تحلیل محتوای باور به معاد در شعرهای آزاد مهدی اخوان ثالث

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 7، دوره 13، شماره 47، فروردین 1400، صفحه 179-204   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.682095

نویسندگان

معصومه سادات میرجعفری¹؛ علیرضا فولادی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

چکیده

مهدی اخوان ثالث، شاعر نوگرای معاصر، در بحبوحة نفوذ فرهنگ غربی، کوشید به فرهنگ ایرانی توجه نشان دهد و برای این منظور، آیین التقاطی و مبهم و خیالی مزدشتی را از تلفیق گرایش فردی و خیرخواهانة زردشت و گرایش اجتماعی و عدالت‌خواهانة مزدک پدید آورد. مقالة حاضر سعی داشته است با کاربرد روش توصیفی- تحلیلی از نوع تحلیل محتوا به این پرسش پاسخ گوید که آیا اخوان در باور به معاد، تا حد معادباوری ایرانیان باستان پیش رفته است؟ بر پایة دیدگاه پژوهشگران، مزدک از جهت اصول دین، پیرو آیین زردشت بوده است و در این آیین، برزخ و داوری فردی و چینودپل یا همان صراط و بهشت و دوزخ و داوری جمعی و کیفر نهایی گناهکاران برای رهایی آنان از کدورت گناه و سرانجام، فرشکرد، طرحی روشن دارد. این مقاله، سرانجام نتیجه می‌گیرد که ضمن 153 شعر نیمایی و 5 شعر سپید و جمعاً 158 شعر آزاد اخوان، 59 بار در 50 جزء شعر و 4 بار در 4 کل شعر و جمعا 63 بار در 33 شعر به موضوع معاد برمی‌خوریم و درصد شعرهای دارای موضوع معاد به نسبت شعرهای آزاد این شاعر، 88/20 است. با این‌حال، نگاه او به معاد، ضمن شعرهای آزاد وی، بیشتر نگاه دنیوی و گاه تشکیک‌آمیز و حتی تکذیب‌آمیز است و بنابراین با معادباوری ایرانیان باستان میانه ندارد.

کلیدواژه‌ها

تحلیل محتوا؛ شعر معاصر فارسی؛ مهدی اخوان ثالث؛ شعر آزاد؛ معاد

مراجع

کتاب‌ها

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1335) زمستان، چاپ اول، تهران: زمان.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1338) آخر شاهنامه، چاپ اول، تهران: زمان.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1355) در حیاط کوچک پاییز در زندان، چاپ اول، تهران: توس.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1357) دوزخ اما سرد، چاپ اول، تهران: توکا.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1357) زندگی می‌گوید اما باز باید زیست، چاپ اول، تهران: توکا.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1382) منظومة بلند سواحلی و خوزیات، چاپ اول، تهران: زمستان.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1393) سال دیگر ای دوست ای همسایه، چاپ اول، تهران: زمستان.

اخوان ثالث، مهدی(م. امید)(1395) متن کامل ده کتاب شعر مهدی اخوان ثالث(م. امید)، چاپ اول، تهران: زمستان.

بهار، مهرداد(1381) پژوهشی در اساطیر ایران، ویراستار: کتایون مزداپور، چاپ چهارم، تهران: آگه.

برنا مقدم(م. پرمون)، محمد(بی‌تا) درآمدی بر سیر اندیشه در ایران؛ مانی- مزدک، چاپ دوم، آلمان غربی: نوید.

دهخدا، علی‌اکبر(1377) لغتنامه، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.

شفیعی کدکنی، محمدرضا(1390) با چراغ و آینه؛ در جستجوی ریشه‌های تحول شعر معاصر فارسی، چاپ سوم، تهران: سخن.

شفیعی کدکنی، محمدرضا(1394) حالات و مقامات م. امید، چاپ چهارم، تهران: سخن.

عادل مهربان، مرضیه(1394) مروری بر تحلیل محتوای کیفی و کاربرد آن در پژوهش، ویراستار: مهری دوستی ایرانی، بی چا، اصفهان: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان اصفهان. 

فلیک، اووه(1387) درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، چاپ دوم، تهران: نشر نی.

