مصلحت و نقش آن در قبض و بسط احکام فقهی حقوقی تعدد زوجات

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 17، شماره 63، خرداد 1400، صفحه 109-136   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2021.682414

نویسندگان

رحمت الله سعیدی گراغانی¹؛ محمدرضا کیخا^{* 2}؛ حیدر امیر پور³

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

²دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

³دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

از جمله عناصر مهم مبانی استنباط احکام، تابعیت احکام اسلامی از مصالح و مفاسد است. توجه به عنصر مصلحت در حقوق خانواده، ضمن مصادیق مختلفی از جمله بحث تعدد زوجات قابل بررسی است. در جهت بررسی و تبیین این موضوع، به موجب تحقیق حاضر که به روش توصیفی – تحلیلی و با هدف بررسی نقش عنصر مصلحت در قبض و بسط احکام تعدد زوجات انجام گرفته، این نتیجه قابل بیان است که مقتضای عقد نکاح تعدد زوجات نبوده و با در نظر گرفتن مصالح خانواده، زوجه حق دارد با اخذ تعهد و یا التزام، خود را در مقابل تنوع طلبی‌های احتمالی زوج، مصون بدارد. در مقابل، در جامعه امروزی به تبع افزایش نرخ طلاق، کاهش نرخ ازدواج در جوانان بنا به دلایل مختلف، افزایش جمعیت زنان بیوه و نیز وجود مردانی که همسرشان به دلیل مزاج سرد، بیماری‌های جنسی یا عدم تمایل به فرزنددار شدن، نمی‌توانند نیاز جنسی شوهر را تأمین کنند؛ می‌توان بسط و توسعه تعدد زوجات را مشروط به رعایت مقررات و ضوابط، توجیه نمود و سازگار با مصلحت جامعه دانست.

کلیدواژه‌ها

مصلحت؛ قبض؛ بسط؛ احکام فقهی و حقوقی؛ تعدد زوجات

مراجع

قرآن کریم.

