ارائه الگو برای افشاء پایداری شرکتی و ارزیابی عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت بر گزارشگری آن Provide a Model for Exposing Corporate Sustainability and Evaluating Factors Related to Its Organizing Legitimacy Theory

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

دوره 13، شماره 49، اردیبهشت 1400، صفحه 177-204   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

مظفر پورخانی ذاکله بری¹؛ آزیتا جهانشاد^{* 2}

¹گروه حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²گروه حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف این مقاله در ابتدا ارائه الگویی بابت افشاء پایداری شرکتی و در مرحله بعد تأثیر عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت بر گزارشگری پایداری شرکتی می‌باشد. در این پژوهش تعداد 117 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی شده است. جهت آزمون فرضیه‌ها از روشنمونه‌گیریهدفمند و مدل‌های رگرسیون پانلی استفاده شده، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد ازمجموع 169 مؤلفهمورد بررسی، 80 مؤلفه برایالگوی پایداری شرکتی بسیارضروریوضروری است. همچنین حساسیت شرکت در صنعت بر شاخص کل پایداری شرکتی، افشاء از جنبه اقتصادی، محیطی و اجتماعی تأثیر مستقیم دارد اما بر افشاء پایداری از جنبه عمومی تأثیر ندارد. مکان شرکتبر افشاء پایداری شرکتی از جنبه اجتماعی تأثیر مستقیم دارد اما بر شاخص کل پایداری شرکتی، افشاء از جنبه عمومی، اقتصادی و محیطی تأثیر ندارد. نهایتاً عمر شرکت بر شاخص کل و تمامی جنبه‌های پایداری شرکتی تأثیر مستقیم دارد. یافته‌های این پژوهش اهمیت الزام افشای اطلاعات غیرمالیرا برای قانون‌گذاران و استانداردگذاران نشان می‌دهد. همچنین آگاهی ذی‌نفعان را در مورد جنبه‌های مذکور بهبود بخشیده و شرکت‌ها را ترغیب ‌می‌نمایداقدام به افشای اطلاعات پایداری شرکتی نمایند.
 
Provide a Model for Exposing Corporate Sustainability and Evaluating Factors Related to Its Organizing 
Legitimacy Theory

Mozaffar Pourkhani Zaklehbari
Azita Jahanshad

The purpose of this study is first to provide a model for corporate sustainability disclosure and then the impact of factors related to the theory of legitimacy on corporate sustainability reporting. In this research, 117 qualified companies on the Tehran Stock Exchange have been studied. To test the hypotheses, purposive sampling method and panel regression models have been applied. The research findings show that out of a total of 169 components studied 80 components are essential for the corporate sustainability model. Also, the sensitivity of the company in the industry has a substantial positive effect on the overall index of sustainability including the disclosure of the economic, environmental and social aspects, but it has no remarkable impact on the disclosure of sustainability from the public aspect.
The location of the company has a significant positive effect on the disclosure of corporate sustainability from a social point of view, but the disclosure has no significant impact on the overall corporate sustainability index in terms of public, economic and environmental aspects. Finally, the lifespan of the company has a meaningful positive influence on the overall index and all aspects of corporate sustainability. The result of this study shows the importance of requiring non-financial information disclosure for legislators and standardizers. It also improves the beneficiaries’ awareness of these aspects and encourages companies to disclose corporate sustainability information.
 

کلیدواژه‌ها

حساسیت شرکت در صنعت؛ مکان شرکت؛ عمر شرکت؛ افشاء پایداری شرکتی

اصل مقاله

 

http;//dorl.net/do/20.1001.1.23830379.1400.13.49.8.3

 

ارائه الگو برای افشاء پایداری شرکتی و ارزیابی عوامل مرتبط

با تئوری مشروعیت بر گزارشگری آن

 

 

 

تاریخ دریافت: 20/10/1399            تاریخ پذیرش: 26/12/1399

مظفر پورخانی ذاکله بری^[1]

آزیتا جهانشاد^[2]

 

 

چکیده

هدف این مقاله در ابتدا ارائه الگویی بابت افشاء پایداری شرکتی و در مرحله بعد تأثیر عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت بر گزارشگری پایداری شرکتی می‌باشد. در این پژوهش تعداد 117 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی شده است. جهت آزمون فرضیه‌ها از روشنمونه‌گیریهدفمند و مدل‌های رگرسیون پانلی استفاده شده، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد ازمجموع 169 مؤلفهمورد بررسی، 80 مؤلفه برایالگوی پایداری شرکتی بسیارضروریوضروری است. همچنین حساسیت شرکت در صنعت بر شاخص کل پایداری شرکتی، افشاء از جنبه اقتصادی، محیطی و اجتماعی تأثیر مستقیم دارد اما بر افشاء پایداری از جنبه عمومی تأثیر ندارد. مکان شرکتبر افشاء پایداری شرکتی از جنبه اجتماعی تأثیر مستقیم دارد اما بر شاخص کل پایداری شرکتی، افشاء از جنبه عمومی، اقتصادی و محیطی تأثیر ندارد. نهایتاً عمر شرکت بر شاخص کل و تمامی جنبه‌های پایداری شرکتی تأثیر مستقیم دارد. یافته‌های این پژوهش اهمیت الزام افشای اطلاعات غیرمالیرا برای قانون‌گذاران و استانداردگذاران نشان می‌دهد. همچنین آگاهی ذی‌نفعان را در مورد جنبه‌های مذکور بهبود بخشیده و شرکت‌ها را ترغیب ‌می‌نمایداقدام به افشای اطلاعات پایداری شرکتی نمایند.

 

واژه‌های کلیدی:حساسیت شرکت در صنعت، مکان شرکت، عمر شرکت، افشاء پایداری شرکتی.

1- مقدمه

ذینفعانمختلفانتظاراتمتفاوتیازیکشرکتدارندوبنابراین نقش‌هایمتفاوتیدرروابطشانباشرکت‌هاایفا می‌کنند (فریمن[i]،2010). به طور کلی نیازهای اطلاعاتی ذینفعان متفاوت بوده لذا ممکن است آنها به حالت‌های مختلفی از اطلاعات علاقه‌مند باشند، بر همین اساس واحدهای اقتصادی باید اقدام به افشاء اطلاعات بر اساس چارچوب توافق شده به منظور دست‌یابی اهداف مختلف ذینفعان نمایند (کلاین و همکاران[ii]،2017). یکی از این چارچوب‌های توافق شده در حوزه افشاء اطلاعات سازمان ارائه گزارش جهانی، پایداری شرکتی می‌باشد. حسابداری و ارائه گزارش پایداری، فرآیند سنجش و اعلان عملکرد پایداری و همچنین مسئول بودن در برابر ذینفعان داخلی و خارجی در قبال عملکرد اجتماعی، محیط‌زیست و اقتصادی سازمان است (روسا[iii]،2010). با این وجود، «حسابداری پایداری» و «ارائه گزارش پایداری» معمولاً به عنوان دو فعالیت مجزا تلقی می‌شوند. به طور کلی حسابداری پایداری به صورت یک روش حسابداری و مدیریت اطلاعات توصیف می‌شود که هدف از آن ایجاد و ارائه­ی اطلاعاتِ با کیفیت برای نشان دادن پیشرفت سازمان به سمت اهداف پایدار است در صورتی که ارائه گزارش پایداری به صورت ابزارهای رسمی، اعلان و افشای^[iv] عملکرد پایداری سازمان توصیف می‌شود. حسابداری و ارائه گزارش پایداری در کنار هم یک سیستم پاسخگوییرا شکل می‌دهند که اطلاعات مربوط به عملکرد پایداری را ثبت نموده و این اطلاعات را به ذینفعان گزارش می‌دهد. احتمال دارد ارائه گزارش عملکرد پایدار، نتایجی برخلاف انتظار ذینفعان را نشان دهد و به سازمان‌ها اجازه دهد نتایج پایداری خود را با اهداف پایداری مقایسه کنند (آکتاس و همکاران[v]، 2017).

بر همین اساس اخیراً در پژوهش چو و همکاران[vi] (2015)، مبحث تعامل در حوزه‌های مختلف مدیریت سازمان مطرح شده که استفاده روز افزونی نیز پیدا کرده است. ایجاد تعامل در مرور ادبیات به نقش تعادل در مدیریت حوزه‌های مختلف سازمان اشاره دارد. بر همین اساس با توجه به اینکه یکی از راهکارهای کاهش شکاف اطلاعاتی، ایجاد تعامل بین خواسته‌های ذینفعان و عملکرد شرکت‌ها در حوزه افشاء پایداری شرکتی می‌باشد لذا این مقاله در مرحله اول، با استفاده از ارائه پرسشنامه استاندارد G4 (گزارش جهانی نسل چهارم از پایداری شرکتی) به خبرگان و صاحب‌نظرانحسابداری،اقدام به ارائه الگویی بابت افشاء پایداری شرکتی می‌کند از طرفی با توجه به اینکه در تئوری‌های مشروعیت فرض می‌شود که اطلاعات اقتصادی، اجتماعی و محیطی پیوند نزدیکی با یکدیگر داشته و در پاسخ به اطلاعات و عوامل پایداری شرکتی و فعالیت‌های آن مشروعیت می‌بخشند (کردلو و همکاران،1396). بر همین اساس در پی آنند تا هم­زیستی میان ارزش‌های اجتماعی آنان و جامعه در کوتاه‌مدت پایه‌ریزی شود (ژانگ[vii]، 2017). بسیاری از پژوهش‌ها انگیزش‌های مدیریت را به منظور افشایاطلاعات داوطلبانه را برای کسب مشروعیت مورد بررسی قرار دادند که نتایج آن در میان ملت‌ها و فرهنگ‌های مختلف، متفاوت بود (هوریش و همکاران[viii]، 2014). در ادامه مقاله نیز پس از دستیابی به الگوی افشاء پایداری شرکتی اقدام به شناسایی عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت شده و با ارائه چارچوب نظری اقدام به ارزیابی عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت بر گزارشگری پایداری شرکتی می‌شود.

 

2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش

دیگان[ix] (2009) در تحقیقی ذینفعان را به عنوان گروه یا فردی تعریف می‌کند که قادر به تأثیرگذاری یا تأثیرپذیری از موفقیت‌های اهداف از پیش تعیین شده سازمان است وی همچنین ذینفعان را به عنوان سرمایه‌گذاران، بستانکاران، کارمندان، مشاوران تحلیلی، ارتباط‌های تجاری، مشتریان، تأمین‌کنندگان، گروه‌های منافع عمومی، دولت و انجمن تعریف می‌کند. این افراد ریسک شرکت را به دوش کشیده و بهایی را برای فعالیت تجاری پرداخت می‌کنند تا غالباً‌ به میزانی از مالکیت شرکت دست یابند. از این رو شرکت باید از لحاظ اجتماعی و اقتصادی، مسئولیت تمامی ذینفعان خود را بر عهده گیرد. از آنجا که ذینفعان ممکن است به حالت‌های مختلفی از اطلاعات علاقه‌مند باشند، شرکت باید اطلاعات پایداری را به منظور دست‌یابی به اهداف مختلف ذینفعان، فراهم نماید (کلاین و همکاران،2017). افشای پایداری شرکتی، ذینفعان را در اتخاذ تصمیمات مالی و سرمایه‌گذاری یاری می‌رساند و امکان درک عملکرد شرکت را در راستای اهداف اجتماعی، اقتصادی و محیطی، فراهم می‌آورد که ذینفعان با استفاده از آن قادر به درک رشد و سوددهی شرکت هستند (هوریش و همکاران، 2014). شالتگر و واگنر^[x] (2006) مدعی­اند که ارتباط حسابداری پایداری و ارائه گزارش پایداری به دو دلیل حیاتی و مهم است. اول آن که ارتباط اطلاعات را مؤثر می‌سازد و تضمین می‌کند که آن اطلاعات به توسعه پایدار کمک می‌کند. دوم آن که ارتباط مذکور، از ارائه سطحی گزارش عملکرد پایداری جلوگیری می‌کند؛ زیرا تنها اطلاعاتی ارائه می‌گردد که پشتوانه عملکرد واقعی دارند (آلوارز و اورتا[xi]،2017). با توجه به مباحث مذکور می‌توان گفت موجباتآگاهیذینفعانازفعالیت‌هایمدیریت شرکت، ارائه اطلاعات بر اساس چارچوب پایداری شرکتی می‌باشد اما با توجه به اینکه مدیران درموقعیت‌هایرقابتی دارای استراتژی‌های متفاوتی نیز هستند بر همین اساس ممکن است خواسته‌های برخی از گروه‌ها را مدنظرقرارندهند که این مورد می‌تواند شکافاطلاعاتیبینشرکت و ذینفعان را به دنبال داشته باشد (برایسون، ترجمه،1390).

