توجیه اصل عدم توجّه ایرادات در حقوق براتی از منظر فقهی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 17، شماره 63، خرداد 1400، صفحه 11-31   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2021.682410

نویسندگان

احمد اسفندیاری¹؛ غلامعلی سیفی زیناب^{* 2}

¹دانشجوی دکتری، گروه حقوق خصوصی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه آموزشی حقوق ، دانشکده حقوق ، دانشگاه شهید بهشتی، تهران ، ایران

چکیده

برخلاف نظام­های حقوقی که انتقال دین را مطلقاً مستقل از تأثیر سبب در نظر می­گیرد و حتی در صورت اثبات بطلان یا عدم وجود رابطه پایه آن­را به رسمیت می­شناسند، مطابق قواعد کلی فقه اسلامی و عمومات حقوق مدنی، سبب، یکی از ارکان هر عمل حقوقی تلقی گردیده و چنین انتقالی، به طور مطلق، متأثّر از رابطه پایه محسوب می­شود. با این حال، در روابط میان ایادی وارد در سند تجاری انحرافی مهم از قاعده کلی مذکور به چشم می­خورد و آن اینکه هرگاه سند پس از امضاء و تسلیم به دارنده نخستین از طریق ظهرنویسی از اختیار انتقال­گیرنده
 بی­واسطه خارج گردد، در برابر دارنده کنونی، ایراد بطلان یا عدم وجود رابطه پایه از سوی ایادی باواسطه پیشین، شنیده نمی­شود. این مفهوم از حقوق اسناد تجاری- که اصل«عدم توجّه ایرادات در حقوق براتی» نامیده می­شود- به دلیل تعارض آشکار با قواعد مسلّم فقهی و حقوق سنّتی، ممکن است در ابتدای امر برای شخص مقیّد به مبانی فقهی، غیرقابل قبول بنماید اما بررسی برخی تأسیسات فقهی که شارع مقدس در آنها اشخاص را به اعتماد به ظاهر، أمر نموده و یا صرفاً به دلیل اعتماد صادقانه به ظهور، صاحب حق، معرفی کرده است، از یک سو و دقّت در آن دسته از نهادهای فقهی که اشخاص را ضامن زیان­های وارد بر دیگری، محسوب و به جبران آن، ملزم کرده است از سوی دیگر، نشان می­دهد که به لحاظ فقهی، اصل مذکور، موجّه می­باشد.

کلیدواژه‌ها

حقوق براتی؛ رابطه پایه؛ رابطه سندی؛ ظهور؛ عدم توجه

مراجع

1- ابن بابویه القمی، ابوجعفر، محمدبن علی (1426). من لایحضره الفقیه. ج3. قم: موسّسه النشر الاسلامی.

2- اخلاقی، بهروز (بی­تا). جزوه درسی حقوق تجارت3. تهران: انتشارات دانشکد حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.

3- اردبیلی، مولی احمد (1427). مجمع الفایده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. ج 9. قم: موسّسه النشر الاسلامی.

4- امین، سیدمحمد علاءالدین (1415). حاشیه عیون الاخبار تکمله رد علی الدرر المختار شرح تنویر الابصار. ج11. بیروت: دارالکتب العلمیه.

5- انصاری، مرتضی (1424). فراید الاصول. ج3.  قم: مجمع الفکر الاسلامی.      

6- انصاری، مرتضی (1375). کتاب المکاسب. تبریز: چاپخانه اطلاعات (به خط طاهر خوشنویس).

7- ایزانلو، محسن؛ میر شکاری، عباس (1388). عزل وکیل. دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، دوره10، شماره 30، ص91-55.

8- بازگیر، یدالله (1376). موازین حقوق تجارت در آراء دیوان عالی کشور. تهران: انتشارات بازگیر.

9- بحرانی، یوسف (1414). الحدایق الناضره فی احکام العتره الطاهره. ج18. قم: موسّسه النشر الاسلامی.

10- بغدادی، ابوعبدالله محمدبن نعمان العکبری (1417)، المقنعه. قم: موسّسه النشر الاسلامی.

11- بهرامی، شهریار ( 1375)، تقریرات درس حقوق تجارت. دورۀ کارشناسی ارشد حقوق خصوصی. شیراز: دانشکده حقوق دانشگاه شیراز.

12- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378). حقوق تعهّدات. تهران:گنج دانش.

13- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1372). ترمینولوژی حقوق. (چاپ ششم). تهران: کتابخانه گنج دانش.

14- حرعاملی، محمدبن الحسن (1427). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. ج.17 و 18. بیروت: موسّسه الاعلمی للمطبوعات.

15- حسنی، محمدعلی (١٩٧5). أمالی الهادی. مباحث فقهیه فی الالتزام والمعاملات. بیروت: مؤسّسة الاعلمی للمطبوعات.

16- حسینی مراغی، سیدمیر عبدالفتاح (1425). العناوین. ج2. قم: موسّسه النشر الاسلامی.

17- حلبی، سیدحمزه بن علی (1418). غنیه النزوع من الاصول الی الفروع. ج2. قم: مؤسّسه الامام صادق.

18- حلی، ابی منصور حسن (1418). قواعد الاحکام. ج2. قم: مؤسّسه النشر الإسلامی.

19- دمیرچیلی، محمد، حاتمی، علی و قرائی، محسن (1390). قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی. تهران: انتشارات دادستان.

