدویناستراتژیتجاری کمکنموده، سازمان باشناساییوتوسعهسرمایهفکری‌اشمی‌تواندیکمزیترقابتیرابهدستآورد. همچنین شرکت با استفاده از این معیار ارزیابی، می‌تواند نسبت به ایجادشاخص‌هایکلیدیعملکردکهبهارزیابیاجرایاستراتژیکمککند اقدام نماید و استفادهازارزیابی‌هایمالی و غیرمالیسرمایهفکریمی‌تواندبه تدوینطرح‌هایبازپرداختوپاداششرکتارتباطدادهشود. بدین صورت که شرکت‌های هر صنعت به‌صورت سالانه پرسشنامه و اطلاعات مالی را گردآوری و در مدل نهایی وارد کرده و شاخص کل نشان‌دهنده پیشرفت یا عدم پیشرفت شاخص سرمایه فکری طی دوره می‌باشد. همچنین اجزای این مدل می‌تواند به مدیریت کمک کند تا روند پیشرفت را در هر یک از اجزا مشاهده نموده، برای رفع موانع اقدام نماید.

تحقیقحاضرنیزمانندتمامیپژوهش‌هایصورتگرفتهدارایمحدودیت‌هاونقاطضعفبودهاست. یکیازایننقاطضعف،محدودبودننتایجبه 5 صنعتموردبررسیمی‌باشد؛بنابرایننتایجآنقابلتعمیمبهتمامیصنایعنمی‌باشد. ضمناًباتوجهبهاستفادهازابزارپرسشنامه، محدودیت‌هایتحقیقاتپرسشنامه‌ایدراینتحقیقنیزمشاهدهمی‌شود.درتدوینمدلپیشنهادی،انتخاببینشاخص‌هابراساسمعیاردردسترسبودناطلاعاتشاخص،اعتبارشاخصوقابلیتمقایسهشاخصبودهاست.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]- گروهحسابداری،دانشکدهمدیریت، دانشگاهتهران،تهران،ایران. نویسندهمسئول. [e-mail]

[2]- دانشیارگروهحسابداری،دانشکدهعلوممالی، دانشگاهخوارزمی،تهرانایران.

[3]- گروهمدیریتصنعتی،دانشکدهمدیریت، دانشگاهتهران،تهران،ایران.

[4]- گروهحسابداری،دانشگاهتهران،واحدبینالمللپردیسکیش،کیش،ایران.

---

[i] Human capital

[ii] Structural capital

[iii] Relational capital

[iv] Q tobin

[v] CVI

[vi] data collection

[vii] the result computation process

[viii]AinoKiantoet al

[ix] human action

[x] contextually

[xi] temporality and dynamics

[xii] Gianluca Ginesti

[xiii] Sydler et al

[xiv] Eko santoso

[xv] Chng et al

[xvi] Chang , hsieh

[xvii] Value judgments

[xviii] Simple additive weighting method(SAW)

[xix] Tan et all

[xx] Eko Santoso

[xxi] ROI

[xxii] Multiple Attribute

[xxiii] Roos et all

[xxiv] second generation of IC measurement systems

[xxv] Availability

[xxvi] Validity

[xxvii] Comparability

[xxviii] Value judgments

[xxix] VAIC

[xxx] ROI

مراجع

فهرست منابع

1)     اسدی، غلامحسین و ماریا یوخنه، (1392)، "بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکت‌ها"، مطالعات تجربی حسابداری مالی، دوره 11، شماره 41، صص 83-103

2)     انواری رستمی، علی اصغر و حسن سراجی، (1384)،"سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه میان سرمایه فکری و ارزش بازار سهام شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران"، بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، دوره 12، شماره 39، صص 49-62

3)     انواری رستمی، علی اصغر، وحید احمدیان و سید اصغر میرزاده، (1392)،" سرمایه فکری، ثروت سهامداران، عملکرد مالی شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 5، شماره 20، صص 83-116

4)     اولی، محمدرضا، حسن حاجی‌زاده و مجتبی سعیدی، (1395)، " رابطه بین سرمایه فکری و بهره‌وری در شرکت‌های دارویی"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 8 شماره 31، صص 73-91

5)     بنی مهد، بهمن و زهراقنبریها، (1390)،" رابطه بین سرمایه فکری، اندازه شرکت، سودآوری و ساختار سرمایه در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه دانش مالی تحلیل اوراق بهادار، دوره 4،شماره 11، صص 163-186

6)      حسنی، حسین و علی اصغر انواری رستمی، (1390)، "رابطه بین سرمایه فکری و ارزش‌افزوده و سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران

7)     حیدرپور، فرزانه و حمید مستوفی، (1388)،"بررسی رابطه بین کیوتوبین و ارزش‌افزوده اقتصادی پالایش شده در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"،فصلنامه حسابداری مالی، دوره 1، شماره 1، صص 20-37

8)     طبیبی، محمدرضا، آرزو واهبی و وحیدنورنژاد ونوش، (1397)، "بررسی رابطه بین سرمایه فکری و بهره‌وری در صنایع تولیدی ایران"، فصلنامه مدیریت بهره‌وری، سال دوازدهم، شماره 47، صص 37-59

