عناصر گروتسک و مدرن‌گرایی در رمان شازده احتجاب گلشیری

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 11، شماره 41، دی 1400، صفحه 36-53

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید اسماعیل قافله باشی^{* 1}؛ فرشته السادات حسینی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین، قزوین، ایران

²مدرس زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین، قزوین، ایران

چکیده

پایبندی به فرم و شگرد در داستان، استخوان‌بندی اندیشه‌های گلشیری را تشکیل می‌دهد. او به دنبال نمایش حرکت و پویایی در ادبیات، به سنت‌شکنی دست زد و داستان را به ابزاری برای شناخت خود و دیگران مبدل ساخت و با این دیدگاه در رمان شازده احتجاب به جستجو در اعماق و نفوذ در لایه‌های پنهان ذهن شخصیت‌ها و کشف و شناخت خود و دیگران و بیان حقایق جامعه با استفاده از برهم زدن ترتیب و توالی پیوستۀ زمان پرداخت و با بهره‌گیری از ژانر گروتسک، چشم خوانندگانش را به روی حقایقی گشود که در زندگی روزمره در مواجهه با واقعیت به ورطۀ فراموشی سپرده شده بود. نویسندگان در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی شگرد‌های مدرن در این رمان پرداخته‌ و به این نتیجه دست یافته‌اند که شازده احتجاب توانسته مدرن‌گرایی نویسنده‌اش را به نمایش درآورد و به دلیل مشخصه‌های عدول از هنجارهای عادی و پذیرفته شده، مسخ‌شدگی، برانگیختن خندۀ تلخ و نفرت‌آور، جان‌بخشی به اشیاء، تصویر دیوانگی در معنای رمانتیک، ترسیم فضاهای تاریک، رعب‌آور، تشریح شکنجه‌های هولناک و نشان دادن مرگ تلخ با بهره‌گیری از استعاره و مجاز، تصویرگر وقایع روی داده برای چهار نسل از یک سلسله در ژانر گروتسک باشد.

کلیدواژه‌ها

داستان فارسی؛ هوشنگ گلشیری؛ شازده احتجاب؛ گروتسک؛ مدرن‌گرایی

مراجع

آلوت، میریام (1368)، رمان به روایت رمان‌نویسان، ترجمة علی‌محمد حق‌شناس، تهران: نشر مرکز.

ایدل، له‌اون (1367)، قصۀ روانشناختی نو، ترجمة ناهید سرمد، تهران: شباویز.

بیات، حسین (1390)، داستان‌نویسی جریان سیال ذهن، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

پارسانسب، محمد، مهسا معنوی (1392)، «تطور بن‌مایۀ کلاغ از اسطوره تا فرهنگ عامیانه»، فرهنگو ادبیاتعامیانه، شماره 1، صص 71- 92.

تامسون، فلیپ (1390)، گروتسک، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز.

ثابت­قدم، خسرو (1383)، «گروتسک در نثر ناباکوف»، سمرقند، شماره3 و 4، صص201-210.

حسینی، صالح، پویا رفوئی (1380)، گلشیری کاتب و خانه روشنان، تهران: انتشارات نیلوفر.

شیری، قهرمان (1387)، مکتب‌های داستان‌نویسی در ایران، تهران: نشر چشمه.

ـــــــــــــ (1395)، جادوی جن‌کشی (بررسی داستان­های هوشنگ گلشیری)، تهران: انتشارات بوتیمار.

صابرپور، زینب، محمدعلی غلامی‌نژاد (1388)، «روابط قدرت در رمان شازده احتجاب»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره دوازدهم، صص 99-124.

گلشیری، هوشنگ (1347)، شازده احتجاب، تهران: زمان.

ــــــــــــــــ  (1378)، باغ در باغ، تهران: انتشارات نیلوفر.

لوتر آدامز، جیمز، ویلسون یتس (1389)، گروتسک در هنر و ادبیات، ترجمة آتوسا راستی، تهران: نشر قطره.

میرصادقی، جمال (1360)، قصه، داستان کوتاه، رمان، مطالعه‌ای در شناخت ادبیات داستانی و نگاهی کوتاه به داستان‌نویسی معاصر ایران، تهران: انتشارات آگاه.

میرعابدینی، حسن (1386)، صد سال داستان‌نویسی ایران، تهران: چشمه.

 

منابع لاتین

Bakhtin, M. (1984), Problems of Dostoevsky's Poetic. 2nd ed. Trans. Caryl Emerson Manchester and Minnesota: University of Minnesota Press, pp. 1-378

Cuddon, J. A. (2013), A Dictionary of Literary Terms and Literary Theory, (ed. Birchwood M., Velickovic, V., Dines, M. and Fiske, S.), Blackwell Publishers.p.p.1-801

Harold, B. (2004), The Grotesque, edited and with an introduction by Harold Bloom, volume ed. Blake Hobby, pp. 1- 237 

سامانه‌ها

گفت‌وگوی هوشنگ گلشیری و ناصر زراعتی، نوامبر 1989، گوتنبرگ، سوئد،  6/10/1396https://www.youtube.com