20- رحیمی واسکسی؛ حسین، کاویانی فر؛ حمید، طباطبایی لطفی؛ عصمت السادات؛ کریمی، نسرین (1399). تطور اصل برائت از دیدگاه اصولیون. فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، دوره 17، شماره 62،  ص 134-119.

21- ستوده تهرانی، حسن (1388). حقوق تجارت. ج3 . تهران: نشر دادگستر.

22- سکوتی نسیمی، رضا (1397). مباحثی تحلیلی از حقوق اسناد تجاری. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد. 

23- سنهوری، عبدالرزاق احمد (1988). نظریه العقد. ج1، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه.

24- سیوری حلی، جمال الدین مقداد بن عبدالله (1404). التنقیح الرائع لمختصر الشرایع. (چاپ اول). ج4، قم: مکتبه آیه الله مرعشی.

25- صفایی، سیدحسین، عادل، مرتضی، کاظمی، محمود و میرزا نژاد، اکبر (1384). حقوق بیع بین المللی با مطالعه تطبیقی. (چاپ اول). تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

26- صقری، محمد (1387). حقوق بازرگانی اسناد: گزیده آموزشی. تهران: شرکت انتشار.

27-طباطبایی حائری، سیدعلى (1412). ریاض المسائل فی بیان أحکام الشرع بالدلائل. ج6. قم: دارالهادی.

29- طباطبایی یزدی، محمدکاظم (1378). حاشیه المکاسب. ج 1.  قم: موسسه اسماعلیان.

30- طوسی، ابوجعفر، محمد بن­حسن (1426). تهذیب الاحکام. ج2. قم: مؤسسه انصاریان.

31- طوسی، ابوجعفر، محمدبن­حسن (1425). المبسوط فی‌الفقه الامامیه. ج 2. قم: مؤسّسه النشر الإسلامی.

32- عاملی مکی، محمدبن جمال الدین (1403). اللمعه الدمشقیه. ج3. بیروت: منشورات داراحیاء التراث العربی.

33- عاملی جعبی، زین الدین (1415). حاشیه الارشاد. ج2، قم: سازمان تبلیغات اسلامی.

34- عاملی جعبی، زین الدین (1425). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم: مؤسسه معارف اسلامی.

35- عبدالهی، عبدالکریم (1388). قواعدی از فقه. (چاپ اول). قم: بوستان کتاب.

36- عمید، حسن (1392). فرهنگ فارسی. تهران: موسّسۀ انتشارات امیر کبیر.

37- فاروقی، حارث سلیمان (١٩٨٨). المعجم القانونی. بیروت:  مکتبه لبنان.

38- فوزی الموسوی، علی (2010). قاعده الإغلاق و تطبیقاتها القانونیه. المؤتمر العلمی الثانی لکلیه الحقوق. جامعه  نهرین.

39- کاتوزیان، ناصر (1376). حقوق مدنی: عقود معین. ج 4. تهران: شرکت انتشار.

40-کاتوزیان، ناصر (1391). نظریۀ عمومی تعهدات. تهران: نشر دادگستر.

41-کاویانی، کوروش (1383). حقوق اسناد تجارتی. تهران: نشر میزان.

42-کرکی، علی بن الحسین (1429). جامع المقاصد فی شرح القواعد. ج 5 و6، بیروت: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث.

43- کیانی، روح اله؛ طباطبایی، سید محمدصادق (1392). بازتاب­های اصل صحت در فقه و حقوق، فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، دوره 9، شماره 32، ص 68-49.

44- کریمی، عباس؛ علاء مهدی (1396). چالش­های حقوقی معاملات شخص با حسن نیت و آثار آن، فصلنامه پژوهشنامه حقوق خصوصی عدالت، دوره 4، شماره 8، ص9-27.

45- محقق داماد، سیدمصطفی (1386). قواعد فقه: بخش مدنی2. تهران: مرکز نشر  علوم اسلامی، تهران.

46- محمدی، ابوالحسن (1383). قواعد فقه. (چاپ هشتم). تهران: نشر میزان.

47- مرتاضی، احمد؛ حاج حسینی، حسین (1399). بررسی معنای قیام امارات و اصول به جای قطع با رویکردی به نظر امام خمینی، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، دوره 16 ، شماره60. ص214-89.

48- مکارم شیرازی، ناصر ( 1385). القواعد الفقهیه. قم: انتشارات مدرسۀ علی ابن ابی طالب.

49- موسوی، سیدروح­الله (بی تا). الرسایل. قم: انتشارات طباطبایی.

50- موسوی بجنوردی، سیدمحمدحسن (1426). القواعد الفقهیه. ج 2، قم: منشورات دلیل ما.

51-موسوی بجنوردی، سیدمحمد(1385). قواعد فقهیه. ج 1، تهران:مجمع علمی فرهنگی مجد.

52-میرزایی، علیرضا (1389). مجموعه قوانین و مقررات حقوقی. ج 2. تهران: انتشارات بهنامی.

53-نجفی، محمدحسن (1379). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. ج 29. تهران: دار الکتب الاسلامیه.

54- نراقی، احمد بن مهدی (1429). مستند الشیعه الی احکام الشریعه. ج14. بیروت: مؤسّسه آل البیت لإحیاء التراث.

55- نراقی، احمد بن مهدی (1417). عواید الایام.. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.