تحلیل حقوقی نقش زمان در تحقق جرم، تعیین کیفر و اعمال آن

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 17، شماره 63، خرداد 1400، صفحه 37-62   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2021.682411

نویسندگان

یاور جلائیان صالح¹؛ مهدی مؤمنی^{* 2}؛ علیرضا صابریان³؛ محمد روحانی مقدم³

¹دانش‌آموخته دکتری تخصصی، گروه حقوق کیفری و جرم‎شناسی، واحدسمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

²استادیار گروه حقوق جزا و جرمشناسی ، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران .

³استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

چکیده

مقاله حاضر با هدف شناخت و ارزیابی اهمیت نقش زمان در وقوع جرم از دیدگاه حقوقی و از لحاظ شیوه جمع آوری داده‎ها به عنوان اسنادی و از نظر شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. در این پژوهش تلاش می‎شود ضمن بررسی نقاط قوت و ضعف قوانین موجود در خصوص موضوع، به بحث در حیطه مفهوم مقتضیات زمان، اثر آن بر اعتبار قوانین، مرور زمان، تحلیل رابطه زمان و مسؤولیّت کیفری، تأثیرگذاری عنصر زمان بر فرآیند مجازات و چگونگی متناسب سازی کیفر با مقتضیات زمانه، نهایتاً به بررسی رابطه زمان با برخی از اسباب سقوط کیفر پرداخته شود. نتایج حاصل از تحقیق بیانگر آن است که پدیدۀ زمان و مقتضیات آن، گاه به عنوان یک عامل جرم­زا یا تسهیل کننده جرم از منظر جرم شناسی و گاه به عنوان شرط تحقق رکن مادی جرم، تخفیف یا تشدید مسؤولیّت کیفری و عامل تبدیل، تعدیل، تعلیق یا تعویق مجازات از دیدگاه حقوق کیفری نقش ایفا می‎کند.

کلیدواژه‌ها

نقش زمان؛ تحقق جرم؛ مسؤولیت کیفری؛ سقوط کیفر

مراجع

1. قرآن کریم.

2. اردﺑﻴﻠﻲ، ﻣﺤﻤﺪ (١٣٩٢). ﺣﻘﻮق ﺟﺰاى ﻋﻤﻮﻣﻲ (چاپ شانزدهم). تهران: نشر میزان.

3. آخوندی، محمود (1390). آیین دادرسی کیفری. ج 3. تهران: نشر میزان.

6. ایزدی فرد، علی اکبر؛ محسنی، محمد؛ بابانیا، فاطمه (1396). مرور زمان و حق تقاص. مجله پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی. دوره 9، شماره 33، صص11- 34.

5. جعفری، مجتبی (1392). جامعه شناسی حقوق کیفری رویکردی انتقادی به حقوق کیفری. تهران: نشر میزان.  

6. ﺟﻌﻔﺮى ﻟﻨﮕﺮودى، ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ (١٣87). ﺗﺮﻣﻴﻨﻮﻟﻮژى ﺣﻘﻮق (ﭼﺎپ نوزدهم). ﺗﻬﺮان: ﻧﺸﺮ ﮔﻨﺞ داﻧﺶ.

7. جلائیان صالح، یاور (1395). نگرشی بر سیاست جنایی و مهار پدیده مجرمانه با انجام توبه در ایران. کرج: نشر سرافراز.

8. ﺣﺎﺋﺮى ﺷﺎﻫﺒﺎغ، ﻋﻠﻲ (١٣٨٩). ﺷﺮح ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ (ﭼﺎپ ﺳﻮم). ﺗﻬﺮان: ﻧﺸﺮ ﮔﻨﺞ داﻧﺶ.

9. الحرالعاملی، محمد بن الحسن (1367). وسائل الشیعه. ج18. تهران: نشر ‌اسلامیه.

10. ﺣﺴّﺎﻧﻲ، ﻋﺒﺪاﻟﺼﻤﺪ (١٣٧٨). ﺗﺄﺛﻴﺮ زﻣﺎن و‎ﻣﻜﺎن در ﺟﺮم و ﻣﺠﺎزات، ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ. داﻧﺸﻜﺪه  ﺣﻘﻮق داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﻴﺪﺑﻬﺸﺘﻲ.

11. خوانساری، سیداحمد بن یوسف (1405). جامع المدارک فی شرح مختصر المنافع (چاپ دوم). قم: .مؤسسه اسماعیلیان.

