مقایسۀ زبان تمثیلی و تحت‌اللفظی خشم در امثال‌ و حکم دهخدا

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 13، شماره 48، تیر 1400، صفحه 35-51   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیمین خیری¹؛ خاور قربانی^{* 2}؛ نسرین چیره³

¹دانشجوی دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد، مهاباد، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی- دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد، ، مهاباد، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد، مهاباد، ایران

چکیده

بررسی نوع بیان مفاهیم در ادبیات یکی از موضوعاتی است که می‌تواند در تأثیرگذاری و شناخت بیشتر کارکردهای انواع ادبیات مؤثر باشد؛  بنابراین  این پژوهش، ابتدا بر اساس مبانی نظری خشم در روان­شناسی، به جمع­آوری ضرب‌المثل‌­های مربوط به آن، در مثل­های فارسی کتاب امثال‌وحکم دهخدا پرداخته  و بعد از جمع­­آوری و طبقه­بندی داده­ها، ساختار زبانی و نوع بیان آن­ها را از دو دیدگاه تمثیلی و تحت‌اللفظی بررسی کرده است؛ درنهایت این دو نوع بیان را باهم مقایسه نموده و در پاسخ  به این سوال که آیا در مثل‌ها خشم، بیشتر به‌صورت تمثیلی بیان شده­است یا تحت‌اللفظی؟  به این نتیجه رسیده است که از بیان تمثیلی بیشتر برای بیان مفهوم خشم، انواع و علائم آن بهره گرفته‌شده است اما در بحث راهکارهای مدیریتی بیان مستقیم و تحت­اللفظی بسامد بیشتری دارد. دلیل این دوگانگی انتزاعی بودن مفهوم خشم است که جهت تبیین آسان آن با توجه به مخاطبان عامه مثل، تمثیل به‌کاربرده شده است اما وقتی سخن از راهکارهای آن است برای فهم راحت آن­ها از انواع جملات خبری و مستقیم استفاده می­شود. روش تحقیق تحلیل محتوای تحلیلی  استنباطی است           و ­نمونة موردی پژوهش، کتاب چهارجلدی امثال ‌و حکم دهخداست. برای جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز از فیش‌برداری استفاده‌شده است و روش تجزیه‌وتحلیل داده­ها استقرائی است.