از سوی دیگر مدت‌هاست که نظریه‌ی مشروعیت در هنگام بررسی کیفیت پایداری شرکتی نقش تشریحی قدرتمندی را ایفا می‌کند (ماس و همکاران[xii]، 2016). مولداوسکا و ولو[xiii] (2016) مروری بر چهارچوب نظری و مقررات کشورهای مختلف در مورد پایداری شرکتی داشت و این گونه نتیجه‌گیری نمود که نظریه‌ی مشروعیت یکی از مهم‌ترین دیدگاه‌های اعمال شده در زمینه‌ی تحقیقات حسابداری است. از نظر دیگان (2009) مشروعیت به عنوان درک و فرض تعمیم‌یافته‌ای تعریف می‌شود که فعالیت‌های یک نهاد در برخی سیستم‌ها با ساختار اجتماعی از هنجارها، ارزش‌ها، باورهاو تعاریف، مطلوب، مناسب و شایسته است. وی فرض می‌کند که شرکت‌ها به طور پیوسته در پی حصول اطمینان از این مطلب هستند که فعالیت‌های آنان از جانب خارجی، قانونی شناخته می‌شود، در حالی که تکوین اجتماعی تنها توسط انجام اعمال اجتماعی گوناگون شناخته شده و توسط افشاء گزارش داده می‌شوند (کلاین و همکاران،2017)؛ بنابراین مشروعیت، بنیادی‌ترین مفهومی در نظر گرفته می‌شود که سازمان برای بقا در اجتماع به آن وابسته است. از این رو فرض می‌گردد که سازمان‌ها از عملیات مداوم خود و اجتماعی که در آن عمل می‌کنند، تأثیر می‌پذیرند. بسیاری از مطالعات پیشین در رابطه با افشاءهای شرکتی شواهدی را مبنی بر افشای داوطلبانه‌ی اطلاعات در گزارش‌های سالانه توسط شرکت‌ها به عنوان راهبردی به منظور مدیریت مشروعیت آنها نشان داده‌اند (ماس و همکاران، 2016). نظریه‌ی مشروعیت فرض می‌کند که اطلاعات اقتصادی، محیطی و اجتماعی پیوند نزدیکی با یکدیگر داشتهو در پاسخ به اطلاعات و عوامل پایداری شرکتی و فعالیت‌های آن مشروعیت می‌بخشند (مولداوسکا و ولو، 2016). واحدهای اقتصادی در پی آنند تا هم­زیستی میان ارزش‌های اجتماعی و جامعه را در کوتاه‌مدت پایه‌ریزی نمایند، اما انجمن‌های مختلف تعاریف گوناگونی از رفتار شرکتی مشروع دارند. بسیاری از پژوهش‌ها انگیزش‌های مدیریت را به منظور افشایاطلاعات داوطلبانه مورد بررسی قرار دادند و نتایج در میان ملت‌ها و فرهنگ‌های مختلف، متفاوت ارزیابی گردید (لودیاومارتین[xiv]، 2014).

به طور کلی یکی از عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت، حساسیت شرکت در صنعت می‌باشد که با افشای پایداری شرکتی مبتنی بر دیدگاه مشروعیت دارای رابطه است. در رابطه با نیازهای شرکت، نیازهای ذی‌نفعان و نیازهای گزارشگری الزامی، تفاوت‌هایی بین صنایع مختلف وجود دارد. تأثیرات زیست‌محیطی و اجتماعی از صنعتی به صنعت دیگر بسیار متفاوت است. شرکت‌های حساس به محیط‌زیست شرکت‌هایی هستند که مواد اولیه آن‌ها به طور مستقیم از منابع طبیعی استخراج می‌شود؛ مانند صنایع شیمیایی، پتروشیمی، فلزات، معادن، اکتشاف نفت،کاغذ و نفت خام. صنایعی که بیشتر در میدان دید مصرف‌کننده قرار دارند از خطر بیشتری برخوردارند و مجبورند به منظور پاسخگویی اجتماعی، نسبت به افشای فعالیت‌های زیست‌محیطی و اجتماعی‌شان اقدام کنند (گاتری و همکاران[xv]، ۲۰۰۸). بر اساس نظریه مشروعیت شرکت‌های فعال در بخش‌های تحت فشار جامعه تلاش می‌کنند تا به وسیله افشای مسائل زیست‌محیطی‌شان مشروعیت کسب کنند (سرین[xvi]، ۲۰۰۲). صنعت‌های حساس اغلب توسط روابط صنعتی مورد نظارت و رسیدگی قرار می‌گیرند لذا احتمال مواجه آنها با افشای رسانه‌ای و فشار سیاسی از جانب دولت بیشتر است. تحت نظریه‌ی مشروعیت، احتمال از دست دادن مشروعیتی که موجودیت اجتماعی واحدهای اقتصادی با حساسیت بالا را تهدید نماید، در میان صنعت‌های با حساسیت محیطی و اجتماعی بیشتر است (مهدوی و همکاران،1394). با توجه به تحقیقات پیشین پایه‌ها و مفاهیم استواری در رابطه با این فرضیه توسعه داده شده که احتمال تولید افشای پایداری شرکتی با کیفیت در شرکت‌هایی بیشتر است که در بخش‌های با حساسیت محیطی و اجتماعی قرار دارند.

یکی دیگر از عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت، مکان شرکت می‌باشد که با افشای پایداری شرکتی مبتنی بر دیدگاه مشروعیت دارای رابطه است.شیوه‌ها و سیستم‌های افشای شرکت‌ها تا حدود زیادی از وظیفه‌ی آنان در رعایت مقررات برای اهداف مالی و سیاسی تأثیر پذیرفته است. تحت نظریه‌ی مشروعیت، شرکت‌ها باید با نیازمندی‌ها و انتظارات جامعه برای بقاء همکاری نمایند. شرکت‌های در نواحی پیشرفته در معرض موشکافی بیشتری به وسیله گروه‌های مختلف جامعه هستند و بنابراین از سوی جامعه، تحت فشار بیشتری برای افشای اطلاعات پایداری شرکتی به منظور مشروعیت بخشیدن به فعالیت‌های خود هستند(حنیفا و کوک[xvii]،2005). نظریه مشروعیت مطرح می‌کند که سازمان‌ها باید به وسیله افزایش دامنه افشای اطلاعات مربوط به پایداری شرکتی در گزارش‌های سالانه‌ی خود پاسخگو باشند. برخی از پژوهشگران پاسخ‌گویی مدیران را این گونه توضیح می‌دهند که مدیران شرکت‌های در نواحی پیشرفته بیشتر احتمالمی‌دهند که در نتیجه افشاء بهتر اطلاعات، مزایایی برای شرکت آنان تحقق یابد اما مدیران سایر شرکت‌هابیشتر احساس می‌کنند افشاء کامل اطلاعات می‌تواند موقعیت رقابتی آنها را به خطر اندازد(ابدورف[xviii]، ۲۰۱۱). وانگ^[xix] (2007) در تحقیقی میزان تأثیر را در نواحی مختلف چین مورد ارزیابی قرار داده است. وی بیان می‌کند که احتمال اتخاذ شیوه‌ها و سیستم‌های گزارش دهی کامل و بالغ توسط شرکت‌های مستقر در نواحی پیشرفته از نظر اقتصادی با جهت‌گیری‌های بازاری با سطوح بالا، بیشتر است. از آن جهت که این شرکت‌ها ملزم به فراهم آوری افشای اطلاعاتی بهتر به منظور حفظ رقابت خود در بازار هستند (یانگ[xx]،2011).

در ادامه عمر شرکت نیز به عنوان یکی دیگر از عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت با افشای پایداری شرکتی مبتنی بر دیدگاه مشروعیت دارای رابطه است. موجودیت اجتماعی سازمان‌ها به پذیرش جامعه‌ای بستگی دارد که در آن فعالیت دارند. همانطور که سازمان‌ها می‌تواند توسط جامعه تحت تأثیر قرار گیرند بر آن تأثیر نیز می‌توانند داشته باشند به طور کلی مشروعیت منبعی برای تعیین بقای سازمان‌ها به شماره می‌رود (لینگنفلدر و توماس[xxi]،2011). به طوریکه شرکت‌های قدیمی‌تر با موجودیت اجتماعی طولانی‌تر ممکن است از مشروعیت بالاتری برخوردار باشند. طبق تحقیق یانگ (2009)، شرکت‌های قدیمی‌ترمعمولاً تجارب و تاریخچه‌های طولانی‌تری داشته و به بلوغ رسیده‌اند. در نتیجه این مهم می‌تواند مسئولیت اجتماعی اشتغال سازمان‌ها را ممکن ساخته و به مرور به حالت ذاتی تبدیل نماید(کو و همکاران[xxii]، 2012). با فعالیت طولانی‌تر شرکت، نیاز به ارتباطات با انجمن‌های خارجی بیشتر احساس می‌گردد. ارتباطات امکان شبکه‌های اجتماعی گسترده‌تر را برای شرکت فراهم می‌آوردکه بر تصویر عمومی آنان تأثیر می‌گذارد. در صنعت‌های حساس، مردم و رسانه در صورتی به سرعت قابل تغییر هستند که میزان فعالیت‌های اجتماعی خود را کاهش دهند. در نتیجه، چنین تصویر منفی منجر به فشار سیاسی و مقررات شرکت از خارج شده تا افشای روش‌ها و مسئولیت اجتماعی را ترغیب نماید(یانگ،2011). گزارش افشای پایداری شرکتی روشی است که مدیریت می‌تواند به طور فعال بر این فشار از مردم فائق آید. هرچه قدمت شرکت در فهرست بورس اوراق بهادار بیشتر باشد، احتمال افشای اطلاعات پایداری توسط شرکت بیشتر می‌شود (لینگنفلدر و توماس،2011).

