تحلیل جایگاه نخل در کنایات و ضرب‌المثل‌های جهرمی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 1، دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 31، خرداد 1400، صفحه 1-20   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2021.682493

نویسنده

فاطمه تسلیم جهرمی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جهرم

چکیده

ادبیات عامیانه در فرهنگ و سنت‌های بومی و اقلیمی هر منطقه ریشه دارد. جهرم، شهری در جنوب شرقی فارس است و جهانگردان، این شهر را در گذشته «جنگل نخل» ‌نامیده‌اند که بیانگر انبوه نخلستان‌های این شهر بوده است. نخل و امور وابسته به آن در ادبیات عامیانه و شفاهی این شهرستان، جایگاه ویژه‌ای دارد و در سنن، آداب و رسوم، اعتقادات و باورهای مردم وارد شده است. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی جایگاه و اهمیت این درخت در یکی از جنبه‌های ادبیات شفاهی مردم جهرم؛ یعنی کنایات و ضرب‌المثل‌ها پرداخته و نمونه‌های مختلفی از آن را به دست داده است. کنایات، ضرب‌المثل‌ها و تشبیهات مَثَلی که از نخل و اجزا و امور مربوط به آن یاد شده، از نظر اهداف معنایی، کاربردی، تفاوتی با سایر کاربردهای مثل‌ها و کنایه‌های فارسی ندارند و علاوه بر جنبۀ اخلاقی و تربیتی، گاهی نیز مطایبه‌آمیزند. از نظر واژگانی معمولاً این زبانزدها به دلیل به کاررفتن الفاظ ویژۀ محلی، اختصاص به شهرستان جهرم دارند. تنوع واژگان محلی مربوط به نخل و نخلداری در این مثل‌ها شایان توجه است.

کلیدواژه‌ها

نخل؛ خرما؛ جهرم؛ ادبیات عامیانه؛ ضرب‌المثل؛ کنایه

مراجع

1- آقایی برزآباد، ثریا؛ فاموری، مهدی؛ معصومی، محمدرضا.(1398). «شخصیت‌ اسطوره‌ای نخل در باورها و داستان‌های جنوب(بوشهر و فارس)، فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، شمارۀ 3، دوره 5، صص 1-16.

2- ابریشمی، احمد.(1377). مَثل‌شناسی و مَثل‌نگاری، تهران: زیور.

3- ابن‌بلخی.(1363). فارسنامه، به سعی گای لسترنج و رینولد نیکلسون، تهران: دنیای کتاب.

4- ابن‌حوقل،محمدبن علی.(1345). صورة‌الارض، ترجمه دکتر جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

5- استخری، ابواسحاق ابراهیم.(1373)، ممالک و مسالک، ترجمه محمد بن اسعدبن عبدالله تستری، به کوشش ایرج افشار، تهران: موقوفات دکتر محمد افشار یزدی.

6- تاورنیه، ژان باتیست.(1358). سفرنامۀ تاورنیه، مترجم ابوتراب نوری، به تصحیح حمید شیروانی، تهران: سنائی؛ تأیید اصفهان.

7- تسلیم جهرمی، فاطمه.(1399). «جایگاه نخل در اشعار غنایی عامیانۀ جهرم»، فصلنامۀ مطالعات زبان و ادبیات غنایی، شماره 35، صص 9-29.

8- جانب‌اللهی، محمدسعید.(1372). «نقش نخل در زندگی بلوچ»، تحقیقات جغرافیایی، شماره 31، صص 69-102.

9- ذوالفقاری، حسن.(1386). «طبقه‌بندی ضرب‌المثل‌های فارسی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره15، صص 31-52.

10- زمردی، حمیرا.(1387). نمادها و رمزهای تحلیلی نباتات، تهران: زوّار.

11- سپاهی، محمداکبر.(1396). «واژگان و اصطلاحات مربوط به نخل و خرما در گویش بلوچی مه‌گسی»، مجله زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، شماره 8، صص 219-232.

12- سلامی، عبدالنبی.(1382). «خرما در فرهنگ مردم خشت و دلوار»، ویژه‌نامۀ گویش‌شناسی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، شماره 1، صص 75-53.

13- سلامی، عبدالنبی.(1383). «خرما در فرهنگ مردم کرمان»، ویژه‌نامۀ گویش‌شناسی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 2، صص 37-53.

14- شاردن، ژان.(بی‌تا). میکروفیلم ترجمۀ سفرنامۀ شاردن، مسودۀ مترجم، مترجم سیدمحمد، شمارۀ 4535، تهران: کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، بخش دیجیتال.

15- صداقت‌کیش، جمشید.(1389). جهرم در پویۀ تاریخ، چاپ اول، شیراز: فرهنگ پارس؛ بنیاد فارس‌شناسی.

16- ضیایی، محمدرفیع.(1385). «نخل، خرما، درخت خرما و آنچه از آن سازند»، فرهنگ مردم، شماره 17، صص31-52.

17- طوفان، جلال. (1380). شهرستان جهرم، چاپ سوم، شیراز: کوشامهر.

18- طوفان، جلال.( 1381). تاریخ اجتماعی جهرم، شیراز: کوشامهر.

19- عدالت‌پور، آزاده.(1388). ادبیات شفاهی و فرهنگ عامه و فولکلور مردم جهرم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: مهدی خیراندیش، استاد مشاور: اسدالله جعفری، دانشگاه پیام نور استان فارس.

20- فیگوئروا، گارسیا سیلوا.(1363). سفرنامۀ دن گارسیا سیلوا فیگوئروا، مترجم غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو.

21- قاسم‌پور مقدم، حسین؛ سعیدی، سهراب.(1398). «تحلیل جایگاه نخل در ادبیات شفاهی و فرهنگ عامیانۀ مردم میناب»، فرهنگ و ادبیات عامه، شماره 25، سال 7، صص 105-126.

22- قزلی جهرمی، ایرج.(1394). فرهنگ آداب و رسوم شهرستان جهرم، چاپ اول، جهرم: بونیز.

23-کارنامه اردشیر بابکان.(1382). تصحیح دکتر بهرام فره‌وشی، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

24-کیا،صادق.(1354). «خرمابُن و واژه‌های وابسته به آن در فارسی جهرم»، پژوهشنامه فرهنگستان زبان ایران، شماره یک،صص 83-93.

25- مجدی، محمدبن ابی‌طالب.(1362). زینة‌المجالس، به تصحیح احمد احمدی، تهران: کتابخانه سنایی.

26- منصوری، مهرزاد.(1386). «واژه‌ها و اصطلاحات مربوط به خرما در خاوران فارس»، نشریه گویش‌شناسی، شماره 6، صص 184-194.

27- میرشکار، فرید.(1394- 1390). فرهنگ واژگان محلی بوشهر، پنج جلد، تهران: صحیفه خرد؛ آینه کتاب.

28- نجیبی فینی، بهجت.(1392). «واژه‌ها و اصطلاحات مربوط به درخت نخل، گیاهان و درختان مخصوص شهر فین»، مجله زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، شماره 2، صص 161-173.

29- Wolff, Frit (1935), ossar zu Firdosis Schahname, Berlin: ‎Gedruckt in der Reichsdruckerei.