کلیدواژه‌ها

ضرب‌المثل‌ها؛ دهخدا؛ خشم؛ بیان تمثیلی؛ بیان تحت‌اللفظی

مراجع

1. آران دشتی مقدم آرانی، فاطمه (1389)‌.تصحیح و نقد ابیات عربی امثال و حکم دهخدا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد ادبیات عرب، دانشگاه اصفهان.
2. اتسلندر، پتر (۱۳۷۱). روش‌های تجربی تحقیق علوم انسانی. ترجمۀ بیژن کاظم‌زاده. مشهد: آستان قدس رضوی.
3. اتکینسون، ریتاال؛ هوکسما، سوزان؛ بم، داریل؛ اتکینسون، ریچارد (1384). زمینه روان‌شناسی هیلگارد، ترجمه مهدی محی‌الدین‌بناب، یوسف کریمی، محمدنقی براهنی، مهرداد بیک، نیسان گاهان، مهرناز شهرآرای، کیانوش هاشمیان، بهروز بیرشک، رضا زمانی، تهران: انتشارت رشد.
4.  اخیانی، جمیله؛ سلمانی، حمیدرضا (1392). «توضیح برخی مشکلات در تصحیح جدید تاریخ بیهقی»، مجله آینه میراث، دوره 11، شماره 53، صص 53-37.
5. بلوکباشی، علی (1374). «فولکلور و ضرورت توجه به نقش آن»(مصاحبه)، آوا، ویژه­نامه دهمین سالگرد تأسیس فرهنگ خانۀ مازندران.
6. پاترافرون، رونالد؛ پاترافرون، پاتریشیا (1378). غلبه بر خشم، ترجمه مهدى مجردزاده کرمانى، تهران: مؤسسه فرهنگى راه بین.
7. پارسا، سید­احمد. (1393)، بررسی و تحلیل علمی و ادبی امثال‌وحکم پارسی، تهران: پژوهشگاه مطالعات انسانی و علوم فرهنگی.
8. پلاچیک، روبرت (1365). هیجان‌ها: حقایق، نظریه­ها و یک مدل جدید، ترجمه محمود رمضان زاده، مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
9. پورنامداریان، تقی (1386). «انواع ادبی در شعر فارسی»، مجله علوم ادبی، سال اول، شماره، صص ۲۲-۷
10. پیوریفوی، رنوا (1386). غلبه بر خشم: برنامه قدم‌به‌قدم برای برخورد با خشم، ترجمه مهدی قراچه داغی، تهران: اوحدی.
11. جزایری، علیرضا (1387). مهارت کنترل خشم، تهران: دانژه.
12. جعفری، مجید؛ احمدی، محمدرضا (1392). الگوی کنترل پرخاشگری بر اساس آموزه‌های دینی، مجله روان‌شناسی دین، سال ششم، شماره 4، پیاپی 24 صص 1۰۸-۸۵.
13. حیدری قاسم‌آبادی (۱396). ابری بشید و نبارید: راهنمای ساده و کاربردی برای مدیریت خشم در زندگی، ناشر: مؤلف.
14. خان احمدی، محمد؛ مالمیر، مریم؛ شهسوارانی، امیرمحمد (139۰). مدیریت خشم در خانواده، تهران: نشر دانش­آموز.
15. خدایی عاطفه و محبوبه مباشری (۱۳۹۶). «روایتگری خشم و ترس در حکایت­هایی از کلیله‌ودمنه و گلستان». زبان و ادبیات فارسی. سال 25. شماره ۲۸ (پیاپی ۸۳). صص 14۲-117.
16. خراسانی، صائمه؛ حیدری نوری، رضا (1396). بررسی عوامل تأثیرگذار در تعیین نوع ادبی، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر (بهار ادب)، سال دوازدهم شماره سوم پیاپی ۴۵. صص ۱۵۲-۱۲۹.
17. دلاور، علی (1380). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: رشد.
18. دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۶۳). امثال‌وحکم دهخدا، ج ۱، چ ششم، تهران: چاپخانه سپهر.
19. ----------- (۱۳۹۰). امثال‌وحکم دهخدا، ج ۲، تهران: پارمیس.
20. ----------- (۱۳۹۰). امثال‌وحکم دهخدا، ج ۳، تهران: پارمیس.
21. ----------- (۱۳۹۰). امثال‌وحکم دهخدا، ج ۴، تهران: پارمیس.
22. دوال، سی. ناتان؛ اندرسون، اس آ؛ باشمن، بی.جی (1393). پرخاشگری: مروری گسترده بر دانش کنونی درباره پرخاشگری، ترجمه بهزاد حسین و یوسف دهقانی، تهران: طلوع دانش.
23. رمضانی، ولی و الله و عبداللهی، محمدحسین (1385). «بررسی ارتباط هوش هیجانی با بروز و مهار خشم در دانشجویان»، ویژه‌نامه انگیزش و هیجان، دوره ۱۰، شماره ۱، پیاپی 37، صص 88-63.
24. ریو، جان مارشال (1388). انگیزش و هیجان، مترجم یحیی سید محمدی، چ سیزدهم، نشر ویرایش: تهران.
25. سلطانی منظر و طاهره صادقی (۱۳۹۱). «تصویرپردازی عاطفی خشم و ترس در بوستان سعدی». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). د ۵. ش ۱ (پیاپی ۱۵). صص 350-329.
26. صادقی، عباس و مشکبید حقیقی محسن (1385). مدیریت پرخاشگری (با ضمیمه آزمون کنترل)، رشت: حق‌شناس.
27. طباطبایی، افشین، (139۰) خشونت‌های اجتماعی، تهران: نشر افراز.
28. غزالی طوسی، ابو حامد محمد (1364). کیمیای سعادت، به کوشش: حسین خدیو جم، چ سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ج دوم.
29. کربلایی علیگل، مریم (1386). کنترل خشم در خانواده، تهران: انتشارات پیام‌رسان.
30. گلمن، دانیل (1379). هوش عاطفى، ترجمه حمیدرضا بلوچ، تهران: جیحون.
31. میرزا بیگی، حسنعلی (1387). پرخاشگری و راه‌های کاهش آن، قم: انتشارات فرا گفت.
32. نی، دبلیو رابرت، (1389). غلبه بر خشم: مسئولیت خشم خود را بپذیرید، ترجمه مرجان فرجی، تهران: انتشارات رشد.
33. واسوانی، جی. پی، (1389). خشمت را بسوزان قبل از آن‌که خشم تو را بسوزاند، ترجمه شهناز مجیدی، تهران: محراب دانش.

29.  غیاری بناب، باقر (1381). «رابطه عفو و گذشت با میزان اضطراب در والدین کودکان استثنایى و عادى»، مجله روش‌شناسی علوم انسانی، شماره ۱، صص ۷۰-۵۶.