فریمن (1984) تصریحکردکهذینفعانمختلفانتظاراتمتفاوتیازیکشرکتدارندلذا نقش‌هایمتفاوتیدرروابطشانباشرکت‌هاایفا می‌کنند. با توجه به عدم یکپارچگی نقش‌ها، نظریه‌های زیادیدربارهتعارضات مرتبطبانقش‌هایمختلفوجوددارند برخی از این نقش‌ها از جمله نقشاجتماعی، انتظاراتهنجاری را به وجود می‌آورد که واحد اقتصادی را ملزم به برآورد انتظارات ذینفع می‌کند. پرادو- لورنزو و همکاران^[xxiii] (2009) در مطالعه‌ای به منظور تأثیر مشارکت ذینفعان بر گزارشگری پایداری شرکتی، نقش حکومت و اعتباردهندگان به همراه وضع استراتژیک یک سازمان را برجسته کردند و دریافتند حکومت یکی از مهمترین محرک‌ها برای تغییر است و می‌تواند بر افشاء پایداری سازمان‌هایی که به لحاظ سیاسی قابل مشاهده هستند تأثیر مستقیم بگذارد. فروست و همکاران^[xxiv] (2012) محدوده‌ای از ذینفعان علاقه‌مند در گزارش‌های پایداری شرکتی را شناسایی کردند و دریافتند اگرچه ذینفعان به طور انحصاری در فرآیند اقدامات پایداری شرکتی و افشاء آن شرکت نداشته‌اند اما در مورد افشاء مؤلفه‌های گزارشگری پایداری شرکتی مشارکت قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند. کراتن^[xxv](2014) در مطالعه‌ایبیان نمود طرح‌های پایداری باعث می‌گرددساختار و روابط هدایت و کنترل شرکت‌ها به سمتعملکرد منصفانه توأم با مسئولیت‌پذیری و در نظرگرفتن ویژگی‌های اخلاق در قبال همه ذینفعان سوقداده شود. توسعۀ سطح گزارشگری از طریق ارائهگزارش‌های پایداری باعث ارتقاء شفافیت گزارشگری،کاهشرسوایی‌های مالی و بازگرداندن اعتماد ذینفعان (از جمله سرمایه‌گذاران) به گزارش‌های مالی می‌گردد. آکتاس و همکاران (2017)، اهمیت مشارکت ذینفعان در کل فرآیندهای حسابداری و ارائه گزارشگری پایداری را بررسی کردند و دریافتند که ذینفعان به مواردی از جمله توسعه‌ی طرح‌های استراتژیک مرتبط با پایداری، اندازه‌گیری عملکرد پایداری و گزارش‌های آن علاقه‌مندمی‌باشند. عبدی و همکاران (1399) در تحقیقی به بررسی تأثیر ویژگی‌های کمیته حسابرسی بر سطح گزارشگری پایداری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار با تأکید بر نظریه نمایندگی، نظریه مشروعیت و  نظریه ذی‌نفعان پرداختند. یافته‌های تحقیق آنها حاکی آن است که ویژگی‌های کمیته حسابرسی (اندازه، استقلال، تخصص مالی و تنوع جنسیتی اعضای کمیته حسابرسی) تأثیر مستقیم بر افزایش سطح گزارشگری پایداری شرکت‌ها دارد. شواهد بیانگر اثربخشی کمیته‌ حسابرسی به عنوان یک سازوکار حاکمیت شرکتی و ابزار کنترلی در بهبود کیفیت گزارشگری به طور عام و گزارشگری پایداری به‌صورت خاص به منظور تحقق اهداف ذی‌نفعان است.

از طرفی گوتریوپارکر[xxvi] (1989) با پذیرشدیدگاهتئوریمشرعیت دریافتند کهاگرفعالیت‌هایشرکتدرراستایانتظاراتجامعهباشد،شرکت‌هامعمولاًبهطورداوطلبانهعملیاتمرتبط با پایداری شرکتی راگزارشمی‌کنند. شرکت‌هابرایاینکهنشاندهندعملیاتآنهاازلحاظابعاد مختلف پایداریمطلوباست،بایداطلاعاتکافیبهجامعهارائهکنند. گری و همکاران[xxvii](۲۰۰۱) پیشنهاد کرد شرکت‌های بزرگ وبا سود بیشتر، اطلاعات زیست‌محیطی و اجتماعی بیشتری نسبت به سایر شرکت‌ها افشاء می‌کنند. در حالی که نتایج پژوهش سرین (2002)نشان داد که اندازه شرکت صرفاً در نواحی خاصی بر روی افشاء تأثیرگذار است. نتایج مطالعات الیجیدوتن و همکاران[xxviii] (2010) نشان داد که رابطه مستقیمی بین اندازه شرکت و سطح افشاء اطلاعات زیست‌محیطی و اجتماعی در تعدادی از کشورها وجود دارد. طبق پیشینه‌های مطرح شده در تحقیق مهدوی و همکاران (1394)، مانووا و همکاران[xxix](۲۰۰۷) نتیجه گرفتند که یک عملکرد اجتماعی خوب همراه با عملکرد مالی خوب است همچنینیاتریدیس[xxx](۲۰۱۳) رابطه مستقیم قوی بین سودآوری و افشاء زیست‌محیطی و اجتماعی یافت.

طالب نیا و همکاران (۱۳۹۱) برای اولین بار در ایران به ارزیابی کمیت و ماهیت افشاء اطلاعات زیست‌محیطی و اجتماعی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که شرکت‌های ایرانی ترجیح می‌دهند اطلاعات زیست‌محیطی و اجتماعی را در گزارش هیئت‌مدیره و به شکل اطلاعات اخباری افشاء کنند. همچنین پژوهشگران یافتند که بیشترین افشاء زیست‌محیطی و اجتماعی در بخش منابع انسانی است و شرکت‌های ایرانی تمایل دارند اخبار بی‌طرفانه سپس اخبار خوب را بیشتر از اخبار بد افشاء کنند.عرب صالحی و همکاران (۱۳۹۳) در پژوهشی تحت عنوان رابطه مسئولیت اجتماعی و عملکرد مالی به این نتیجه رسیدند که عملکرد مالی با مسئولیت اجتماعی شرکت نسبت به مشتریانو نهادهای موجود در جامعه ارتباط دارد. فخاری و همکاران (۱۳۹۴)، در بررسی عوامل مؤثر بر گزارشگری پایداری شرکت‌ها دریافتند پایداری دارای سه بعد اساسی است: 1) قابلیت سوددهی اقتصادی 2) مسئولیت اجتماعی 3) مسئولیت محیطی. اگرچه ممکن است بین این ابعاد توازن و همگونی وجود داشته باشد، اما عموماً مسئولیت و پاسخگویی اجتماعی کارکنان، جامعه و سایر ذینفعان و محیطی باعث افزایش اعتماد به سازمان و در نتیجه به ایجاد حس مطلوب برای تجارت و کسب‌وکار منجر می‌شود. معصومی و همکاران (1397) در تحقیق خود با عنوان شناسایی متغیرهای مؤثر بر میزان گزارشگری پایداری شرکت‌ها دریافتند که متغیرهای اندازه شرکت، نقدینگی، سهام‌داران نهادی و دوگانگی وظایف مدیرعامل برمیزان گزارشگری پایداری شرکت‌ها تأثیر معناداری دارند. همچنین سه متغیر عمر شرکت، دارایینامشهود و استقلال هیئت‌مدیره بر میزان گزارشگری پایداری شرکت‌ها تأثیر معناداری ندارند.ستایش و مهتری (1397) در مقاله‌ای به بررسی چارچوبی برای کلیات مبانی نظری گزارشگری یکپارچه در ایران پرداختند نتایجحاصل از تحلیل عاملی نشان داد که هدف اصلی گزارش‌های یکپارچه، ارائه اطلاعات مفید برای تصمیم‌گیری ذینفعان است. در این پژوهش تحلیل‌گران مالی و مرجع پذیرش اوراق بهادار در کنار سرمایه‌گذاران و سهامداران از ذینفعانی هستند که برای آنها اهم ویژگی‌های کیفی اطلاعات حائز اهمیت است. مهرانی و شاکری طاهری (1399) در مقاله‌ای به تدوین چارچوب گزارشگری پایداری شرکتی پرداختند آنها با مطالعه ادبیات نظری موضوع و ارزیابی مدل‌ها و استانداردهای موجود در تحقیقات مختلف و در نظر گرفتن شرایط محیطی شرکت‌های ایرانی و کسب نظرات خبرگان، مدل اشاعه گزارشگری پایداری شرکتی در ایران را تدوین و محرک‌ها و عوامل مؤثر بر بکارگیری و اشاعه این نوع گزارشگری را مشخص و ضریب تأثیر و اهمیت عوامل را تبیین نمودند. عبداله زاده و امین (1399) در تحقیقی به بررسی نقش نگرش، هنجار ذهنی، کنترل رفتاری ادراک شده، تعهد اخلاقی و ادراک ریسک در تمایل به حسابداری و گزارشگری پایداری شرکتی پرداختند نتایج تحقیق آنها در قالب معادلات ساختاری نشان داد که نگرش، هنجار ذهنی، کنترل رفتاری ادراک شده، تعهد اخلاقی تأثیر مستقیمی بر تمایل به اجرای حسابداری و گزارشگری پایداری دارد. در حالی که تأثیر معنادار ادراک ریسک مدیران و حسابداران شرکت‌ها بر تمایل به حسابداری و گزارشگری پایداری مشاهده نشده است.

 

 

 

3- فرضیه‌های تحقیق

نظریه ذینفعان به این موضوع اشاره دارد که فعالیت‌ها و عملکرد پایدار، ارزش بلندمدت شرکت را توسط برآورده ساختن مسئولیت اجتماعی شرکت، برآورده ساختن تعهدات زیست‌محیطی(کلارکسون و همکاران، ۲۰۱۱) و افزایش شهرت شرکت بهبود می‌بخشد. وبر (۲۰۰8) استدلال می‌کنند که لحاظ کردن منافع ذینفعان توسط مدیریت عامل کلیدی در عملکرد و افشای پایداری اجتماعی و محیطی می‌باشد. گری و همکاران (۱۹۹۵) بیان می‌نمایند که بین مشروعیت و نظریه ذینفعان تعامل وجود دارند هر دو تئوری مشروعیت و ذینفعان از زوایای مختلف انتظار دارند که هرچه اطلاعات بیشتری درباره واحدهای تجاری افشاء شود باید تأثیر مستقیمی بر عملکرد شرکت‌ها داشته باشد افشای بیشتر منجر به کاهش اهمیت مشکل عدم تقارن اطلاعاتی(کلارکسون و همکاران، ۲۰۰۸)، بهبود کارایی نظارت بر مؤسسات مالی و سایر تأمین‌کنندگان منابع مالی (لفتویچ و همکاران، ۱۹۸۱) و کاهش هزینه سرمایه واحد تجاری (جنسن و مکلینگ، ۱۹۷۶) می‌شود. در طی چند دهه گذشته، در کنار مباحث دانشگاهی در مورد نقش گزارشگری پایداری، بسیاری از شرکت‌ها به طور داوطلبانه، تلاش خود را برای ارائه اطلاعات در مورد مسائل زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیت شرکتی با هدف مشروعیت بخشیدن به موجودیت و تقویت شهرت خود افزایش داده‌اند (فاطمی و همکاران، ۲۰۱۸). بر همین اساس با توجه به مباحث مذکور فرضیه اول پژوهش به شرح زیر ارائه می‌گردد:

فرضیه 1: گزارشگری مؤلفه‌های عمومی، اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی در الگوی پایداری شرکتی مبتنی بر انتظاراتذینفعان ضروری است.