12. خویی، سید ابوالقاسم (1422). مبانی تکلمه المنهاج (چاپ اول). قم: مؤسسه احیاء آثار الامام خویی.

13. دهقان، حمید (1377). تأثیر زمان و مکان بر قوانبن جزایی اسلام. قم: نشر تدیّن.

14. رهامی، محسن (1381). تحول و تبدیل مجازات در نظام کیفری جمهوری اسلامی ایران (چاپ اول). تهران: نشر میزان.

15. ساوالانی، اسماعیل (1393).  حقوق جزای عمومی (چاپ چهارم). تهران: نشر دادآفرین.

16. شیخ طوسی، ابوجعفر  محمد بن حسن (1407). الخلاف (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

17. شیخ طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیه (چاپ سوم). تهران: المکتب

المرتضویه.

18. ﺻﺎﻧﻌﻲ، ﭘﺮوﻳﺰ (١٣٩2). ﺣﻘﻮق ﺟﺰاى ﻋﻤﻮﻣﻲ. جلد اول. (ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ). ﺗﻬﺮان: نشر ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﮔﻨﺞ داﻧﺶ.

19. صمیمی، سعید (1396). بررسی قاعده عطف به ماسبق نشدن قوانین کیفری در حدود و قصاص. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت. دانشکده حقوق و علوم سیاسی.

20. علی احیایی، ماشاءالله (1367). کاربرد علوم در قبله یابی. تهران: نشر امیرکبیر.

21. علیزاده، معلم (1396). قاعده عطف به ما سبق نشدن قوانین کیفری در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده حقوق مازندران.

22. ﻋﻤﻴﺪ، ﺣﺴﻦ (1391). ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﻲ. تهران: نشر امیرکبیر.

23. ﮔﻠﺪوزﻳﺎن، اﻳﺮج (١٣٩٣). ﻣﺤﺸﺎى ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ (ﭼﺎپ دﻫﻢ). ﺗﻬﺮان: نشر ﻣﺠﺪ.

24. مجلسی، محمدباقر (1410). کتاب حدود، قصاص و دیات (چاپ اول). قم: نشر کتابخانه آیت الله مرعشی.

25. محقق داماد، مصطفی (1374). حدود در زمان: اجرا یا تعطیل. مجله تحقیقات حقوقی، شماره 25.

26. مطهری، مرتضی (1373(. اسلام و مقتضیات زمان. ج 1. تهران: نشر صدرا.         

27. ﻣﻌﻠﻮف ﻟﻮﻳﺲ (١٣٨٥). اﻟﻤﻨﺠﺪ. (ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم). مترجم: مصطفی رحیمیان. ﻗﻢ: ﻧﺸﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﺎن.

28. ﻣﻌﻴﻦ، ﻣﺤﻤﺪ (١٣٩٢). ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﻲ. ﺗﻬﺮان: نشر اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ.

29. الموسوی الخمینی، روح الله (1419)، تحریرالوسیله (چاپ دوم). قم: نشر بی تا.

30. میرمحمد صادقی، حسن (1389). جرائم علیه اموال و مالکیت (چاپ سوم). تهران: نشر میزان.

31. نجفی، محمدحسن(شیخ جواهری) (1365). جواهرالکلام ﻓﻲ ﺷﺮح ﺷﺮاﻳﻊ اﻻﺳﻼم. ج 4. تهران: نشر دارالکتب اسلامیه.

32. ﻧﺠﻔﻲ، ﻣﻬﺪى؛ ﺳﻠﻄﺎﻧﻔﺮ، ﻏﻼﻣ­ﺮﺿﺎ (١٣٩٥). ﻛﻠﻴﺎت ﺗﺨﻔﻴﻒ و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﺠﺎزات در آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ اﻳﺮان. ﻣﺠﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲﺣﻘﻮق و ﻓﻘﻪ، زﻣﺴﺘﺎن، ﺷﻤﺎره٤.

33. ﻧﮋادى، ﭘﺮﻳﺴﺎ؛ ﻣﻬﺪوى، ﻣﺠﻴﺪ (١٣٩٥). ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮى از ﺟﺮم. ﻧﺸﺮﻳﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎى ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ. ﺳﺎل دوم، ﺑﻬﺎر، ﺷﻤﺎره ٣.

34. نوربها، رضا (1383). زمینه حقوق جزای عمومی (چاپ یازدهم). تهران: نشر گنج دانش.