بررسی و تحلیل کارکردهای بلاغی واژه های قرآنی در غزل عرفی شیرازی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 11، دوره 13، شماره 47، فروردین 1400، صفحه 285-330   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.682098

نویسندگان

رضا رفایی قدیمی مشهد¹؛ خلیل پروینی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

²استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

قرآن کریم، به مثابۀ والاترین متن اسلامی، همواره آبشخور شاعران پارسی سخن بوده است. هدف این پژوهش، بررسی تأثیر قرآن کریم بر تصویرسازی در غزل عرفی شیرازی، از شاعران پیشگام سبک هندی در قرن دهم است. مدعای اصلی پژوهش حاضر این است که عرفی در غزلیات خود از واژه­ های قرآنی در خلق تصاویر نازک­ خیالانه و بدیع، سود جسته است و واژه­ های قرآنی، در غزل او در بسیاری از موارد، از جنبۀ زیبایی­ شناسی و تصویرآفرینی قابل بررسی و تحلیل هستند.  برای اثبات این مدعا، و نیز بررسی جایگاه قرآن در شعر عرفی، غزلیات او از حیث تأثیرگذاری قرآن بر تصویرآفرینی در حوزۀ دو علم بیان و بدیع مورد بررسی قرار گرفته است و انواع وام­ گیری­ های این شاعر از قرآن کریم در خلق تصاویر شعری، واکاوی شده است. نتایج این پژوهش نشان می­ دهد که بیش­ترین استفادۀ عرفی از قرآن کریم در خلق تصاویر، در اغراق نازک­ خیالانه و نیز در ساخت استعاره­ صورت پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها

عرفی شیرازی؛ بلاغت؛ قرآن کریم؛ غزل؛ تصویرسازی

مراجع

کتاب­ ها

قرآن کریم.

اوحدی حسینی دقاقی بلیانی،  تقی­الدین (1389) عرفات العاشقین و عرصات العارفین، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

بداؤنی، عبدالقادربن ملوک­شاه (1379) منتخب­التواریخ، جلد 3، تصحیح مولوی احمدعلی صاحب؛ با مقدمه و اضافات توفیق هـ. سبحانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

پورنامداریان، تقی (1389) خانه­ام ابری است(شعر نیما از سنت تا تجدد)، تهران: مروارید.

خاقانی، بدیل بن علی (1391) دیوان خاقانی، تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.

دهخدا، علی­اکبر (1352)  لغت­نامه، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1350) صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگه.

شمس­العلماء کرکانی، محمدحسین (1377) ابدع­البدایع، به اهتمام حسین جعفری، تبریز: انتشارات احرار.

شمیسا، سیروس (1381) نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس (1390) بیان، ویراست چهارم، تهران: میترا.

صفا، ذبیح­الله (1369) تاریخ ادبیات در ایران، جلد پنجم، بخش اول، تهران: فردوس.

عرفی شیرازی (بی­تا) دیوان عرفی شیرازی(نسخۀ خطی به شمارۀ 2594 کتابخانۀ مجلس).

عرفی شیرازی (1378) دیوان عرفی شیرازی، تصحیح محمد ولی­الحق انصاری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

فتوحی رودمعجنی، محمود (1395) صد سال عشق مجازی ( مکتب وقوع و طرز واسوخت در شعر فارسی قرن دهم)، تهران: سخن.

فخرالزمانی قزوینی، ملا عبدالنبی (1340) تذکرۀ میخانه، تهران: شرکت نسبی حاج محمد حسین اقبال و شرکا.

کاشانی، تقی­الدین محمدبن علی (1392) خلاصه­الاشعار و زبده­الافکار (بخش شیراز و نواحی آن)، تصحیح نفیسه ایرانی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

گلچین معانی، احمد (1374) مکتب وقوع در شعر فارسی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

مجلسی، محمد باقر (1403 ق) بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت:‌ دار احیاء التراث العربی.

همایی، جلال­الدین (1389) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: اهورا.

مقاله ­ها
فتوحی رودمعجنی، محمود (1392) نازک­خیالی اصفهانی و دورخیالی هندی، ویژه­نامۀ شبه قاره فرهنگستان زبان و ادب فارسی، شمارۀ 1، صص 51-78.

کوهی، علیرضا (1391) معناشناسی تاریخی و توصیفی «فردوس» در قرآن کریم، نشریۀ حسنا، سال 4، شمارۀ 13، صص 81-112.