نظریه مشروعیت که مبتنی بر دیدگاه سیاسی اجتماعی ایجاد شده، به این موضوع اشاره دارد که شرکت باید به وسیله برآورده ساختن قراردادهای اجتماعی و سیاسی، از مشروعیت خود دفاع کند. شرکت‌ها باید با انتقال اطلاعات با ارزش و مرتبط با جنبه مالی، عملکرد پایدار و ورود به فعالیت‌های جنبه غیرمالی پایداری، مشروعیت خود را به دست آورده و همچنین قراردادهای اجتماعی را نیز اجرا کند (تیلینگ،2004). بر اساس نظریه مشروعیت، عملکرد پایدار غیرمالی، مطلوب تمام ذینفعان، شامل مشتریان، جامعه و محیط‌زیست است. این نظریه همچنین، این موضوع را بیان می‌کند که عدم رعایت هنجارهای اجتماعی و الزامات محیطی، مشروعیت سازمانی، پایداری مالی و بنابراین استفاده سازمان‌ها از محیط و برآورده ساختن نیازهای جامعه را تهدید می‌کند (رضایی، ۲۰۱۶). بر اساس نظریه مشروعیت، افشای اطلاعات در گزارش‌های سالانه و سایر روش‌ها به منظور قانونی کردن تصمیمات و عملکرد شرکت‌ها، تأثیر مستقیمی در رفع نگرانی‌های جامعه دارد و مشروعیت شرکت را بهبود می‌بخشد (بوالی و عجمی،2019).کاستلو و لیما(۲۰۰۶) نشان دادند که نظریه مشروعیت، توضیحی درباره افشای مسئولیت اجتماعی توسط شرکت‌ها ارائه می‌دهد. از سوی دیگر، نظریه ذینفعان نشان می‌دهد که واحدهای تجاری، اطلاعات داوطلبانه را برای برآورده کردن منافع ذینفعان به منظور کسب اطلاعات بیشتر، افشا می‌کنند. با توجه به اینکه شرکت‌ها و مؤسسات مالی، ذینفعان متنوع و فراوانی دارند و ذینفعان آنها از سایر بخش‌های اقتصادی گسترده‌تر هستند، از این رو، آنها برای به دست آوردن پذیرش اجتماعی و پایبندی به قراردادهای اجتماعی با جامعه و نیز برای تحقق انتظارات ذینفعان خود، تحت فشار بسیار زیادی هستند. پیش‌تر روابط هر کدام از متغیرهای مرتبط با تئوری مشروعیت با افشاء پایداری شرکتی از جنبه‌های مختلف ارائه گردید لذا بر اساس پشتوانه ارائه شده فرضیه دوم پژوهش به شرح زیر می‌باشد:

فرضیه 2: عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت بر افشاء پایداری شرکتی تأثیر دارد.

فرضیه 2-1: عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت بر افشاء پایداری شرکتی از جنبه عمومی تأثیر دارد.

فرضیه 2-2: عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت بر افشاء پایداری شرکتی از جنبه اقتصادی تأثیر دارد.

فرضیه 2-3: عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت بر افشاء پایداری شرکتی از جنبه زیست‌محیطی تأثیر دارد.

فرضیه 2-4: عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت بر افشاء پایداری شرکتی از جنبه اجتماعی تأثیر دارد.

 

4- روش‌شناسی پژوهش

4-1- روش و مدل‌های پژوهش

این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی می‌باشد روش این تحقیق برای حصول اهداف ذکر شده از نوع توصیفی- تحلیلی است به این معنی که ضمن توصیف نتایج به تحلیل آماری نیز نیاز خواهد بود. با این حال، برای توسعه و معتبر سازی الگوی سنجش پایداری شرکتی نیاز به استفاده از روش آمیخته است. بر این اساس ضمن تهیه چک لیست با استفاده از مستندات و مدارک و مطالعات موجود، از نظر خبرگان برای معتبر سازی الگویی برای پایداری شرکتی استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که برای تحلیل آماری نیز از نرم‌افزار SPSS (نسخه 21) و Eviews (نسخه 9) استفاده شده است و برای آزمون فرضیات مرتبط با متغیرهای تئوری مشروعیت و پایداری شرکتی از روش حداقل مربعات و مدل‌های تحقیق کیون[xxxi] و همکاران (2015)، کاسپرسن و جوهانسون[xxxii] (2016) و ژانگ (2017) استفاده می‌گردد:

مدل آزمون فرضیه اصلی:

CSD _it =β₀ +‏ β₁ INDUS +‏ β₂ AREA _it +‏ β₃ AGE _it +‏ β₄ SIZE _it +‏ β₅ LEV _it +‏ β₆ LIQ _it +‏ β₇ Profit_it +‏ e_{it (1)}

مدل آزمون فرضیات فرعی اول تا چهارم:

CGco _it =β₀ +‏ β₁ INDUS +‏ β₂ AREA _it +‏ β₃ AGE _it +‏ β₄ SIZE _it +‏ β₅ LEV _it +‏ e_{it (2)}

CEco _it =β₀ +‏ β₁ INDUS +‏ β₂ AREA _it +‏ β₃ AGE _it +‏ β₄ SIZE _it +‏ β₅ LEV _it +‏ β₆ LIQ _it +‏ β₇ Profit_it +‏ e_{it (3)}

CEnv_it =β₀ +‏ β₁ INDUS +‏ β₂ AREA _it +‏ β₃ AGE _it +‏ β₄ SIZE _it +‏ β₅ LEV _it +‏ e_{it (4)}

CSoc _it =β₀ +‏ β₁ INDUS +‏ β₂ AREA _it +‏ β₃ AGE _it +‏ β₄ SIZE _it +‏ β₅ LEV _it +‏ β₆ Profit_it +‏ e_{it (5)}

در این مدل‌ها متغیرهای CSD، CGco، CEco، CEnv و CSoc به ترتیب شاخص کل افشاء، افشاء از جنبه عمومی، اقتصادی، محیطی و اجتماعی پایداری شرکتی می‌باشد و متغیرهای INDUS، AREA، AGE، SIZE، LEV، LIQ و Profit به ترتیب حساسیت شرکت در صنعت، مکان شرکت، عمر، اندازه، اهرم مالی، نقدینگی و سودآوری شرکت می‌باشد.

بازه زمانی پژوهش حاضر سال‌های 1393 الی 1397 و جامعه آماری آن شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. به لحاظ افزایش قابلیت مقایسه، باید سال مالی شرکت‌های مورد بررسی پایان اسفندماه هر سال باشد. جزء شرکت‌های سرمایه‌گذاری و واسطه‌گری مالی به دلیل ماهیت خاص فعالیت آنها نباشند. همچنین، در بازه زمانی مذکور نماد معاملاتی شرکت‌ها نباید وقفه معاملاتی بیش از سه ماه داشته باشند و دوره مالی خود را تغییر داده باشند. در ضمن باید اطلاعات مورد نیاز متغیرهای پژوهش (صورت‌های مالی، یادداشت‌های همراه و گزارش هیئت‌مدیره به مجمع) در دسترس باشد. با در نظر گرفتن شرایط بالا، نمونه‌ای با حجم 117 شرکت از جامعه آماری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انتخاب شده است.

 

 

 

4-2- روشمحاسبه متغیرهایپژوهش

متغیر وابسته دراینپژوهش پایداری شرکتی می‌باشد که ابتدا برای دسترسی به الگوی پایداری شرکتی از طرحاولیهپرسشنامهبر اساس استاندارد G4 استفاده شده است. به طور کلی این پرسشنامه شامل دو بخش بوده که در بخش اول اطلاعاتشخصیوبخش دومشامل 169مؤلفه بود که درآنازهمهاعضاءگروه خبرگانخواسته شدهمیزان ضرورتمعیارهایذکر شده رابر اساسمقیاسپنجدرجه‌ایاز1تا5تعیین نمایند به طوریکه عدد1 بیان‌کننده حداقل ضرورت و عدد 5 بیشترینضرورتبود. پس از اینکه پرسشنامه به خبرگان توزیع گردید اقدام به بررسی اجماعنظر خبرگان شد درادامهباتوجهبهمیانگیننمراتکسبشدهبرایمؤلفه‌های پایداری شرکتیپرسشنامهدوم (که همان 169 مؤلفه بود) همراه با نمرات کسب شده به خبرگان ارائه گردید این مهم بهخبرهکمککردتاتفاوتنظراتخودشراباجمعمتوجهشودودرصورتنیازنظرخودراتعدیلنماید. نهایتاًبعدازاعمالآزمون کرامر، اجماعنظر خبرگان بررسی گردید و مؤلفه‌هایی که از دید ذینفعان حائز اهمیت است شناسایی شد و این مؤلفه‌ها به عنوان الگویی برای افشاء پایداری شرکتی در نظر گرفت.

در ادامه مؤلفه‌های مربوط به بخش‌های پایداری شرکتی در قسمت یافته‌های فرضیه اول ارائه می‌گردد اما پس از آنکه بر اساس توضیحات بالا به الگویی بابت افشاء پایداری شرکتی دست یافتیم عملکرد افشاء اقلام اطلاعاتی پایداری را به این شکل محاسبه می‌کنیم که اگر شرکت مؤلفه مورد نظر را افشاء کرده باشد امتیاز 1 و در غیر اینصورت امتیاز 0 داده می‌شود. مدل افشاء غیر وزنی برای محاسبه امتیاز افشاء هر شرکت بر اساسپژوهش‌های مهدوی و همکاران (1394) و صالح و همکاران (2010) به صورت رابطه 6 بیان می‌شود.

Docs= (6)

Docs= امتیاز افشاء یک شرکت

Dj= مجموع ارزش تعداد اقلام افشاء شده یک شرکت

n= حداکثر امتیازی که یک شرکت می‌توانست کسب کند (80 مؤلفه طبق نتایج آزمون فرضیه اول)

متغیر مستقل در این پژوهش عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت می‌باشد که به شرح زیر اندازه‌گیری می‌شود:

حضور شرکت در صنعت حساس:برای عضویت شرکت در صنعت از دو گروه صنایع که از دید محیط‌زیست و مسائل اجتماعی دارای حساسیت بالایی هستند و صنایعی که این ویژگی ندارند (یا کمتر دارند) استفاده شده است. شرکت‌های حساس شرکت‌هایی هستند که مواد اولیه آنها به طور مستقیم از منابع طبیعی استخراج می‌شود؛ مانندشرکت‌هایی که در صنایع شیمیایی، پتروشیمی، فلزات، معادن، اکتشاف نفت، کاغذ و نفت خام حضور دارند(مهدوی و همکاران، 1394، گاتری و همکاران ۲۰۰۸، جونز، ۲۰۱۱). در پژوهش حاضر شرکت‌های نمونه که در صنایع استخراج معادن، نفت، فلزات، پتروشیمی و شیمیایی، چوب، کاغذ و کارتن بودند به عنوان شرکت‌های موجود در صنایع حساس (متغیر مصنوعییک) در نظر گرفته شدندو مابقی شرکت‌های نمونه که جزء این صنایع نبودند به عنوانشرکت‌های موجود در صنایع غیر حساس (متغیر مصنوعی صفر) طبقه‌بندی شدند.

مکان شرکت:متغیر­ ساختگی است که اگر شرکت در منطقه توسعه‌یافته اقتصادی باشند از متغیر مصنوعی 1 (یک) و در غیر این صورت از متغیر مصنوعی 0 (صفر) استفاده می‌شود به طور کلی ویژگی‌های مناطق توسعه‌یافته اقتصادی شامل سرمایه فیزیکی و انسانی، شبکه‌های ارتباطاتی، باز بودن اقتصاد، ساختار صنعتی، نرخ رشد جمعیتمی‌باشد (ژانگ، 2017). در این تحقیق شرکت‌هایی که به صورت رسمی در منطقه جغرافیایی کلان‌شهرها فعالیت می‌کنند به عنوان شرکت‌های توسعه‌یافته اقتصادی در نظر گرفته شده‌اند.

عمر شرکت:سن شرکت می‌باشد که برای اندازه‌گیری آن از لگاریتم سال‌هایی که شرکت در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده، استفاده می‌شود.

