بررسی اشتراکات ساختاری داستان ضحاک شاهنامه با حکایت «شیر و خرگوش» کلیله‌ودمنه و داستان هندی «بهیم سین و باکه» مهابهاراتا

جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

مقاله 1، دوره 5، شماره 15، خرداد 1400، صفحه 1-27   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

طیبه رحمانی¹؛ سهیلا موسوی سیرجانی^{* 2}؛ عبدالحسین فرزاد³

¹دانشجوی دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، تهران، ایران

چکیده

حضور حیوانات در زندگی انسان باعث شده که این موجودات ابتدا در حیات اساطیری و سپس به شکل نمادین در خدمت اندیشه­های انسان قرار گیرد. کلیله‌ودمنه یکی از آثاری است که حیوانات در آن ایفای نقش کرده‌اند. با توجه به فرهنگ غنی و سابقه تمدن کهن، ایران و هند، اسطوره‌های یکسان  با بن‌مایۀ اصلی مشترک در این دو فرهنگ دیده می­شود. اسطوره‌ها نه‌تنها ازلحاظ محتوا، ازلحاظ ساختار نیز با یکدیگر شباهت بسیار دارند. در این پژوهش با شیوۀ توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه‌ای، ریشه‌ها و نمادهای مشترک در داستان ضحاک با حکایت «شیر و خرگوش» کلیله‌ودمنه و «بهیم سین و باکه» مهابهاراتا ازنظر اسطوره‌شناسی مقایسه و موارد مشترک مورد تحلیل و رمزگشایی قرارگرفته است. در این مقاله، ریشه‌های حکایت «شیر و خرگوش» با حکایت بهیما و باکه (مهابهاراته) و فریدون و ضحاک (شاهنامه) در اساطیر هندی و ایرانی جستجو و مورد تحلیل و رمزگشایی قرارگرفته است. وجه تشابه آن‌ها در این است که یک ظالم قدرتمند (پادشاه یا دیو)، برای سیر کردن خود هرروز عده­ای از ساکنان (شهر/ جنگل) را می­کشد؛ ساکنان شهر/ جنگل، هرروز یک یا دو نفر را برای او می­فرستند تا به دیگران آسیب نرساند و سرانجام یکی از طعمه­های ظالم موجب مرگ و نابودی او می­شود.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تطبیقی؛ اسطوره؛ نماد؛ داستان ضحاک؛ شیر و گاو؛ بهیم سین و باکه

مراجع