بررسی عنصر پیشگویی در منظومه پهلوانی شهریار نامه

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 9، دوره 13، شماره 47، تیر 1400، صفحه 152-177   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2021.682135

نویسندگان

مرتضی مقصودی نژاد¹؛ مجید حاجی زاده(نویسنده مسئول)^{* 2}؛ مریم غلامرضا بیگی¹

¹کرمان

²ازاد کرمان

چکیده

چکیده
باتوجه ‌به ضرورت پژوهش در منظومه‌های حماسی پس از شاهنامه و با هدف شناخت بیشترِ جوانبِ گوناگون آن‌ها، مقالۀ حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای ، مبتنی بر توصیف و تحلیلِ محتوا به بررسی «عنصر پیشگویی» در منظومۀ «شهریارنامه» سرودة مختاری پرداخته‌است. در منظومۀ شهریارنامه تقریباً بیست‌وهفت مورد پیشگویی‌های مختلف صورت گرفته است. مهمترین این پیشگویی‌ها، پیشگویی دربارۀ کینه‌جویی و انتقام بهمن ، پسر اسفندیار از خاندان زال است و افراد گوناگون هشت بار در بخش‌های مختلف به آن اشاره کرده‌اند. پیشگویی‌های شهریارنامه اغلب بر اساس خواب، احکام نجومی و با یاری سروش یا با ابزارها و اشیاء شگفتی نظیر جام انجم‌نما، آیینۀ حکمت و لوح زرین، توسط اخترشناسان و وزیران فرزانه به‌ویژه جاماسپ،موبدان و پهلوانان صورت می‌پذیرد. موضوع خواب دیدن و خواب‌نما شدن شخصیت‌ها به‌ویژه قهرمان داستان از محورهای اساسی در منظومه‌های حماسی است و در شهریارنامه نیز نمود فراوانی دارد. برخی از خواب‌های شهریارنامه جنبة پیشگویی دارد و برخی دیگر مبتنی بر امر و نهی و پند و اندرز است. خواب‌هایی که جنبة پیشگویی دارد در بسیاری از موارد از وقایع و حوادث و سختی‌ها گره‌گشایی می‌کند و قهرمانان و پهلوانان داستان را از بند مخمصه‌ها می‌رهاند.
کلید واژگان: شهریارنامه ، احکام نجومی ، پیشگویی ، ابزار پیشگویی ، خواب

کلیدواژه‌ها

"شهریار نامه"؛ "احکام نجومی"؛ "پیشگویی"؛ "ابزار پیشگویی"؛ "خواب"

مراجع

منابع

1-آموزگار ، ژاله(1374).تاریخ اساطیر ایران،تهران : اساطیر.

2- آیدنلو ، سجاد (1388). متون منظوم پهلوانی، چاپ اول، تهران: سمت .

3-  اوستا(1389).گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه ، ج 1 ،چاپ پانزدهم ، تهران : مروارید.

4- بهار، مهرداد (1375). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگاه.

5- پیرنیا، حسن (1384). تاریخ ایران باستان، تهران: نگاه.

6-جوکار،منوچهر و دیگران(1398).« نقد و بررسی بن مایه های اسطوره ای در منظومه های پهلوانی و طومارهای نقالی باتکیه بر سام نامه»،فصلنامۀادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال 15، شماره 54 ،صص107-75.

7- رزمجو، حسین (1381). قلمرو ادبیات حماسی ایران، دو جلد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

8-رضی ، هاشم (1381 ). آیین رازآمیز میترایی در شرق و غرب  ، تهران :بهجت.

9- سرامی، قدمعلی (1368). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

10- سید حسینی، رضا (1376). مکتب­های ادبی، تهران: اساطیر.

11- شمیسا، سیروس (1393). انواع ادبی، تهران: نشر میترا.

12-ــــــــــــــــ (1396). شاهِ نامه­ها، چاپ اول، تهران: انتشارات هرمس.

13- صفا، ذبیح­الله (1369). حماسه­سرایی در ایران، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.

14- فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، ج 5 و7، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.

15-کرستین سن، آرتور (1377). نمونه­های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه­ای ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.

 16-کزازی ، میرجلال الدین (1384). نامۀباستان ،ج 1 ، چاپ پنجم ، تهران : سمت.

17- مالمیر، تیمور (1390). پند داستان‌های مبتنی بر پیشگویی در متون ادبی، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال سوم، شمارۀ دهم، صص 102-83 .

18- مختاری (1397).  شهریارنامه، تصحیح رضا غفوری، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن.

19- مختاری غزنوی، عثمان (1341). شهریارنامه، تصحیح جلال­الدین همایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. 

20- ـــــــــــــــــــــــ (1377). شهریارنامه، چاپ اول، تصحیح غلامحسین بیگدلی، تهران: پیک فرهنگ.

21- هومر (1388). ایلیاد و اودیسه، ترجمه سعید نفیسی، تهران: انتشارات سپهر.