در ادامه متغیرهای کنترلی مرتبط با پایداری شرکتی از جنبه عمومی، اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی به شرح زیر می‌باشد:

اندازه شرکت:برای اندازه‌گیری این متغیر از لگاریتم طبیعی مجموع دارایی‌ها استفاده می‌شود.

اهرم مالی:برای اندازه‌گیری این متغیر از نسبت بدهی‌های بلندمدت به کل دارایی‌ها استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که واحدهای اقتصادی از جانب بدهی‌های بلندمدت بیشتر تحت فشار هستند زیرا این بدهی‌هاغالباً‌ نشات گرفته از حساب‌های پرداختنی تجاری و غیرتجاری می‌باشند و زمان پرداخت آنها نیز به تأخیر افتاده است لذا برای واحد اقتصادی هزینه مالی (سود تأخیر یا جریمه عدم بازپرداخت) زیادی به همراه خواهد داشت.

نقدینگی:جمع دارایی‌های نقد و شبه نقد/ جمع دارایی‌ها

قابلیت سودآوری:با توجه به پژوهش اصولیان و همکاران (1395)، برای اندازه‌گیری قابلیت سودآوری از تغییرات سود خالص نسبت به سال قبل استفاده می‌شود.

 

 

 

 

5- یافته‌های پژوهش

5-1- نتایج آزمون فرضیه اول

برایاستفادهازنظرخبرگاندرروشدلفی،از ترکیبگروهخبرگانشاملاعضایهیئت‌علمیدانشگاه‌ها استفادهشده است. به طور کلی بررسیداده‌هایجمعیتشناختی نشاندادکهتمامی خبرگان منتخب دارایمدرکتحصیلیدکترابوده‌اند؛و میانگین تجربه کاری آنها 5/17 سال و میانگین سنی آنها 5/43 سال بوده همچنین از لحاظ جنسیت 85/42 درصد خبرگان زن و 15/57 درصد مرد بوده‌اند. در این مقاله از فراوانیدرصدی برایاجماع نظر خبرگان استفاده شده طبق تحقیق چانگ و لین[xxxiii] (2002) غالباً برایاجماع، ازفراوانیدرصدی در زمانیکهدرصدمشخصی ازآراء در محدوده خاصیقرارمی‌گیرداستفاده می‌شود.

طبق پاسخخبرگان درمرحلهدلفی ازمجموع 169 مؤلفهمورد بررسی، 80 مؤلفهبرایالگوی پایداری شرکتی بسیارضروریوضروری (بیش از 50%) تشخیص داده شده است. در ادامه ازضریبکندالبرایتعیینمیزاناجماعنظرمیاناعضایپاسخ‌دهندگاناستفادهگردیده کهمقادیرآندرجدول زیر قابل مشاهدهاست:

 

جدول 1: نتایجآزمونضریبکندالبرایبررسیمیزاناجماعحاصلازنظرپاسخ‌دهندگان

تعداد	28
ضریبکندال	803/0
ضریبخیدو	482/3776
درجهآزادی	168
بازهاطمینان	000/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

ازآنجاییکهمرحلهدلفیبرایدوبارتکرارشددر دور دوم توافقبینخبرگان حاصلشد (ضریبکندال=803/0) اینمیزاننشان‌دهندهسطحاجماع بالا درنظراتمیان پاسخ‌دهندگان جهت تعیین ضرورت مؤلفه‌های پایداری شرکتی است. لذا با توجه به اینکه در فرضیه اول این مورد مطرح گردیده بود که "گزارشگری مؤلفه‌های عمومی، اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی در الگوی پایداری شرکتی مبتنی بر انتظاراتذینفعان ضروری است" بر همین اساس می‌توان با استفاده از آزمون صورت گرفته در جدول (1) و مؤلفه‌های نهایی پایداری شرکتی، نتیجه این فرضیه را مشخص کرد. لازم به ذکر است که در ادامه برای آزمون فرضیات فرعی دوم از مؤلفه‌های مورد توافق در الگوی پایداری شرکتی به عنوان چک لیست افشاء پایداری شرکتی استفاده می‌شود. طبق موارد مذکور مؤلفه‌ها به دو گروه طبقه‌بندیشدند گروه اول (ورودی) درقالبطیفپنجگزینه‌ایلیکرت،پرسشنامه‌ایطراحیودربین گروه خبرگان توزیع گردید و در گروه دوم (خروجی) با استفاده از نظر پاسخ‌دهندگان مؤلفه‌های نهایی پایداری شرکتی مشخص گردید که نتایج آن به شرح زیر است.

افشاء بخش‌ها و مؤلفه‌های پایداری شرکتی از جنبه‌های عمومی شامل موارد زیر است:

افشاء مؤلفه‌های مرتبط با نمایه سازمان:1- نامسازمان 2- فعالیت‌ها،برندها،محصولاتو خدمات 3- موقعیتجغرافیاییمرکزاصلیسازمان 4- موقعیتجغرافیاییمحلعملیات 5- مالکیتوساختارقانونی 6- بازارهایارائهمحصولوخدمات 7- اندازهسازمان 8- مشخصاتمربوطبهکارمندانوسایرکارگران 9- زنجیرهتأمین 10- تغییراتقابلتوجهدرسازمانوزنجیرهتأمین 11- عضویتدرانجمن‌ها

افشاء مؤلفه‌های مرتبط با استراتژی سازمان:12- بیانیهتصمیم‌گیرندهارشدسازمان 13- تأثیراتاصلی،تهدیداتو فرصت‌ها 14- ارزش‌ها،اصول،معیارهاوهنجارهایرفتاری

افشاء مؤلفه‌های مرتبط با حاکمیت شرکتی: 15- ساختارحاکمیتشرکتی 16- مراجعاختیاراتدرمباحثاقتصادی،زیست‌محیطیواجتماعی 17- مسئولیتدرسطحاجراییبرایموضوعاتاقتصادی،محیط‌زیستو اجتماعی 18- تضادمنافع 19- نقشبالاتریننهادحاکمیتیدرتعیینهدف،ارزش‌هاواستراتژی 20- سیاست‌هایپاداش

افشاء مؤلفه‌های مرتبط با مشارکت ذینفعان سازمان:21- لیست گروه‌هایذینفع 22-شناساییوانتخابذینفعان 23- رویکردمشارکتباذینفعان 24- موضوعاتکلیدیو نگرانی‌هایمطرحشده

افشاء مؤلفه‌های مرتبط با محتوایگزارشپایداری سازمان: 25- تعیینمحتوایافشاءوتفکیکموضوعات 26- لیستموضوعاتمادی 27- دورهگزارش 28- تاریخآخرینگزارش 29- چرخهگزارش 30- مرجعپاسخگوییدرخصوصسؤالاتعطفبهگزارش

افشاء مؤلفه‌های مرتبط با هیئت‌مدیره سازمان:31- اقدام هیئت‌مدیرهدرخصوصمستندسازیواستقرارسازوکارهایاثربخشحاکمیت شرکتی 32- مشخصاتاعضایهیئت‌مدیره 33- تعداداعضاءهیئت‌مدیره 34- تعداداعضاءموظفوغیرموظفهیئت‌مدیره 35- تعداداعضاءمستقلهیئت‌مدیره 36- تعداداعضاءغیرموظف دارایتحصیلاتمالیوتجربهمرتبط 37- اقدامهیئت‌مدیرهدرخصوصاتخاذرویه‌هایمناسبدرچهارچوب قوانین، مقررات و رعایتیکسان حقوقکلیهسهامداران 38- اقدامهیئت‌مدیرهدرخصوصتأییدواجرای معاملاتبااشخاصوابستهوحصول اطمینانمعقولازکنترلمناسبتضادمنافعوحفاظتازمنافعشرکتوسهامداران 39- اقداماتهیئت‌مدیرهدرخصوصاستقرارسازوکارهایکنترلداخلیاثربخش 40- اقدامهیئت‌مدیرهدرخصوصبررسیحداقلسالانهسیستمکنترل‌هایداخلی 41- اقدامهیئت‌مدیرهدرخصوصتدوینواطلاع‌رسانیسازوکارمناسبجهتجمع‌آوریورسیدگیبهگزارش‌هایمربوطبهنقضقوانینومقرراتونارسایی‌هایشرکت 42- اقدامهیئت‌مدیرهدرخصوصتشکیلونظارتبرعملکردکمیتهحسابرسیوانتصاباتتحتنظرهیئت‌مدیره 43- اقدامهیئت‌مدیرهدرخصوصاستقرارفرآیندارزیابیسالانهاثربخشیهیئت‌مدیره 44- تشکیلجلساتهیئت‌مدیره

افشاء مؤلفه‌های مرتبط با پاسخگوییوافشایاطلاعات: 45- اطلاعاتبااهمیت 46- افشاءاطلاعاتلازمدرزمینهمسائلمالی،اقتصادی،محیطیواجتماعی 47- ارزیابیمیزانتحققبرنامه‌هایراهبردیواقداماتانجامشدهدررابطهبارعایتاصولحاکمیتشرکتی

افشاء سایر مؤلفه‌های مرتبط با جنبه‌های عمومی:48- افشاء مؤلفه‌های مرتبط با موضوعات مادی سازمان 49- افشاء رویکردمدیریت و مؤلفه‌های آن در سازمان 50- افشاء ارزیابیرویکردمدیریت سازمان

افشاء بخش‌ها و مؤلفه‌های پایداری شرکتی از جنبه‌های اقتصادی شامل موارد زیر است:51- افشاء ارزش‌افزوده اقتصادی مستقیم تولید و توزیع شده 52- سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی و خدمات پشتیبانی 53- تأثیرات اقتصادی غیرمستقیم قابل توجه 54- نسبت هزینه‌های تأمین‌کنندگان محلی 55- ارزیابی عملیات مرتبط با خطر فساد

افشاء بخش‌ها و مؤلفه‌های پایداری شرکتی از جنبه‌های زیست‌محیطی شامل موارد زیر است: 56- میزان مواد مورد نیاز بر اساس وزن و حجم 57- استفادهازموادبازیافتی به‌عنوان موادواردهبهچرخهتولید 58- کل مصرف سوخت سازمان از منابع تجدید پذیر و غیر تجدید پذیر 59- میزان مصرف انرژی 60- شدتانرژی 61- میزانکاهشدرمصرفانرژی 62- میزانکاهشدرانواعانرژی 63- برداشتآبازمنابع 64- تأثیرپذیریمنابعآبازبرداشتآب 65- بازیافتآبواستفادهمجدد 66- تولیدگازهایگلخانه‌ایمستقیم 67- ضایعاتبر اساسنوعوروشدفع 68- عدمانطباقباقوانینومقرراتزیست‌محیطی 69- فعالیت‌های انجام شده در خصوص ایجاد و توسعه کمیته‌های تخصصی راهبردی و نظارتی زیست‌محیطی 70- پیاده‌سازی و رعایت استانداردهای زیست‌محیطی داخلی و بین‌المللی 71- عملیات اجرا شده در خصوص مدیریت تأثیرات بر منابع طبیعی 72- هرگونه عملیات مرتبط با مدیریت بهینه‌سازی استفاده از منابع طبیعی 73- فعالیت‌های مرتبط با فرهنگ‌سازی و آموزش‌های لازم در خصوص محیط‌زیست 74- فعالیت‌های مرتبط در خصوص تحقیق و توسعه جهت ایجاد نوآوری در شیوه‌های تولید محصولات منطبق با محیط‌زیست 75- میزان صرفه‌جویی و سوددهی در استفاده از منابع طبیعی مرتبط با فعالیت سازمان

افشاء بخش‌ها و مؤلفه‌های پایداری شرکتی از جنبه‌های اجتماعی شامل موارد زیر است: 76- مزایای ارائه شده به کارمندان تمام‌وقت که برای کارمندان موقت یا پاره‌وقت ارائه نمی‌شود 77- مرخصی والدین 78- کمیته رسمی مشترک مدیریت بهداشت و ایمنی کارگران 79- میانگین ساعت آموزش در سال به ازای هر کارمند 80- حوادث عدم رعایت بهداشت و تأثیرات ایمنی محصولات و خدمات.

