تلازم و تقابل واقعیت اسطوره‌ای و کرامات عرفانی در ادیان ابراهیمی

جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

دوره 5، شماره 15، خرداد 1400، صفحه 160-187   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

ناصر امیرمحمدی¹؛ نعمت اصفهانی عمران^{* 2}؛ حمید طبسی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران.

چکیده

سه دین بزرگ ابراهیمی جزء شریعتشان و قوانین منبعث از آن­ به میانجی کتب مقدس در اجتماع نفوذ یافته­ و از سلوک عارفانه­ای سخن گفته­ و به پاداش و سزای اخروی در پی تزکیۀ نفس، نیل به حقیقت الهی و وصال او پرداخته­اند. به این اعتبار، تصوف و عرفان پیش از شکل­گیری گونۀ اسلامی­اش در دین یهود و مسیحیت نیز پیشینه­ای قابل‌تأمل دارد.؛ از مهم‌ترین موارد مشترک در هر سه رویکرد عرفانی، مفهوم «کرامت» است. با این­حال مطالعۀ خاستگاه شناسانه و هم­چنین پدیدارشناختی کرامات عرفانی در هر سه دین ابراهیمی نشان می­دهد که تا چه اندازه این رویدادها با اسطوره در تناظر بوده­اند. جستار حاضر با روش تطبیقی و رویکرد توصیفی-تحلیلی می­کوشد با مطالعۀ شکل­گیری تاریخی مفهوم کرامات و بررسی مهم‌ترین اسطوره­های دینی، رابطۀ برخی از این رویدادها را با آنچه در اندیشۀ اسطوره­شناسان بزرگ «واقعیت اسطوره­ای» خوانده شده، آشکار ساخته و شناسایی کند. نتایج تحقیق نشان می­دهد که کرامت در عرفان یهودی در عین حال که با جادو پیوند می­خورد، الگوهای اسطوره­ای مصر باستان را دنبال می­کند؛ حال آن­که این امر در عرفان مسیحی بر اساس نوعی مشاهده به دست می­آید و منبع اصلی کرامات خود مسیح است. در عرفان اسلامی کرامات همپای معجزه است که به‌جای رسول، در اینجا به ولی یا عارف الهی تعلق دارد و نتیجۀ تزکیۀ نفس است؛ اما نتیجه­ای طبعی و بعضاً قهری است و از این رو دارای فضیلتی در مقام ابزار یا هدف نیست.

کلیدواژه‌ها

کرامت؛ عرفان اسلامی؛ جادوی قباله؛ معجزۀ مسیحی؛ واقعیت اسطوره‌ای

مراجع