بررسی اشعار فروغ فرخزاد از منظر نظریه های «نگاه خیره» و «مرحلۀ آینه» لاکان

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 5، دوره 13، شماره 47، فروردین 1400، صفحه 133-156   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.682070

نویسندگان

سعید یزدانی^{* 1}؛ هاله چراغی²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فرانسه، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

چکیده

ژاک لاکان (Jacques Lacan) در نظریه «مرحلۀ آینه»، بر نقش اساسی تصویر آینه در رشد روان شخص تاکید می­ کند. او به اهمیتی که تصویر آینه‏ ای در هویت اجتماعی و زبانی فرد دارد اشاره می­ کند. مفهوم دیگری که در این مقاله مورد بررسی قرار می­ گیرد «نگاه خیره» است که با نظریۀ لاکان درباره «مرحلۀآینه» پیوند دارد. از نظر لاکان «نگاه خیره» مرد بر «نگاه خیره» زن برتری دارد. «نگاه خیرۀ»‏ مرد با زن به عنوان اُبژه­ای که جایگاه پایین­تری دارد، برخورد می­ کند. در مقالۀ حاضر، نویسنده سعی کرده است با استفاده از روش توصیف و تحلیل محتوا، نظریۀ لاکانی «نگاه خیره» و «مرحلۀ آینه» را در اشعار فروغ فرخزاد مورد بررسی قرار دهد. اشعار فروغ  بازتابی از احساسات و تفکرات او است، لذا این مقاله می­ تواند زمینه مهمی را برای گسترش رویکرد لاکانی بر اشعار فروغ فراهم سازد. پرسش اصلی تحقیق این است که چگونه می­ توان به ارتباط بین «نگاه خیره» و «مرحلۀ آینه» لاکانی با اشعار فروغ پی برد. یافته­ ها بر این موضوع دلالت می­ کنند که فروغ قصد داشته است از طریق اشعارش هویتی را که جامعه و سنت ادبی برای او و زنان دیگر در نظر گرفته است به چالش بکشاند؛ او قصد داشت به خود واقعی برسد. به همین منظور، او توانست بخوبی از آینه به عنوان استعاره استفاده کند و مانند بسیاری از شعرای مدرن، از تصویر آینه و «نگاه خیره» حاصل از آن، ذهنیت زنانه و بحران هویتی خودش را به تصویر بکشاند.

کلیدواژه‌ها

نگاه خیره؛ مرحلۀ آینه؛ سوژه؛ لاکان؛ واقعی؛ خیالی

مراجع

کتاب­ ها

یوسف نیا، سعید(1374) درجستجوی جانب آبی، تهران: معیار.

فرخزاد، فروغ (1351) اسیر، تهران: امیرکبیر.

فرخزاد، فروغ (1351) عصیان، تهران: امیرکبیر.

فرخزاد، فروغ (1382) مجموعۀ اشعار فروغ فرخزاد، تهران: انتشارات نگاه.

فینک، بروس (1397) سوژه لاکانی، مترجم محمد علی جعفری، تهران: انتشارات ققنوس.

عابدی، کامیار (1380) به رغم پنجره های بسته: شعر معاصر زنان، تهران: نشر کتاب نادر.

مشرف آزاد تهرانی، محمود (1376)، پریشا دخت شعر، تهران: ثالث. 93

حقوقی، محمد (1372) شعر فروغ فرخزاد از آغاز تا امروز، شعرهای برگزیده، تفسیر و تحلیل موفق­ ترین شعرها، تهران: انتشارات نگاه.

مقاله ­ها

ابراهیمی، سید رضا (1390) خوانش شعر ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد»: فروغ فرخزاد از دیدگاه تحلیل و روانکاوی ژاک لاکان، فصلنامۀ علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سنندج، شماره 9، 24-1.

احمدزاده، شیده (1386) ژاک لاکان و نقد روانکاوی معاصر، پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر، شماره 4، 108-93.

پاینده، حسین(1388) نقد شعر «زمستان» از منظر نظریة روانکاویِ لاکان و ادب، فصلنامۀ زبان و ادب فارسی، شماره 43، 46-27.

شیری، قهرمان، و مهری، بهروز، و آبباریکی، سید آرمان حسینی (1391) از لاکان تا مولانا، دو فصلنامۀ علمی پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، شماره 6، 100-81 .

منابع انگلیسی:

Bergson, H (2007)  Creative Evolution. (Trans.) Arthur Mitchell. New York: Cosimo.

Borch-Jacobsen, M.(1991) The Freudian Subject, from Politics to Ethics, in Who Comes After the Subject? (ed.) E.Cadava et al. New York: Routledge, 61-78

De Beauvoir, S (1989) The Second Sex. (Trans.) H.M. Parshley. New York: Vintage Books.

Kristeva, J (1982) Powers of Horror: An Essay on Abjection. (trans.) L. S. Roudiez.New York: Colombia University Press,

Lacan, J(1991) The Four Fundamental Concepts of Psycho-Analysis [Seminar 11], (ed.) J. A. Miller, (trans.) A. Sheriden.Harmondsworth, Middlesex: Penguin.

----------(1985) Ecrits: A Selection, (trans.) A. Sheridan. London: Tavistock

-----------(1988)The Seminar, Book I. Freud's Papers on Technique, 1953–1954, edited by Jacques-Alain Miller, (trans.) John Forrester. New York W.W. Norton & Co.

Lei, W( 2011) The Uncanny Objet a in Toni Morrison’s Fiction. Finland: University of Vaasa Press.

Mitchell, J(1982) Introduction I, Feminine Sexuality: Jacque Lacan and the Ecole Freudiane, (ed.) J. Mitchell and Rose, (trans.) J. Rose. Houndmills, Basingstoke: Macmillan. pp. 1-26

Rusbridger, R(2010) Affects in Melanie Klein. International Journal of Psychoanalysis.Vol. 93 (1), 139-50.