بررسی نیاز عشق در شخصیّت تهمینه و سودابه براساس نظریه آبراهام مزلو

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 11، شماره 41، دی 1400، صفحه 54-72   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فخری زارعی¹؛ سیدکاظم موسوی^{* 2}؛ علی محمدی آسیابادی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران،

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

چکیده

آثار ادبی، از جهت حضور انسان، موضوع نقد روان‌شناختی واقع می‌شوند و بستر مناسبی برای این‌ پژوهش‌ها به شمار می‌آیند. ویژگی برخی از آثار، ارائة تصویری از انسان خودشکوفاست. انسان‌گرایی از جریان‌های تأثیرگذار در روان‌شناسی است که انسان و رسیدنش به خودشکوفایی از مباحث مهم آن به‌شمارمی‌آید. مزلو، از پیشگامان انسان‌گرایی، الگویی ارائه‌ می‌دهد که در آن نیازهای اساسی را در پنج سطح طبقه‌بندی می‌کند. این الگو در بعضی از آثار مانند شاهنامه که ماهیتی انسان‌محور دارد، قابل بررسی است. هدف این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، بررسی عشق در شخصیت تهمینه و سودابه، براساس نظریة مزلو است که می‌تواند رهنمونی در بررسی دیگر شخصیت‌ها، برای شناسایی انسان خودشکوفا باشد. از این‌رو این دو شخصیت، براساس شاخص‌های هرم مزلو سنجیده می‌شوند. با بررسی این دو شخصیت، تهمینه، الگوی افراد خودشکوفا و سودابه نمونة ناشکوفایی شخصیت معرفی می‌گردد و دلایل آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد، شخصیت‌های حماسی تا چه حد به رشد انسانی دست یافته و چه اندازه با الگوهای شخصیت رشدیافتة حوزة روان‌شناسی، منطبق هستند. در میان شخصیت‌های شاهنامه، تهمینه از معاشیق داستان‌های حماسی ـ غنایی است و می‌توان شاهد ویژگی‌های افراد خودشکوفا در رفتار او بود. عشق، موضوع مشترک داستان‌های غنایی و نیازهای نظریة مزلو، تهمینه را تا خودشکوفایی پیش می‌برد و باعث رشد او می‌شود. در تقابل با تهمینه، سودابه را می‌توان مورد توجه قرارداد؛ بررسی شخصیت سودابه بیانگر ناکامی او در تأمین نیازها و گذر نکردن از پایین‌ترین سطوح آن است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ تهمینه؛ سودابه؛ مزلو؛ عشق؛ هرم نیاز؛ خودشکوفایی

مراجع

آیدنلو، سجاد (1390)، دفتر خسروان، تهران: سخن.

اسلامی ندوشن، محمدعلی (1370)، آواها و ایماها، تهران: یزدان، چاپ چهارم.

بهزادی‌نژاد، لیلا (1395). « بررسی تطبیقی پیر در غزلیات حافظ و شش دفتر مثنوی مولانا با تکیه بر نظریات شخصیّت آبراهام مزلو»، مقطع کارشناسی ارشد، استاد راهنما: اسپرهم، دانشگاه علامه طباطبایی.

جرارد، سیدنی؛ تد لندسمن، (1386)، شخصیت سالم از دیدگاه روان‌شناسی انسان‌گرا، ترجمة فرهاد منصف، اصفهان: جهاد دانشگاهی.

حمیدیان، سعید (1383)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید، چاپ دوم.

خسروی، اشرف؛ اسحاق طغیانی، (1389)، «تحلیل روان‌کاوانة شخصیت سودابه و رودابه (یگانه‌های دوسویه)» کاوش‌نامة زبان و ادبیات فارسی، شمارة 21، صص 9-37.

داوود نیا، نسرین؛ ناصر سراج خرمی؛ علی اکبر جولازاده اسماعیلی، (1393)، «نقد شخصیت کیخسرو براساس نظریة آبراهام مزلو»، ادبیات پهلوانی، شمارۀ 2، صص 25-46.

راس، آلن (1375)، روان‌شناسی شخصیت (نظریه‌ها و فرآیندها)، ترجمة سیاوش جمال‌فر، تهران: روان، چاپ دوم.

رضایی، سمیه (1395). «بررسی دگرگونی شخصیّت‌های داستانی در داستان کوتاه فارسی براساس نظریة مزلو»، مقطع دکتری، استاد راهنما: دهقانیان، دانشگاه هرمزگان.

زارعی، فخری؛ سیدکاظم موسوی؛ غلامحسین مددی، (1394)، «شخصیت‌پردازی با رویکرد روان‌شناختی در داستان سیاوش» کاوش‌نامة زبان و ادبیات فارسی، شمارة 30، صص 67-102.

__________________________؛ علی محمدی آسیابادی، ( 1399) «بررسی روان‌شناختی شخصیت فریدون و ضحاک بر اساس نظریۀ شخصیت آبراهام مزلو»، فنون ادبی، انتشار آنلاین: Doi: 10.22108/liar.2021.125198.1929

ستاری، رضا؛ حجت صفار حیدری؛ منیژه مهرابی کالی، (1394)، «شخصیت رستم بر اساس داستان رستم و اسفندیار در شاهنامه و نظریة خودشکوفایی آبراهام مزلو» متن­پژوهی ادبی، شمارۀ 64، صص83-109.

شاملو، سعید (1388)، مکتب‌ها و نظریه‌ها در روان‌شناسی شخصیت، تهران: رشد، چاپ نهم.

شولتز، دوان، سیدنی الن شولتز، (1398)، نظریه‌های شخصیت، ترجمة یحیی سیدمحمدی، تهران: ویرایش، چاپ چهل و سوم.

شولتس، دوآن (1397)، روان‌شناسی کمال (الگوهای شخصیت سالم)، ترجمة گیتی خوشدل، تهران: پیکان، چاپ بیست و سوم. 

شیرخدا، طاهره (1397). «بررسی عزّت نفس در شاهنامة فردوسی»، مقطع کارشناسی ارشد، استاد راهنما: گلشنی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

فردوسی، ابوالقاسم (1382)، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، ج 2 و3، تهران: قطره، چاپ ششم.

فوردهام، فریدا (1374)، مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ، ترجمة حسین یعقوب‌پور، تهران: نشر اوجا.

فیست، جس؛ گریگوری جی فیست، (1390)، نظریه‌های شخصیت، ترجمة یحیی سیدمحمدی، تهران: روان، چاپ ششم.

کرمی، شاهیوندی (1391)، تحلیل شخصیت گشتاسپ و اسفندیار در شاهنامه با رویکرد روان‌شناسی، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه لرستان.

کریمی، یوسف (1378)، روان‌شناسی شخصیت، تهران: نشر ویرایش، چاپ پنجم.

مزلو، آبراهام (1367)، انگیزش و شخصیت، ترجمة احمد رضوانی، مشهد: آستان قدس رضوی.

__________ (1381)، زندگی در اینجا و اکنون «هنر زندگی متعالی»، ترجمۀ مهین میلانی، تهران: فرا روان.

__________ (1374)، افق‌های والاتر فطرت انسان، ترجمة احمد رضوانی، مشهد: آستان قدس رضوی.

محسنی اندیس، علی (1396). «تحلیل شخصیّت ملک الشعرا بهار براساس نظریة مزلو با تکیه بر دیوان اشعار»، مقطع کارشناسی ارشد، استاد راهنما: طایفی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

مسکوب، شاهرخ (1354)، سوگ سیاوش، تهران: خوارزمی، چاپ سوم.