روابط ترامتنی آفرین نامۀ ابوشکور بلخی و بوستان و گلستان سعدی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 12، دوره 13، شماره 47، فروردین 1400، صفحه 331-356   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.682100

نویسندگان

جواد رحیمی آتانی¹؛ فاطمه حیدری^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

بر اساس نظریۀ بینامتنی، هیچ متنی در انزوا شکل نمی­ گیرد و هر متنی به شکل صریح یا غیر صریح از کتب پیش از خود تاثیر می­ پذیرد. ژرار ژنت با مطالعه روابط متون به موضوع ترامتنیت دست یافت و آن را به پنج مقوله: بینامتنیت، زبرمتنیت(بیش متنیت)، فرامتنیت، پیرامتنیت و سرمتنیت طبقه بندی کرد. بر این اساس، هدف این مقاله بررسی این پنج مقوله میان آفرین­ نامۀ ابوشکور بلخی و بوستان و گلستان سعدی است که به شیوۀ کتابخانه­ ای و توصیفی-تحلیلی انجام شده است. هر دو شاعر در زمینه­ های: علم و خرد، سخن، بخت و اقبال، نکوهش طمع ورزی و ارزش قناعت، بهره بردن از زندگی و در سر متن ادبیات تعلیمی دارای مشترکاتی هستند. آثار سعدی به عنوان «زیر متن» (متن دوم) از آفرین­ نامه به عنوان «زِبَرمتن» (متن اول) به شدّت متأثر بوده است و می­ توان گفت که آثار سعدی نمونۀ کاملی از مبحث ترامتنیت است که مقوله بینامتنیت و ترامتنیت بیشتری با زبر متن خود دارد.

کلیدواژه‌ها

سعدی؛ ابوشکور بلخی؛ بینامتنیت؛ ترامتنیت؛ پیرامتنیت

مراجع

کتاب ها

قرآن کریم

آلن، گراهام(1392) بینامتنیت، ترجمه پیام یزدان جو، تهران:نشر مرکز.

الآمدی، عبدالواحد(1429ق) غررالحکم و دررالکلم، تحقیق السید مهدی الرجائی، قم: موسسه دارالکتب الاسلامی.

الموسی، خلیل(200) قرادات فی الشعر العربی الحدیث و الهاصر، بیروت: اتحاد الکتاب العربی.

بلخی، ابوشکور(1390) آفرین ­نامه، به تصحیح هاشم محمدی، تهران: بهمن آرا.

جوینی، عطاملک(1378)تاریخ جهانگشای جوینی، به اهتمام دکتر احمد خاتمی، جلد1، تهران: نشر علم.

دستغیب، عبدالعلی(1390)نقد ادبی و نوعیت متن، شیراز: نوید شیراز.

رضی، شریف (1390) نهج البلاغه، ترجمه دکتر شهیدی، انتشارات علمی فرهنگی: تهران.

سعدی، مصلح­الدین عبدالله(1383) کلیات، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.

صفا، ذبیح الله(1373)تاریخ ادبیات ایران، جلد1 و 2، تهران: فردوس.

عزام، محمد(2001) تجلیات التناص فی الشعر العربی، دمشق: اتحاد الکتاب العربی.

غلامحسین‌زاده، غریب‌رضا، غلام‌پور، نگار (1378) میخایل باختین، تهران: زرنگار.

قائمی­نیا، علیرضا(1393)بیولوژی، نشانه ­شناسی و تفسیر قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

نامور مطلق، بهمن(1390)در آمدی بر بینامتنیت، تهران: نشر سخن.

نورسوید، محمد(1378)تربیت از دیدگاه پیامبر(ص)، ترجمۀ محمد صالح سعیدی، تهران: سعیدی.

مقاله ­ها

پیرانی، منصور(1397) پژوهشی در بوستان سعدی با رویکرد ترامتنیت ژنت از منظر ادبیات تطبیقی، متن پژوهی ادبی، دانشگاه علامه طباطبایی، دورۀ 22، شمارۀ78 ، صص 150 – 171.

رضایی ارژنه،محمود(1387) نقد و تحلیل قصه ­ای از مرزبان­نامه براساس رویکرد بینامتنیت، فصلنامۀ نقد ادبی، دورۀ 4، صص 31- 51.

طهماسبی، فرزاد، سعادتی، فهیمه(1396) روابط بینامتنی آفرین­نامه و بوستان، جستارهای ادبی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شمال، شمارۀ33 ، صص 79 – 112.

میرزایی، فرامرز، واحدی، ماشاالله(1388) روابط بینامتنی قرآن با اشعار مطر، نشریۀ دانشگاه ادبیات و علوم انسانی، شمارۀ 25، صص 300 – 322.

نامور مطلق، بهمن(1386) ترامتنیت، مطالعة روابط یک متن با دیگر متن­ ها، پژوهشنامة علوم انسانی، شمارۀ 56، صص 127-142.

نوروزی، زینب، علی بیگی، وحید(1393) اثرپذیری سعدی از فردوسی براساس نظریۀ ترامتنیت، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ33 ، صص111 – 139.

یلمه ­ها، احمد، رجبی، مسلم(1394) بینامتنیت آیات و روایات در گلستان سعدی، پژوهش­های ادبی – قرآنی، شمارۀ 4، صص 84 – 97.

منابع لاتین

Alen Graham (2000)Intertextuality . 2^nd edition Routledge p. 254-278.

Gennete G (1997) .palimpsest: Literature in the Secound Degree. Channa Newman and CludeDoubinsky.(Trans.) London: university of Nebraska press p 600-626.

 Barthes, B (1977). The Death of the Author, in Image-Music-Text, transl. Richard Haword, New York: Hill and Wang p.148-170.

Ibid, p(1954). Twilight of the Idols, translated by Walter Kaufmann, in The Portable Nietzsche, New York: Viking Press, p.30-58.