 

5-2- نتایج آمار توصیفی و نرمالیته فرضیه دوم

ابتدا برای آزمون فرضیه دوم آمار توصیفی متغیرهای تحقیق به شرح زیر ارائه می‌گردد:

 

جدول 2: آمار توصیفی متغیرهای تحقیق

متغیر	میانگین	میانه	بیشینه	کمینه	انحراف معیار	چولگی	کشیدگی
میانگین شاخص کل افشاء پایداری شرکتی (CSD)	165/0	162/0	587/0	062/0	051/0	348/0	782/2
میانگین شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه عمومی (CGco)	204/0	200/0	560/0	080/0	055/0	258/0	256/2
میانگین شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه اقتصادی (CEco)	207/0	200/0	600/0	000/0	055/0	572/0	161/3
میانگین شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه محیطی (CEnv)	084/0	050/0	550/0	000/0	085/0	340/0	653/2
میانگین شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه اجتماعی (CSoc)	055/0	000/0	000/1	000/0	155/0	300/0	049/4
عمر شرکت (AGE)	507/3	637/3	143/4	098/1	469/0	204/1-	899/4
اندازه شرکت (SIZE)	664/14	340/14	773/19	166/10	776/1	451/0	823/2
اهرم مالی (LEV)	074/0	041/0	837/0	000/0	095/0	051/3	318/16
نقدینگی (LIQ)	070/0	039/0	544/0	000/0	085/0	519/2	213/10
سودآوری (Profit)	193/0	106/0	628/2	619/2-	200/1	021/0-	419/3

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

جدول 3: آمار توصیفی فراوانی متغیرهای تحقیق

مکان شرکت (AREA)	سال- شرکت‌های در منطقه توسعه‌یافته اقتصادی: 592 سال- شرکت‌های فاقد منطقه توسعه‌یافته اقتصادی: 344
حساسیت شرکت در صنعت (INDUS)	سال- شرکت‌های با حساسیت شرکت در صنعت: 425 سال- شرکت‌های فاقد حساسیت شرکت در صنعت: 511

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

تحلیل توصیفی در دو حوزه متغیرهای کمی و کیفی در جداول بالا ارائه گردیده که متغیرهای کیفی آن نشان می‌دهد سال- شرکت‌های در منطقه توسعه‌یافته اقتصادی: 592 مشاهده و فاقد منطقه توسعه‌یافته اقتصادی 344 مشاهده می‌باشد همچنین سال-شرکت‌های با حساسیت شرکت در صنعت 425 مشاهده و فاقد حساسیت شرکت در صنعت 511 مشاهده می‌باشد در مورد ضریب چولگی منفی برخی از متغیرها نیز می‌توان گفتکه این موضوع حاکی از وجود چولهبهراستو تمایلاین متغیرهابهمقادیرکوچکتر است،همچنین مثبتبودنضرایب کشیدگی،حکایتاز این مطلبداردکهازتوزیعنرمالبلندتر بودهوداده‌ها حولمیانگین متمرکزشده است.

در ادامه یکی از مهم‌ترین فرضیه‌های رگرسیونی، نرمال بودن توزیع متغیرهای وابسته می‌باشد که می‌توان بر اساس آن، اعتبار مدل را بررسی کرد. نتایج آزمون نرمال بودن به شرح جدول 4 می‌باشد.

 

جدول 4: نتایج بررسی نرمال بودن توزیع متغیر وابسته

متغیرهای وابسته تحقیق	آماره JB	سطح معناداری
میانگین شاخص کل افشاء پایداری شرکتی (CSD)	050/7	125/0
میانگین شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه عمومی (CGco)	395/6	132/0
میانگین شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه اقتصادی (CEco)	890/9	095/0
میانگین شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه محیطی (CEnv)	958/6	128/0
میانگین شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه اجتماعی (CSoc)	050/8	102/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

مقادیر سطح معنی‌داری آزمون جارکوبرا برای متغیرهای وابسته بالاتر از 05/0 می‌باشد بنابراینفرضیهH₀ مبنی برنرمال بودن توزیع این متغیرها پذیرفته می‌شود وگویایآن استکهمتغیرهای وابسته تحقیق دارای توزیع نرمال می‌باشد.

5-3- نتایج آماراستنباطیو برآوردمدل‌های فرعی فرضیه اصلی دوم

برای آزمون فرضیات ابتدا آزمون‌های پیش‌فرض و در نهایت یافته‌هایتحقیقبه تفکیکهریکازفرضیه‌هابهشرح زیر ارائه می‌گردد.

 

جدول 5: نتایج آزمون‌های پیش‌فرض قبل از برآورد مدل‌های رگرسیون

فرضیه‌های تحقیق	نتایج آماره چاو		نتایج آماره هاسمن		نتایج آماره اف وایت		نتایج آماره گادفری
	مقدار آماره	سطح معناداری	مقدار آماره	سطح معناداری	مقدار آماره	سطح معناداری	مقدار آماره	سطح معناداری
فرضیه2-1	518/12	Prob. 000/0	881/165	Prob. 000/0	610/1	Prob. 016/0	095/3	Prob. 115/0
فرضیه 2-2	585/12	Prob. 000/0	115/212	Prob. 000/0	322/2	Prob. 001/0	428/2	Prob. 187/0
فرضیه 2-3	769/20	Prob. 000/0	990/45	Prob. 000/0	907/2	Prob. 000/0	436/1	Prob. 320/0
فرضیه 2-4	282/26	Prob. 000/0	774/34	Prob. 000/0	212/5	Prob. 000/0	104/2	Prob. 222/0
فرضیه 2-5	204/9	Prob. 000/0	016/55	Prob. 000/0	831/7	Prob. 000/0	419/3	Prob. 087/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

به طور کلی نتایج آزمون‌های پیش‌فرض قبل از برآورد مدل‌های رگرسیون نشان می‌دهد که سطح معنی‌داری آماره چاو یا F-limerکمتر از سطحخطای مورد پذیرش(5درصد)بوده، بنابراین روش داده‌های پانل نسبت به روش داده‌های پولد ارجحیت دارد در مرحله بعد سطح معنی‌داری آمارهH-hausmanکمتر از سطح خطای مورد پذیرش(5 درصد)بوده، بنابراین روش رگرسیون با اثرات ثابت نسبت به روش رگرسیون با اثرات تصادفی ارجحیت دارد در ادامه سطح معنی‌داری آماره White کمتر از سطح خطای مورد پذیرش است که این موضوع بیانگر این است رگرسیون دارای ناهمسانی واریانس می‌باشد. بر همین اساس اقدام به رفع مشکل ناهمسانی واریانس به روش حداقل مجذورات تعدیل شده می‌شود و نهایتاً با توجه به اینکه سطح معنی‌داری آماره Godfreyبیشتر از سطح خطای مورد پذیرش است لذا رگرسیون دارای مشکل خودهمبستگی سریالی نمی‌باشد.

در ادامه آزمون همخطی میان متغیرهای تحقیق بر اساس آماره VIF (عامل تورم واریانس) ارائه گردیده در این آزمون مقدار VIF برای تمامی متغیرها از 5 کوچکتر بوده و بیانگر این است که میان متغیرهای پژوهش مشکل همخطی شدید وجود ندارد.

 

 

 

جدول 6: نتایجآماره VIFبرای مدل‌های فرعی فرضیه اصلی دوم

نام و نماد متغیرهای مستقل و کنترلی به تفکیک متغیرهای وابسته	شاخص کل افشاء پایداری شرکتی (CSD)	شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه عمومی (CGco)	شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه اقتصادی (CEco)	شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه محیطی (CEnv)	شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه اجتماعی (CSoc)
حساسیت شرکت در صنعت (INDUS)	152/1	132/1	152/1	132/1	137/1
مکان شرکت (AREA)	041/1	038/1	041/1	038/1	041/1
عمر شرکت (AGE)	068/1	056/1	068/1	056/1	060/1
اندازه شرکت (SIZE)	085/1	080/1	085/1	080/1	084/1
اهرم مالی (LEV)	037/1	022/1	037/1	022/1	027/1
نقدینگی (LIQ)	059/1	-	059/1	-	-
سودآوری (Profit)	031/1	-	031/1	-	020/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نهایتاً نتایج آزمون برآورد مدل‌های فرعی برای فرضیه اصلی دوم به شرح زیر می‌باشد:

 

جدول 7: نتایجبرآوردمدل‌های فرعی برای فرضیه اصلی دوم

نام و نماد متغیرهایمستقل و کنترلی	شاخص کل افشاء پایداری شرکتی (CSD)		شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه عمومی (CGco)		شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه اقتصادی (CEco)		شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه محیطی (CEnv)		شاخص افشاء پایداری شرکتی از جنبه اجتماعی (CSoc)
	ضریب رگرسیون	سطح معنی‌داری	ضریب رگرسیون	سطح معنی‌داری	ضریب رگرسیون	سطح معنی‌داری	ضریب رگرسیون	سطح معنی‌داری	ضریب رگرسیون	سطح معنی‌داری
حساسیت شرکت در صنعت (INDUS)	022/0	008/0	016/0	178/0	006/0	003/0	011/0	008/0	069/0	009/0
مکان شرکت (AREA)	002/0	799/0	013/0	171/0	004/0	168/0	016/0	294/0	043/0	023/0
عمر شرکت (AGE)	174/0	000/0	202/0	000/0	048/0	000/0	098/0	000/0	331/0	000/0
اندازه شرکت (SIZE)	009/0	006/0	16/0	000/0	006/0	011/0	006/0	024/0	021/0	008/0
اهرم مالی (LEV)	009/0-	491/0	021/0-	028/0	014/0	160/0	020/0-	266/0	039/0	292/0
نقدینگی (LIQ)	026/0-	024/0	-	-	009/0-	533/0	-	-	-	-
سودآوری (Profit)	002/0	030/0	-	-	000/0	465/0	-	-	002/0-	359/0
مقدار ثابت	580/0-	000/0	721/0-	000/0	032/0	135/0	182/0-	000/0	463/1-	000/0
آماره F (سطح معنی‌داری)	815/16 (000/0)		229/14 (000/0)		968/20 (000/0)		225/31 (000/0)		808/13 (000/0)
آماره دوربین واتسون	873/1		818/1		873/1		814/1		876/1
(ضریب تعیین)	718/0		678/0		760/0		822/0		674/0
ضریب تعیین تعدیل شده	675/0		631/0		724/0		796/0		625/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

بر اساس نتـایجآزمونمدل‌های فرعی آمارهF(000/0) دارای سطح معناداری زیر (5 درصد) می‌باشد، بنابراین رگرسیون قدرت تبیین دارد. ضریبتعیینمدل‌ها نیز گویای آن است که به ترتیب 8/71 درصد، 8/67 درصد، 76 درصد، 2/82 درصد و 4/67 درصد از تغییرات متغیرهای شاخص کل افشاء پایداری شرکتی، افشاء پایداری شرکتی از جنبه عمومی، افشاء پایداری شرکتی از جنبه اقتصادی، افشاء پایداری شرکتی از جنبه محیطی و افشاء پایداری شرکتی از جنبه اجتماعی توسط متغیرهای وارد شده در مدل تبیین می‌شود. همچنین با توجه به این که مقدار آماره دوربین واتسون مدل مابین 5/1 و 5/2 (873/1، 818/1، 873/1، 814/1 و 876/1) است لذا می‌توان گفت در مدل، مشکل خودهمبستگی باقیمانده‌ها وجود ندارد.