فیضی، کامران و پیشدار، مهسا(1394) تحلیل محتوای کاربردی، چاپ اول، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

قدیانی، عباس(1381) تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، چاپ اول، تهران: فرهنگ مکتوب.

کرسول، جان دبلیو(1394) طراحی پژوهشی: رویکردهای کمی، کیفی و روش‌های ترکیبی، مترجمان: مجید خورشیدی و فخرالدین سلطانی، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات  اجتماعی جهاد دانشگاهی.

کریپندورف، کلوس(1383) تحلیل محتوا: مبانی روش‌شناسی، مترجم: هوشنگ نایبی،  چاپ دوم، تهران: نشر نی.

کریمی حکاک، احمد(1384) طلیعة تجدد در شعر فارسی، ترجمة مسعود جعفری، چاپ اول، تهران: مرواید.

لاورنس نیومن، ویلیام(1389) شیوه‌های پژوهش اجتماعی: رویکردهای کیفی و کمی(2جلدی)، برگردان: حسن دانایی فرد و سید‌حسین کاظمی، چاپ اول، تهران: موسسه کتاب مهربان‌نشر.

محمدپور، احمد(1390) روش‌های تحقیق کیفی ضد روش(2جلدی)، چاپ اول، تهران: جامعه‌شناسان.

محمدی ‌مهر، غلامرضا(1389) روش تحلیل محتوا؛ راهنمای عملی تحقیق، چاپ دوم، تهران: دانش‌نگار.

ناس، جان(1354) تاریخ جامع ادیان، ترجمة علی‌اصغر حکمت، چاپ سوم، تهران: پیروز و فرانکلین.

ناصری، نازیاسادات و فریبرزی، الهام(1390) روش تحلیل‌ محتوا، چاپ اول، مشهد: تمرین.

نمازی، عبدالنبی(1390) معاد از دیدگاه قرآن و روایات، چاپ دوم، قم: تحسین.

هولستی، ال. آر.(1373) تحلیل ‌محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمه: نادر سالارزاده امیری، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

هیک، جان(1376) فلسفه دین، ترجمة بهزاد سالکی، چاپ اول، تهران: الهدی.

هینلز، جان(1368) شناخت اساطیر ایران، ترجمة ژالة آموزگار و احمد تفضلی، چاپ اول، تهران: کتابسرای بابل و چشمه.

مقاله­ها

اعرابی، غلامحسین و معظمی گودرزی، محمد(1394) بررسی تطبیقی معاد در کتب اوستا، عهدین، تلمود و قرآن کریم با تأکید بر اوصاف و ویژگی‌های بهشت، پژوهش دینی، شمارة 30، بهار و تابستان، صص39-57.

بادلو، الهام و دیگران(1397) بررسی مؤلفه‌های اعتقادی در اشعار مهدی اخوان ثالث و احمد شاملو از دریچة نظریة بینامتنیت، پژوهش‌های اعتقادی- کلامی، سال هشتم، شمارة 31، پاییز، 51صص-72.

شریفی، عنایت‌الله و دیگران(1394) معاد جسمانی در قرآن و عهدین، پژوهشنامة معارف قرآنی، سال ششم، شمارة 21، تابستان، صص7-41.

قائدی، محمدرضا و گلشنی، علیرضا(1395) روش تحلیل محتوا از کمی‌گرایی تا کیفی‌گرایی، روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، سال هفتم، شماره 23، بهار، صص57-82.

کرمانی، علیرضا(1394) بررسی تطبیقی معاد، در عرفان، فلسفه و کلام، معرفت کلامی، سال ششم، شمارة 2، پاییز و زمستان، صص7-26.

کریپندورف، کلوس(1373) آموزش: تجزیه و تحلیل محتوا، رسانه، سال پنجم، شماره چهارم، زمستان، 46صص-50.

مؤمنی راد، اکبر؛ علی آبادی، خدیجه؛ فردانش، هاشم؛ مزینی، ناصر(1392) تحلیل‌ محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج، اندازه‌گیری تربیتی، سال چهارم، شماره 14، زمستان، صص187-222.