تحلیل و بررسی تمثیل‌های «آب» و «آهو» در رمان‌های «بابای آهوی من باش» و «نخل‌ها و آدم‌ها»

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 13، شماره 48، تیر 1400، صفحه 9-34   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حمید رضا اکبری¹؛ احمد رضا کیخای فرزانه^{* 2}؛ مصطفی سالاری^{* 3}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان،ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان،ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان،دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان،ایران.

چکیده

این پژوهش در پی آن است که الگویی معنایی از دو روایت را فراتر از واکاوی شخصیت‌ها، زمان و مکان، پی‌رنگ و گره‌افکنی و مقوله‌هایی چون نقش و کارکرد، اهداف و جنبه‌های مختلف آن به مخاطب معرفی کند. سؤال اصلی پژوهش آن است که چگونه می‌توان با بررسی یک روایت به جنبه‌های تمثیلی و معنایی آن پی برد. در پاسخ می‌توان عنوان کرد این مقاله تلاش می‌کند با کشف و معرفی جنبه‌های ساختاری روایت؛ پیوند آن را با بن‌مایه‌های معنایی و تمثیل‌های واژگانی ارائه کند؛ ازاین‌رو هدف این مقاله تحلیل و بررسی ساختار رمان‌های «بابای آهوی من باش» از حسن بنی عامری و «نخل‌ها و آدم‌ها» از نعمت‌الله سلیمانی با الگوپذیری از توانایی بالقوه و کنش بالفعل زبان (روساخت و ژرف‌ساخت) از منظر کاربرد تمثیل‌های (آب و آهو) با تکیه‌بر نظریه کنشگرای گرماس است. نتایج این پژوهش که به روش مطالعه کتابخانه‌ای (توصیفی-تحلیلی) انجام‌شده است؛ بیانگر آن است که می‌توان از طریق روساخت یک داستان که پیگیری رویدادهای ساختار آن است به ژرف ساختی دست‌یافت که همان بن‌مایه­های تمثیلی و شگرف در ساختار معنایی روایت است؛ با این نگرش آب  در روایت های معرفی شده تمثیلی از صفای دل و روایت کننده صداقت قهرمانان داستان است و آهو تمثیلی از زیبایی و تعلق به دنیای مادی است.

کلیدواژه‌ها

روساخت؛ ژرف ساخت؛ تمثیل؛ آب؛ آهو

مراجع

قرآن کریم

1. آذر پناه، آرش (1397). داستان‌های پشت پرده: تمثیل در داستان کوتاه معاصر ایران. تهران: نیماژ.
2. آورند، سمیه، حسینی کازرونی، سید احمد (1397). بررسی مؤلفه‌های تمثیلی رمان عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی از جمشید خانیان. تحقیقات تمثیلی در ادب فارسی، دوره 10، شماره 37، صص 111-127.
3. احمدی، بابک (1380). ساختار وتاویل متن، تهران: نشر مرکز. چ دوم
4. افراسیاب پور، علی‌اکبر (1391). تمثیل حیوانات در هفت‌اورنگ. عرفانیات در ادب فارسی ادب و عرفان (ادبستان)، دوره 4، شماره 13; صص 103 - 118.
5. انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1397). تمثیل و مثل. تهران: امیرکبیر.
6. انوری، حسن، (1382). فرهنگ فشردۀ سخن. تهران: سخن.
7. اسپرهم، داوود (1397). تمثیل، خیال و تأویل. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
8. اسکولز، رابرت، (1379)، درآمدی بر ساختارگرایی ادبیات، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: آگه.
9. اشمیتس، توماس (1379). درآمدی بر نظریۀ ادبی جدید و ادبیات کلاسیک، ترجمه حسین صبوری، صمد علیون، تبریز: دانشگاه تبریز.
10. ایگلتون، تری (1369). پیش درآمدی بر نظریه‌های ادبی. ترجمه عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
11. بنی عامری، حسن (1380). بابای آهوی من باش. تهران: انتشارات پالیزان.
12. بی‌نیاز، فتح‌الله (1387). درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت شناسی. تهران: افروز.
13. پاکدل، مسعود؛ توکلی، فرشته (1395) نماد و تمثیل‌های آب در مخزن‌الاسرار. تحقیقات تعلیمی و غنائی زبان و ادب فارسی، دوره 8، شماره 27 - شماره پیاپی، صص 13-24
14. ------------؛ میراب، معصومه (1394) جنبه‌های تمثیل نمادین در مرزبان‌نامه.تحقیقات تعلیمی و غنائی زبان و ادب فارسی، پیاپی 25، صص 140-127.
15. پور نامداریان، تقی (1367). رمز و داستان‌های رمز پردازی در ادب فارسی. تهران: علمی فرهنگی.
16. جامی، نورالدین عبدالرحمن (1385) مثنوی هفت‌اورنگ. تصحیح مرتضی مدرس گیلانی. تهران: اهورا.
17. خادمی کولایی، مهدی، (1391)، فرهنگ داستان نویسان دفاع مقدس (1359-1358). تهران: انتشارات شاهد.
18. دانشنامه ایران (1384). مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
19. دستغیب، سید عبدالعلی (1385) هنر تمثیل در آثار ادبی. کیهان فرهنگی. شماره‌های 234 و 235. صص 71-65.
20. رحیمی، سیما (1399). معنای تمثیلی در مثنوی مولوی: معناشناسی شناختی تمثیل‌های مثنوی بر اساس نظریه ذهن، تهران، بید.
21. زرین‌کوب، عبدالحسین (1393). بحر در کوزه. تهران: علمی.
22. سلیمانی، نعمت‌الله (1380). نخل‌ها و آدم‌ها. تهران: انتشارات مرکز تحقیقات استراتژیک جنگ.
23. شمیسا، سیروس (1380). نقد ادبی. تهران: انتشارات میترا.
24. کاشفی سبزواری، میرزا حسن (1369). بدایع الافکار فی صنائع الاشعار. تصحیح میر جلال‌الدین کزازی. تهران: مرکز.
25. کشانی، لیلا، (1396). دو [یا چند] لایگی در رمان‌های تمثیلی فارسی، نقد ادبی، سال دهم، شماره 39، صص: ۱۵۱-۱۷۸
26. کیخای فرزانه، حوریه و دیگران، (1398) واکاوی تمثیل رؤیا در رمان‌های «عطر گل یاس» حسن‌پور منصوری و «مادر» محمود گلاب دره‌ای با تکیه‌بر نظریه کنشگرای گرماس. مجله تحقیقات تمثیلی در ادب فارسی؛ دوره 11، شماره 41، صص 21-45.
27. فتوحی رود معجنی، محمود (1385) بلاغت تصویر. تهران: سخن.
28. معاشری، محبوبه؛ کریمی، طاهره (1394). تحلیل شناختی تصویر آهو در دیوان شمس. پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا) سال نهم، شماره 2، صص 49-25.
29. مک کوئین، جان (1398). تمثیل: از مجموعه‌ی مکتب‌ها، سبک‌ها و اصطلاح‌های ادبی و هنری. ترجمه حسن افشار. تهران: نشر مرکز.
30. مولوی، جلال‌الدین محمد (1363) کلیات شمس. تصحیح بدیع‌الزمان فروزان فر. تهران: دانشگاه تهران.
31. میرصادقی، جمال (1377). عناصر داستان، تهران: سخن. چ سوم.
32. والاس، مارتین، (1382). نظریه‌های روایت. ترجمه محمد شهبا. تهران: هرمس.