در مرحله بعد با توجه به سطح معناداری حساسیت شرکت در صنعت لذا این متغیر بر شاخص کل افشاء پایداری شرکتی، افشاء از جنبه اقتصادی، محیطی و اجتماعی تأثیر مستقیم دارد اما با توجه به بالا بودن سطح معناداری (بالای 5 درصد) متغیر حساسیت شرکت در صنعت بر افشاء پایداری از جنبه عمومی تأثیر معناداری ندارد. در ادامه با توجه به سطح معناداری مکان شرکتلذا این متغیر بر افشاء پایداری شرکتی از جنبه اجتماعی تأثیر مستقیم دارد اما بر شاخص کل افشاء پایداری شرکتی، افشاء از جنبه عمومی، اقتصادی و محیطی تأثیر معناداری ندارد. نهایتاً متغیر عمر شرکت نیز بر شاخص کل، افشاء از جنبه عمومی، اقتصادی، محیطی و اجتماعی پایداری شرکتی تأثیر مستقیم دارد. از متغیرهای کنترلی نیز اندازه شرکت و سودآوری تأثیر مستقیم و نقدینگی تأثیر منفی بر شاخص کل افشاء پایداری شرکتی دارد همچنین اندازه شرکت تأثیر مستقیم واهرم مالی تأثیر منفی بر افشاء پایداری از جنبه عمومی دارد.

 

6- بحث و نتیجه‌گیری

درسال‌هایاخیرنارضایتیذینفعان،ازگزارشگریمالیالزامیشرکت‌ها،منجربهافزایشتقاضاجهتتهیهاطلاعاتجامعدرموردراهبردهایبلندمدت شرکت‌ها شدهاست. ایننارضایتی،موردتوجهانجمن‌هایعلمی،مقاماتقانونیوحرفه‌ایسراسرجهاننیزقرارگرفتهاست (بواسووکامار، 2007). تا اینکه اقدام به ارائه مؤلفه‌های در قالب چک لیستی بابت افشاءفعالیت‌های پایداری شرکتی شده است. دراینراستاطبق تحقیق کریستندالوبونتیس (2007) راهبردافشااطلاعاتنقشمهمیدرکاهشعدمتقارناطلاعاتبینمدیرانوذینفعانایفاء می‌کندومی‌تواندسطحاعتمادآنهارابالاببرد. در کشورایراننیزبهنظرمی‌رسدگسترشمالکیتعمومیبهعنوانروشیبرایتوزیععادلانه‌تر ثروتدرسیاست‌هایاقتصادیمدنظر قرارگرفتهاست. لذاانتظارمی‌روددرآینده،درصدزیادیازمردمسهامدارشرکت‌هایسهامیبزرگیباشندکهدرمدیریتآننقشچندانیندارند. اگرچهدرقانونبازاراوراقبهادارتمهیداتمناسبیبرایحمایتازسرمایه‌گذاراناندیشیدهوزمینهبرخوردجدیباتخلفاترافراهمآوردهاست. بااینوجودتلاشبرایارتقاءسلامتبازارسرمایهوجلبوحفظاعتمادسرمایه‌گذاران،پیشگیریوکاهشتخلفات،مستلزمافشاء اطلاعات در زمینه‌های مختلف از جمله جنبه‌های مختلف پایداری شرکتی می‌باشد. در همین راستااین تحقیق اقدام به ارائه گزارشگری مؤلفه‌های عمومی، اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی در الگوی پایداری شرکتی مبتنی بر انتظاراتذینفعان کرده است که بر اساس نتایج تحقیق طبق پاسخخبرگان ازمجموع 169 مؤلفهمورد بررسی، 80 مؤلفهبرایالگوی پایداری شرکتی بسیارضروریوضروری تشخیص داده شده است. به طور کلی در رابطه با این فرضیه پیشنهاد می‌شود مراجع ذی‌صلاح برای ارائه چارچوبی بابت افشاء پایداری شرکتی از نتایج این تحقیق استفاده نمایند.

در مرحله بعد اقدام به آزمون فرضیات مرتبط با تئوری مشروعیت و پایداری شرکتی شده است که نتایج آن بیانگر این است حساسیت شرکت در صنعت بر شاخص کل افشاء پایداری شرکتی، افشاء از جنبه اقتصادی، محیطی و اجتماعی تأثیر مستقیم دارد اما بر افشاء پایداری از جنبه عمومی تأثیر معناداری ندارد. همانطور که انتظار می‌رفت، صنایع حساس زیست‌محیطی اطلاعات اقتصادی، محیطی و اجتماعیبیشتری نسبت به صنایع غیر حساس افشاء کردند. به عبارتی، شرکت‌های فعال در صنایع حساس از افشای اطلاعات پایداری شرکتی از جنبه‌های مذکور، به عنوان ابزار کسب مشروعیت بهره می‌برند. شاید دلیل این امر این باشد که شرکت‌های ایرانی با فشارها و الزامات قانونی زیادی برای رعایت مسائل زیست‌محیطی و افشای اطلاعات پایداری شرکتی مواجه هستند. یافته‌هاموافق با نتایجپژوهش جونز (۲۰۱۱) و مغایربا پژوهش‌های آدامز و همکاران (۱۹۹۸)، حنیفا و کوکی (۲۰۰۵) و حسین و همکاران (۲۰۰۶) می‌باشد. در ادامه مکان شرکتبر افشاء پایداری شرکتی از جنبه اجتماعی تأثیر مستقیم دارد اما بر شاخص کل افشاء پایداری شرکتی، افشاء از جنبه عمومی، اقتصادی و محیطی تأثیر معناداری ندارد. به طور کلی انتظار می‌رفت شرکت‌هایی که در نواحی توسعه‌یافته اقتصادی قرار دارند در تمامی جنبه‌های پایداری شرکتی اقدام به افشاء اطلاعات نمایند؛ اما با توجه به اینکه شرکت‌های در نواحی پیشرفته در معرض موشکافی بیشتری به وسیله گروه‌های مختلف جامعه هستند بنابراین از سوی جامعه، تحت فشار بیشتری برای افشای اطلاعات از جنبه اجتماعی به منظور مشروعیت بخشیدن به فعالیت‌های خود هستند یافته‌هابا پژوهش‌هایحنیفا و کوک(2015) و ابدور (2011) موافق و با پژوهش‌های لینگ (2009) و یانگ (2011) مغایر است. نهایتاً متغیر عمر شرکت نیز بر شاخص کل و تمامی جنبه‌های پایداری شرکتی تأثیر مستقیمدارد. همانطور که انتظار می‌رفت شرکت‌های قدیمی‌تر اقدام به افشاء اطلاعات پایداری شرکتی بیشتری می‌کنند به طور کلی شرکت‌های با عمر طولانی‌تر موجودیت اجتماعی قابل ملاحظه‌ای دارند این شرکت‌ها معمولاً تجارب و تاریخچه‌های طولانی دارند در نتیجه این مهم می‌تواند مسئولیت اجتماعی اشتغال این سازمان‌ها را ممکن ساخته و مشروعیت آنها را افزایش دهد یافته‌هابا پژوهش‌های یانگ (2009) و یان (2007) موافق است. به طور کلی در رابطه با نتایج فرضیات عوامل مرتبط با تئوری مشروعیت و پایداری شرکتی بهسازمانبورساوراقبهادارتهرانپیشنهادمی‌گردد،بااستفادهازمعیارهاومدل‌هایشناختهشدهمعیاریجهت رتبه‌بندیسطحافشایگزارشپایداریشرکت‌هایفعالدربازارسرمایهارائهنماید،زیرااینشاخصمی‌تواندمحتوایاطلاعاتیبرایبازارسرمایهداشتهباشد؛و در صورت عدم افشاء سطح قابل قبول پایداری شرکتی، از ابزارهای قانونی برای وادار کردن شرکت‌ها استفاده نمایند. به طور کلی یافته‌های پژوهش می‌تواند مورد استفاده سهامداران، ذینفعان و همچنین نهادهای ذی‌ربط و تدوین‌کنندگان الزامات و استانداردها مانند سازمان بورس اوراق بهادار و سازمان حسابرسی قرار گیرد. بر این اساس به سازمان حسابرسی پیشنهاد می‌شود استانداردهای مرتبط با گزارشگری پایداری شرکت‌ها تدوین نماید. همچنین پیشنهاد می‌شود سازمان بورس اوراق بهادار بااستفادهازمعیارهاومدل‌هایشناختهشدهمعیاریجهت رتبه‌بندیسطحافشایگزارشپایداریشرکت‌هایفعالدربازارسرمایهارائهنماید،زیرااینشاخص می‌تواند محتوایاطلاعاتیبرایبازارسرمایهداشتهباشدو در صورت عدم افشاء سطح قابل قبول پایداری شرکتی، از ابزارهای قانونی برای وادار کردن شرکت‌ها استفاده نمایند. پیشنهاد می‌شود با ابزارهای قانونی، شرکت‌ها به سمت استقرار کمیته‌های مستقل گزارشگری پایداری در ارکان حاکمیت شرکتی هدایت شوند تا به ایفای نقش اجتماعی خود بهبود ببخشند.

---

[1]- گروه حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

[2]- گروه حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. نویسنده مسئول[e-mail]

---

[i]Freeman

[ii]Kleine and Et al

[iii] Roosa

[iv] disclose

[v]Aktas and Et al

[vi]Choand Et al

[vii] Zhang

[viii] Horisch and Et al

[ix] Deegan

[x] Schaltegger and Wagner

[xi]Alvareza and Ortas

[xii] Maas and Et al

[xiii] Moldavska and Welo

[xiv] Lodhia and Martin

[xv] Guthrieand Et al

[xvi] Cerin

[xvii] Hanifa and Cooke

[xviii] AbdurRouf

[xix] Wang

[xx] Yang

[xxi] Lingenfelder and Thomas

[xxii]Kou and Et al

[xxiii] Prado-Lorenzoand Et al

[xxiv] Frost and Et al

[xxv]Kraten

[xxvi] Guthrieand Parker

[xxvii] Gray and Et al

[xxviii] Elijido-Ten and Et al

[xxix] Manua and Et al

[xxx] Yateridis

[xxxi]Qian

[xxxii]Kaspersen and Johansen

[xxxiii] Chang and Lin

مراجع

فهرست منابع

1)   اصولیان، محمد، محمدرضا عباسپور نوغانی و مهدی داوری، (1395)، "تأثیر ارزش ویژه برند بر سودآوری شرکت"، چشم‌انداز مـدیریتمالی، دوره ششم، شماره 2، صص 9-21.

2)   برایسون، جان ام، (1390)، "برنامه‌ریزی استراتژیک در سازمان‌های دولتی، عمومی و غیرانتفاعی"، (مهدی خادمی گراشی و قربان برارنیا (ادبی))، تهران: انتشارات آریانا قلم، (1998).

