واکاوی سروده های پروین اعتصامی با رویکردی بر نظریۀ واکنش (جبران مضاعف) آلفرد آدلر

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 13، شماره 47، تیر 1400، صفحه 1-27   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2021.682136

نویسندگان

فریبا صادقی؛ ناهید اکبری^* ؛ سوزان جهانیان

گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر، ایران

چکیده

مطالعات پیرامون بازتاب سیمای زنان در جامعه، یکی از مباحث مورد توجه در حوزه های مختلف علوم است که می توان از زوایای گوناگون به آن پرداخت. پروین اعتصامی، از شاعران برجستة عصر مشروطه و دورة حکمرانی رضاشاه است که اشعارش، در حوزة ادبیات از مضامین اخلاقی، اجتماعی و سیاسی برخوردار است. در این پژوهش، تلاش بر آن است تا بازتاب عقده های حقارت و شیوه های جبران در برابر جامعة حاکم، با توجه به نظریة روان شناختی شخصیت «آدلر»، در اشعار پروین اعتصامی مورد بررسی قرار گیرد. اعتصامی در سروده های خود، با توصیف عواطف و احساسات سرخوردة زنان، سعی می کند به انتقاد از جامعة مردمحور بپردازد. نگارندگان برآنند تا روند تبدیل احساس حقارت به عقده و واکنش جبران در برابر فشارهای ناشی از بی عدالتی نسبت به زنان را در سروده های وی نشان دهند. نتایج حاکی از آن است که نادیده گرفته شدن او و هم جنسانش در فضای مردسالارانه، موجب ایجاد احساس حقارت و عقده های ناشی از آن شده است. شاعر برای جبران حقارت، به عنوان نمایندة زنان محروم و سرخورده، سیمای زنان جامعه را برجسته و مهم جلوه می دهد.

کلیدواژه‌ها

عصر مشروطه؛ بی عدالتی؛ پروین اعتصامی؛ سیمای زنان؛ آدلر

مراجع

منابع

1- اعتصامی، پروین (1370)، دیوان، به کوشش محمد عالمگیر تهرانی، تهران: نشر محمد.

2- آدلر، آلفرد (1361)، روانشناسی فردی، ترجمۀ حسن زمانی شرفشاهی، تهران: پیشگام.

3- آرین­ پور، یحیی (1379)، از نیما تا روزگار ما (تاریخ ادب فارسی معاصر)، چاپ دوم، تهران: زوار.

4- آقایوسفی، علیرضا (1386)، شخصیت، تهران: دانشگاه پیام نور.

5- براهنی، رضا (1368)، قصه نویسی، چاپ چهارم، تهران: البرز.

6- برقعی، سیدمحمدباقر (1329)، سخنوران نامی معاصر، تهران: امیرکبیر.

7- بهار، محمدتقی (1368)، دیوان اشعار، تهران: توس.

8- بهبهانی، سیمین (1370)، پروین اعتصامی در یادنامة پروین، گردآوری شده توسط علی دهباشی، تهران: دنیای مادر.

9- بیزار­گیتی، آزاده (1381)، «زنان کلیله و دمنه: بازنمود ذهنی مردانه»، فصلنامة زنان، صص 127-133.

10- ترابی، علی­اکبر (1383)، جامعه­شناسی ادبیات فارسی، چاپ چهارم، تبریز: انتشارات فروزش.

11- جام ­نامقی، احمد (1347)، مفتاح النجات، تصحیح علی فاضل، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

12- جامی، مولانا عبدالرحمن (۱۳۸۹)، هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، چاپ نهم، تهران: انتشارات مهتاب.

13-چاوش­اکبری، رحیم (1378)، زندگی و شعر پروین اعتصامی، تهران: ثالث.

14- حسینی­ حله، سیدمحسن (1385)، «موضوع درآمدی بر ادبیات تعلیمی و روزنامة اطلاعات»، شماره 23642.

15- خادم­ ازغدی، مریم (1386)، «بررسی زنانگی در شعر پروین اعتصامی»، مجله شعر، شماره 52، صص 57-62.

16- ذوالفقاری، ابوالفضل و مسلم میرزایی (1390)، «نابرابری های جنسیتی و طبقاتی در اندیشه های پروین اعتصامی»، نشریه زن در فرهنگ و هنر، سال دوم، شماره 3، صص 19-36.

17- روزبه، محمدرضا (1381)، ادبیات معاصر ایران (شعر)، چاپ اول، تهران: نشر روزگار.

18- زروندی، نفیسه (1386)، «نقدی بر دیدگاه­های رایج فمنیستی و تبیین پیامدهای آن»، فصلنامة­ مطالعات فرهنگی دفاعی زنان، سال دوم، شماره 4.

19- زینی، مهری (1391)، راهزن عقل و دین: جایگاه زن در عرفان، تهران: مروارید.

20- ستاری، جلال (1375)، سیمای زن در  فرهنگ ایران، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.

21- سیاسی، علی اکبر (1379)، نظریه های شخصیت یا مکاتب روانشناسی، چاپ هشتم، تهران: دانشگاه تهران.

22- شولتز، دوان و سیدنی آلن شولتز (1375)، نظریه شخصیت، ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، تهران: سازمان چاپ دانشگاه آزاد اسلامی.

23- صحرایی، قاسم و محمد خسروی (1389)، «نقد اصالت زن در شعر پروین اعتصامی»، فصلنامة تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی،  دوره دوم، شماره 3، صص 111-124.

24- عرب، عباس و یونس حق پناه (1390)، «تحلیل روان شناختی اشعار صعالیک بر اساس مکتب آدلر»، نشریه­ زبان و ادبیات عربی، شماره 5، صص 115-144.

25- عنصرالمعالی، کیکاووس ابن اسکندر (1378)، قابوس­نامه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

26- فردوسی، ابوالقاسم (1377)، شاهنامه، تهران: سوده.

27- فیست، جس و دیگران (1388)، نظریه های شخصیت، ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر روان.

28- قبادی، حسینعلی و مجید هوشنگی (1388)، «نقد و بررسی روان­کاوانة شخصیت زال از نگاه آلفرد آدلر»، فصلنامة نقد ادبی، سال دوم، شماره 7، صص 91-119.

29- قره­ داغی، فرخ (1380)، «نگاه به زن در ویس و رامین، فصل زنان»، نشر توسعه، صص 76-81.

30- کارور، چارلز و مایکل اُف شی یر (1387)، نظریه­های شخصیت، ترجمۀ احمد رضوانی، مشهد: آستان قدس رضوی.

31- مجدالدین، اکبر (1387)، «انعکاس نابرابری­های اجتماعی در شعر پروین»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 57، صص 365-396. 

32- ممتحن، مهدی و گردآفرین محمدی (1390)، «پروین اعتصامی در گذرگاه ادبیات تعلیمی»، پژوهشنامه­ ادبیات تعلیمی، شماره 10، صص 123-152.

33- منصور، محمود (1371)، احساس کهتری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

34- منوچهریان، پرویز (1362)، عقدة حقارت، تهران: گوتنبرگ.

35- نمینی، حسین (1362)، جاودانۀ پروین اعتصامی، تهران: کتاب فروزان.

36- Ewen, Robert B. 2003. An Introduction to Theories of Personality. Lawrence Erlbaum Associates, New Jersey.

37- Mosak, H.H, and Maniacci, M. 1999. A Primer of Adlerian Psychology. Braun-Brumfiled.