9)      رضایی، عماد و ابراهیم عباسی، (1395)،"تأثیر سرمایه فکری بر نسبت ارزش‌افزوده اقتصادی به سود حسابداری و نسبت ارزش‌افزوده بازار به سود حسابداری"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 8، شماره 31، صص 127-144

10)   دستگیر، محسن، مهدی عربصالحی، راضیهامینجعفریو حسنعلیاخلاقی، (1393)،" تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکت"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی،دوره 6، شماره بیست و یکم، صص 1-36

11) شماخی، حمیدرضا و مژگان حبیبی، (1393)،" اندازه‌گیری سرمایه فکری و بررسی تأثیر آن بر ارزش سهام شرکت‌ها: با تأکید بر مدل سود باقیمانده"، مجله اقتصادی، دوره 7 و 8، صص 72-57

12)   فضل زاده، علیرضا، سجاد نقدی و حجت محمدی، (1396)،" سرمایه فکری و رشد اقتصادی:مطالعه‌ای در ارتباط با شرکت‌های بورسی"، مجله بررسی‌های حسابداری، دوره 4،شماره 15، صص 93-112

13)   -قنبری، مهرداد و کاوه پرندین، (1397)، "بررسی ارتباط بین سرمایه فکری با ارزش بازار و عملکرد مالی شرکت‌های دولتی خصوصی شده پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، پژوهش حسابداری، دوره 8، شماره 4، صص 123-141

14)   محمدبیگی، ابوالفضل، نرگس محمد صالحی و محمد علی گل، (1393)، " روایی و پایایی ابزارها و روش‌های مختلف اندازه‌گیری آن‌ها در پژوهش‌های کاربردی سلامت" مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، دوره 13،شماره 12، صص 1153-1170

15)   نمازی محمد و شهلا ابراهیمی، (1388)،" بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی جاری و آینده شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، تحقیقات حسابداری و حسابرسی، دوره 1، شماره 4، صص 4 تا 25

16)  همتی، حسن، محمد نیکو نسبتی و داوود خان حسینی، (1392)،" بررسیارتباطبینسرمایهفکریباارزشبازار شرکت‌هایپذیرفتهشدهدربورساوراقبهادارتهران"، فصلنامه برنامه‌ریزی و بودجه، سال هجدهم، شماره 3، صص 87-108

17)  BayraktarogluAyse Elvan et al, (2019),” Intellectual Capital and Firm Performance: an Extended VAIC Model”, Journal of Intellectual Capital, Vol. 20 No. 3, PP. 406-425

18)  Bontis, N, Chua, W., and Richardson, S, (2000), ” Intellectual Capital and Business Performance in Malaysian Industries”, Journal of Intellectual Capita, Vo. 1 (1), PP. 85- 100

19)  Change, S. L, (2007), ” Valuing Intellectual Capital and Firms Performance: Modifying Value Added Intellectual Coefficient (vaic) in Taiwan IT Industry”, Unpublished Doctoral Dissertation, Gate University

20)  Shu-Lien Chang, Jasper Hsieh, (2011), “Intellectual Capital and Value Creation-Is Innovation Capital a Missing Link?” Article (PDF Available at) ·,DOI: 10.5539/ijbm.v6n2p3

21)  Cheng Sheng Lee and Kuan Yew Wong , (2019) ,”Advances in Intellectual Capital Performance Measurement: a State-of-the-art Review”, Managing Library Finances, Vol. 32 No. 2, PP. 118-134

22)  Daniel Tyskbo , (2019), “Managers’ Views on How Intellectual Capital is Recognized and Managed in Practice”, Journal of Intellectual Capital, Vol. 20, No. 2, PP. 282-304

23)  Eko Santoso, (2011), “Intellectual Capital in Indonesia: the Influence on Financial Performance of Banking Industry”, Phd Thesis, University of Phoenix

24)  Gianpaolo Iazzolino and Domenico Laise , (2013), “Value Added Intellectual Coefficient (VAIC)”, Journal of Intellectual Capital, Vol. 14, No. 4, PP. 547-563

25)  Gianluca Ginestiet al , (2018), “Exploring the Impact of Intellectual Capital on Company Reputation and Performance”,Journal of Intellectual Capital , Vol. 19, No. 5, PP. 915-934

26)  Johan Roos, Leif Edvinsson, Goran Roos, (1998), “Intellectual Capital: Navigating in the New Business Landscape”, book, New York University, ISBN:0814775128

27)  Mc dowell et all, (2018), “Building Small Firm Performance through Intellectual Capital Development: Exploring Innovation as the “Black Box”,Journal of Business Research,Vol. 88, PP. 321-327

28)  Nazari.a jamal, (2014), “Intellectual Capital Measurement and Reporting Models”, Book, online available at: https://www.researchgate.net/publication/281855024

29)   Sia Beng Yen; Chong Aik Lee; Arokiasamy, Lawrence, (2019), “Review of Empirical Research on Intellectual Capital and Financial Performance in the Banking Sector”, Global Business & Management Research, Vol. 11, Issue 1, PP. 538-550.

30)  Sydler, R. et al., (2013), “Measuring Intellectual Capital with Financial Figures: Can We Predict Firm Profitability?”, EuropeanManagement Journal, Vol.32(2), PP. 244-259

 

 

 

یادداشت‌ها