3)   ستایش، محمد حسینو زینب مهتری، (1397)، "چارچوبیبرایکلیاتمبانینظریگزارشگرییکپارچهدرایران"، پژوهش‌هایحسابداریمالی، سالدهم،شمارهدوم،پیاپی (36)، صص 106-85

4)   طالب نیا، قدرت الله، رضیه علی خانی و مهدی مران جوری، (1391)، "ارزیابی کمیت و ماهیت افشاء اطلاعات حسابداری زیست‌محیطی و اجتماعی در ایران"، مجله بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 19 (69)، صص 60-43

5)   عبداله زاده، حسن و وحید امین، (1399)، "تأثیر نظریه رفتار برنامه ریزی شده، تعهد اخلاقی وادراک ریسک بر تمایل به حسابداری و گزارشگری پایداری شرکتی"، دو فصلنامه حسابداری ارزشی و رفتاری، دوره پنجم، شماره 9، صص 299-269

6)    عبدی، مصطفی، سعید همایون و مهدی کاظمی علوم، (1399)، "بررسی تأثیر ویژگی‌های کمیته‌های حسابرسی بر سطح گزارشگری پایداری"، دو فصلنامه حسابداری ارزشی و رفتاری، دوره پنجم، شماره 9، صص 369-335

7)   عرب صالحی، مهدی، غزل صادقی و معین الدین محمود، (1393)، "رابطه مسئولیت اجتماعی با عملکرد مالی در بورس اوراق بهادار تهران"، مجله پژوهش‌های تجربی حسابداری، 3 (12). صص 20-1

8)   فخاری، حسین، مهدی مهرابی، مالک یبلویی خمسلویی و احمد قاسمی، (1394)، "عوامل مؤثر بر گزارشگری پایداری شرکت‌ها"، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی در مدیریت و حسابداری، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.

9)   کردلو، محمد رضا، اشکان رحیم زاده و بهرام محمدی، (۱۳۹۶)، "ضرورت تهیه گزارشگری پایداری؛ اصول و ساختار آن"، فصلنامه پژوهش‌های جدید در مدیریت و حسابداری، 4 (2).

10) معصومی، سیدرسول، سیدحسن صالح نژاد و علی ذبیحی زرین کلایی، (1397)، "شناسایی متغیرهای مؤثر بر میزان گزارشگری پایداری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"،دانش حسابرسی،18 (70)، صص 221-195

11) مهدوی، غلامحسین، عباسعلی دریائی، رضیه علی خانی و مهدی مران جوری، (1394)،"بررسی رابطه بین اندازه شرکت، نوع صنعت و سودآوری با افشای اطلاعات حسابداری زیست‌محیطی و اجتماعی"، سال چهارم، شماره 15، صص 103-87

12) مهرانی، کاوه و سیدحسین شاکری طاهری، (1399)، "تدوین چارچوب گزارشگری پایداری شرکتی "، پژوهش‌های تجربی حسابداری، شماره 38

13)  AbdurRouf, MD. (2011), “Corporate Social Responsibility Disclosure”, Business and Economics Research Journal, 2 (3), PP. 19-32.

14)  Aktas, R., K.Kayalidere, and M. Kargin. (2017), “Corporate Sustainability Reporting andAnalysis of Sustainability Reports in Turkey”, International Journal of Economics andFinance, 5(3), PP. 113-125.

15)  Alvareza, I. G., and E. Ortas. (2017), "Corporate Environmental Sustainability Reporting in the Context of National Cultures: A Quantile Regression Approach", International Business Review, 26 (2), PP. 337–353.

16)  Buallay, A., and J. Al-Ajmi. (2019), “The Role of Audit Committee Attributes inCorporate Sustainability Reporting: Evidence from Banks in the GulfCooperation Council”, Journal of Applied Accounting Research, PP. 1-17.

17)  Castelo Branco, M. and L. Lima Rodrigues. (2006), “Communication ofCorporateSocial Responsibility by Portuguese Banks: a LegitimacyTheory Perspective”, Corporate Communications: An InternationalJournal 11 (3), PP. 232-248.

18)  Cerin, P. (2002), “Communication in Corporate Environmental Reports. - Corporate Social”, Responsibility and Environmental Management, 9 (1), PP. 46-66.3.

19)  Clarkson, P. M., Y. Li, G.D. Richardson and F.P. Vasvari. (2011), “Does itReally Pay to Be Green? Determinants and Consequences of ProactiveEnvironmental Strategies”, Journal of Accounting and Public Policy 30(2), PP. 122-144.

20)  Clarkson, P.M., Y. Li., G.D. Richardson and F.P. Vasvari. (2008), “Revisiting the Relation between Environmental Performance and Environmental Disclosure: an Empirical Analysis”, Accounting Organizations and Society 33(4), PP. 303-327.

21)  Elijido-Ten., E. Kloot, and P.M. Clarkson. (2010), “Extending theApplication of Stakeholder Influence Strategies to Environmental Disclosures: An Exploratory Study From A Developing Country Accounting”, Auditing & Accountability Journal, 23 (8), PP. 1032–1059.

22)  Fatemi, A., M. Glaum and S. Kaiser. (2018), “ESG Performance and Firm Value:the Moderating Role of Disclosure”, Global Finance Journal 38, PP. 45-64.

23)  Freeman, R.E. (2010), “Strategic Management. A Stakeholder Approach”, Cambridge University Press, Cambridge.

24)  Freeman, R.E. (1984), “Strategic Management: A Stakeholder Approach”, Pitman, Boston.

25)  Frost, G., Jones, S. and Lee, P. (2012), “The Measurement and Reporting of Sustainability Information within the Organization: a Case Analysis”, in Jones, S. and Ratnatunga, J. (Eds.), Contemporary Issues in Sustainability Accounting, Assurance and Reporting. Emerald, Bingley, PP. 197-225.

26)  Gray, R. H. , M. Javad., D. M. Power., and C. D. Sinclair. (2001), “SocialandEnvironmental Disclosure and Corporate Characteristics: A Research Note and Extension”,Journal of Business Finance andAccounting, 28, PP. 327–356.

27)  Gray, R., K. Kouhy and S. Lavers. (2008), “Corporate Social and EnvironmentalReporting: a Review of the Literature and a Longitudinal Study of UKDisclosures Accounting”, Auditing and Accountability Journal 8 (2), PP. 47-77.

28)  Guthrie, J. and L.D. Parker. (1989), “Corporate Social Reporting: a Rebuttal of Legitimacy Theory”, Accounting and Business Research, 19 (76), PP. 343-352 [in Persian].

29)  Guthrie, J., S. Cuganesan, and L. Ward. (2008), “Industry Specific Socialand Environmental Reporting: The Australian Food and BeverageIndustry”, Accounting Forum, 32, PP. 1-15.

30)  Hanifa, R. M. and T. E. Cooke. (2005), “The Impact of Culture andGovernance on Corporate Social Reporting”, Journal of Accounting and Public Policy, 24, PP. 391-430.

31)  Horisch, J., R.E. Freeman, S. Schaltegger. (2014), “Applying Stakeholder Theory inSustainability Management”, Links, Similarities, Dissimilarities, and a Conceptual Framework. Organ. Environ. 27, 328e346. https://doi.org/10.1177/1086026614535786.

32)  Jensen, M. and W. Meckling. (1976), “Theory of the Firm: Managerial Behavior,Agency Costs and Ownership Structure”, Journal of Financial Economics3 (3), PP. 305-360.

33)  Jones, J. M. (2011), “The Nature, Use and Impression Management of Graphs in Social and Environmental Accounting”, Accounting Forum 35, PP. 75-89.

34)  Kaspersen. M., and T. R. Johansen. (2016), “Changing Social and Environmental Reporting Systems”, Journal of Business Ethics, 135, PP. 731-749.

35)  Kleine, A., M. von Hauff. (2017), “Sustainability-driven Implementation of CorporateSocial Responsibility”, Application of the Integrative Sustainability Triangle. J. Bus.Ethics 85, 517e533. https://doi.org/10.1007/s10551-009-0212-z.

36)  Kou, L., C. Yeh, and H. Yu. (2012), “Disclosure of Corporate Social Responsibility and Environmental Management: Evidence from China”, 19, PP. 273-287.

37)  Kraten, M. (2014), “Sustainability The Accounting Perspective”, TheCPA Journal, PP. 11- 14.

38)  Leftwich, R.W., R.L. Watts and J.L. Zimmerman. (1981), “Voluntary CorporateDisclosure: the Case of Interim Reporting”, Journal of AccountingResearch 18 (1), PP. 50-77

39)  Lingenfelder, D. and A. Thomas. (2011), “Stakeholder Inclusiveness in Sustainability Reporting by Mining Companies Listed on the Johannesburg Securities Exchange”, African Journal of Business Ethics, Vol. 5, No. 1, PP. 1-13.

40)  Lodhia, S., N. Martin. (2014), “Corporate Sustainability Indicators”, An AustralianMining Case Study. J. Clean. Prod. 84, 107e115. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2014.05.050.

41)  Maas, K., S. Schaltegger, N. Crutzen. (2016), “Integrating Corporate Sustainability Assessment, Management Accounting, Control, and Reporting”, J. Clean. Prod. 1e12. https://doi.org/ 10.1016/j.jclepro.2016.05.008.

42)  Moldavska, A., T. Welo. (2016), “Development of Manufacturing Sustainability Assessment Using Systems Thinking”, Sustainability 8. https://doi.org/10.3390/ su8010005.

43)  Prado-Lorenzo, J. M., I. Gallego-Alvarez, and I. M. Garcia-Sanchez. (2009), “Stakeholder Engagement and Corporate Social Responsibility Reporting: the Ownership Structureeffect”, Corporate Social Responsibility and Environmental Management, Vol. 16, No. 2, PP. 94-107.

44)  Qian, C., X. Gao, and A. Tsang. (2015), “Corporate Philanthropy, Ownership Type, and Financial Transparency”, Journal of Business Ethics, 130(4), PP. 851-867.

45)  Rezaee, Z. (2016), “Business Sustainability Research: A Theoretical andIntegrated Perspective”, Journal of Accounting Literature 36, PP. 48-64.

46)  Roosa, S.A. (2010), “Sustainable Development Handbook”, 2nd ed., The Fairmont Press, GA.

47)  Saleh, M., N. Zulkifli, and R. Muhamad. (2010), “Corporate Social Responsibility Disclosure and Its Relation on Institutional Ownership”, Managerial Auditing Journal, 25 (0), PP. 591–613.

48)  Schaltegger, S. and M. Wagner. (2006), “Managing Sustainability Performance Measurement and Reporting in an Integrated Manner: Sustainability Accounting as the Link between the Sustainability Balanced Scorecard and Sustainability Reporting”, in Schaltegger, S., Bennett, M. and Burritt, R. (Eds.), Sustainability Accounting and Reporting. Springer, Dordrecht, The Netherlands, PP. 681-697.

49)  Tilling, M. V. (2004), “Some Thoughts on Legitimacy Theory in Social andEnvironmental Accounting”, Social and Environmental AccountabilityJournal 24 (2), PP. 3-7.

50)  Wang, D. S. (2007), “Economics of Money Banking and Financial Markets”, Beijing: Perking University Press.

51)  Weber, M. (2008), “The Business Case for Corporate Social Responsibility: A Company- Level Measurement Approach for CSR”, European Management Journal 26 (4), PP. 247-61

52)  Yang, J. (2011), “Shang Shi Gong si She Hui ze ren bao gao pi lu yin su yan jiu [Research on the Factors Influencing Listed Compaines’ Corporate Social Responsibility Report Disclosure] (Unpublished Master’s Thesis). South-Western University of Finance and Economics, Cheng Du.

53)  Zhang, J. (2017), “Users’ Perceptions of the Drivers for Corporate Sustainability Disclosures Made by Chinese Listed Companies”, Retrieved from htps://ro.ecu.edu.au/theses/1952.

 

 

یادداشت‌ها