1. ابن منظور، محمدبن مکرم (1405). لسان العرب، جلد 2. قم:  ادب الحوزه.
2. ابوحیان، محمدبن یوسف (1420). البحرالمحیط فی التفسیر. ج 3.  بیروت: درالفکر.
3. اردبیلی، احمد بن محمد (1403) .مجمع الفائده و البرهان، ج . قم: جامعه المدرسین.
4. آل کاشف الغطاء، محمد حسین (1376).تحریرالمجله. قم: نشر فیروزآبادی.
5. امامی، سید حسن (1395) .حقوق‌ مدنی.  ج٤. تهران: کتاب فروشی اسلامیه.
6. انصاری، مرتضی (1375) .مکاسب(یک جلدی). تبریز: نشر اطلاعات.
7. ایران محبوب، جلیل (1385) .رویکرد جریان زندگی در مطالعه ازدواج جوانان در ایران، فصلنامه جمعیت، تهران، شماره‌های 57 و 58.
8. بانکی پور، امیرحسین و دیگران (1390).درآمدی بر آمار ازدواج جوانان در ایران، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شماره 48.
9. بحرانی، یوسف (1420). الحدائق الناضره. قم: نشر جامعه المدرسین.
10. تبریزی، جوادبن علی (1427). صراط النجاه. قم: دارالصدیقةالشهیده.
11. جبعی عاملی، زین‌الدین (شهید ثانی) (1416) .مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
12. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1376). حقوق خانواده. تهران: کتابخانه گنج دانش.
13. جناتی، محمدابراهیم (1370) .منابع اجتهاد. تهران: نشر کیهان.
14. حسینی شیرازی، سید محمد (1409). الفقه، ج67. بیروت: دارالعلوم.
15. حلی، ابن ادریس (1411). السرائر. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
16. خوانساری، احمد (1364). جامع المدارک، ج4. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
17. خوانساری، موسی (1385). منیه الطالب (تقریرات میرزای نائینی). ج2. نجف: مطبعه المرتضویه.
18. خویی، سیدابوالقاسم (1410). منهاج‌ الصالحین. ج 2. قم: مدینه العلم.
19. روحانی، سید محمد صادق (1370). فقه الصادق، ج٢٢. قم: منشورات الاجتهاد.
20. روزنامه آفتاب نیوز، «زن و شوهرها در چه سنی بیشتر از هم جدا می‌شوند؟»، کد خبر: ۲۵۶۴۳۱، تاریخ انتشار: ۲۱مرداد 1397.
21. روزنامه دنیای اقتصاد، «از ایران؛ ۱۷۵ هزار جدایی»، شماره خبر: ۳۳۷۷۹۲۹، شماره روزنامه: ۴۳۰۸، تاریخ چاپ: 30/01/1397.
22. زکی‌زاده، مرضیه (1387). بررسی تطبیقی احکام و آثار تعدد زوجات در حقوق ایران، مصر و لبنان، پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه قم.
23. سایت خبری اقتصاد آنلاین، «افزایشعمرازدواج سفید در ایران»، کد خبر 370895، تاریخ انتشار: 12/05/1398.
24. سلحشور، بتول (1394). تعدد زوجات در فقه و خلأهای آن در قانون حمایت از خانواده مصوب 1391، پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه آیت الله حائری، میبد.
25. سلطانی دهنوی، زهرا (1388). بررسی فقهی و حقوقی تعدد زوجات، پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا(س)، تهران.
26. صانعی، مهدی (1374). زمینه‌های ثابت و متغیر در اسلام، نشریه بصائر، سال دوم، شماره 13.
27. صفایی، سیدحسین و امامی، اسدالله (1381). مختصر حقوق خانواده. تهران: میزان.
28. طباطبایی حکیم، سید محسن (1408ق). منهاج الصالحین (با حاشیه محمدباقر صدر). نجف: مطبعه الآداب.
29. طباطبایی یزدی، محمدکاظم (1409). عروه الوثقی. بیروت: مؤسسه الاعلمی.
30. طریحی، فخرالدین (1408). مجمع البحرین. تهران: انتشارات مکتب النشر الثقافة الاسلامیة..
31. طوسی ابوجعفر (1410). النهایه. قم: نشر قدس.
32. طوسی، محمدبن حسن (1383). رجال. نجف: المکتبه المرتضویه.
33. طوسی، محمد بن حسن (1387). المسبوط فی فقه الامامیه. تحقیق محمد باقر بهبودی. قم: مکتبه مرتضویه.
34. علامه حلی، حسن بن یوسف (1383). شرح تجرید. قم: نشر مؤسسه امام صادق(ع).
35. علامه، سید مهدی (1375). شروط باطل و تأثیر آن در عقود. تهران: نشر مانی.
36. علایی نوین، فروزان و آل رسول ، سوسن  ( 1393 ). باز پژوهی رویکردهای فقهی در مباحث کنترل جمعیت و تنظیم خانواده. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی دانشگاه آزاد بابل، دوره 11، شماره 38، 135-156.
37. قنبرپور، بهنام (1394). شرط باروری در ضمن عقد نکاح و جایگاه آن در پیشگیری از کاهش نسل. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی دانشگاه آزاد بابل، دوره 11، شماره 40، ص75-88 .
38. کاتوزیان، ناصر (1371). حقوق مدنی(خانواده)، ج1. تهران: شرکت انتشار.
39. کاتوزیان، ناصر (1376). حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها. ج ٣. تهران: شرکت انتشار.
40.  مجلسی، محمدباقر (2003). بحار الانوار، ج۶. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
41. محقق حّلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفربن الحسن (1403). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. بیروت: مؤسسه الوفاء.
42.  محقق کرکی، علی بن حسین (1411). جامع المقاصد. ج 13. قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
43.  محمدی ، جلال (1395). بازشناسی دلایل مشروعیت تعدد زوجات در اسلام. فصلنامه علمی پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب، دوره9،شماره3،ص 132-103.
44. مطهری، مرتضی (1380). اسلام و مقتضیات زمان. ج 2. تهران: نشر صدرا.
45.  مهریزی، مهدی (1385). شخصیت و حقوق زن در اسلام. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
46. موسوی بجنوردی، سید محمد (1373). شرط ترک ازدواج مجدد در ضمن عقد نکاح، مجله حقوقی و قضایی دادگستری.
47. موسوی بجنوردی، سید میرزا حسن (1371). القواعد الفقهیه. ج 3. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
48. موسوی خمینی، روح الله (1389). صحیفه نور، ج21. قم: نشر دارالعلم.
49. میرزای قمی، ابوالقاسم (1371). جامع الشتات، ج 3. تهران: سازمان انتشارات کیهان..
50. نائینی، محمدحسین (1382). تنبیه الاُمة و تنزیه الملّة. قم: نشر بوستان کتاب.
51. نجفی، محمدحسن (1410). جواهرالکلام، جلد 29 و 30. بیروت: دارالحیا التراث العربی.
52. نراقی، ملا احمد (1407). عوائد الایام. قم: نشر بصیرتی.
53. نوری طبرسی، میرزاحسین (1408). مستدرک الوسائل. ج 13. قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.