تحلیل ساده‌نویسی در عاشقانه‌های بیژن جلالی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 11، شماره 41، دی 1400، صفحه 20-35   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

داوود ملک زاده^{* 1}؛ عبدالحسین فرزاد²؛ منصوره ثابت‌زاده³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

³استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

بیژن جلالی از نخستین شاعرانی است که به شعر منثور با زبانی ساده روی آورد. این امر، نه تنها از مسیر تحولات شعر نو در ایران به‌ویژه از طریق نیما یوشیج، بلکه به واسطۀ حضور او در فرانسه و تأثیر از ادبیات اروپا شکل گرفت. جلالی از همان آغاز بیانی ساده در اشعارش داشت که از ابتدا تا انتهای شاعری‌اش با روندی تقریباً ثابت همراه بود. نکته‌ای که در معرفی و بررسی اشعار بیژن جلالی و در سایۀ ساده‌نویسی او مغفول مانده، عاشقانه‌های اوست. جلالی از نخستین آثار و در لابه‌لای اشعارش، ابیاتی عاشقانه نوشت و این روند را تا انتهای دوران شاعری‌ ادامه داد. در این نوشتار به روش تحلیلی-توصیفی به سروده ­های عاشقانۀ وی پرداخته ­ایم تا ساده ­نویسی او را توضیح دهیم. نتیجه اینکه سادگی تعبیر و بیان، تصویربرداری از روزمرگی­های زندگی، مستقیم‌گویی، به ­کاربردن مضامینِ به ظاهر سطحی و بی‌اهمیت، آغازهای تأثیرگذار، جذاب و ضربه‌زننده و هم‌چنین پایان‌بندی مناسب و غافل‌گیرکننده در عاشقانه‌های جلالی، از مواردی است که منجر به ساده‌نویسی شده است. با این که بسیاری از اشعار وی فاقد آرایه‌ها و شگرد‌های زبانی لازم برای منجر شدن به معنی معهود شعر است، به نظر می‌رسد همین تفاوت و تمایز درونی‌شدۀ شاعر که حاصل پیوند بی­تکلف او با جهان هستی است، منجر به این زبان ساده، خاص و منحصر‌به‌فرد شده است؛ به گونه ­ای که می‌توان امضا و اثر انگشت شاعر را در اشعارش دید.

کلیدواژه‌ها

شعر معاصر؛ شعر عاشقانه؛ ساده‌نویسی؛ بیژن جلالی

مراجع

1. بهبهانی، سیمین (1378)، «بیژن جلالی شاعری که از غم کم گفت»، روزنامة پیام هامون، 23 اسفند 78، ص5.

2. جلالی، بیژن (1377)، دربارة شعر (منتخبی از اشعار قدیم و جدید 1377 ـ 1341)، تهران: ناشر مؤلف (پخش فرزان روز).

3. __________ (1390)، دیدارها، تهران: انتشارات مروارید.

4. __________ (1385)، روزانه‌ها، تهران: انتشارات فرزان روز، چاپ سوم‌.

5. __________ (1351)، روزها، تهران: انتشارات رز، چاپ دوم.

6. __________ (1382الف)، شعر سکوت (گزیدة شعرهای منتشرنشده‌ی 1350 ـ 1345)، تهران، انتشارات مروارید.

7. __________ (1396)، گزینۀ اشعار بیژن جلالی، تهران: انتشارات مروارید، چاپ سوم.

8. __________ (1382ب)، نقش جهان، تهران: انتشارات مروارید.

9. __________ (1353)، «گفت‌وگو با بیژن جلالی»، مجلۀ پیک جوانان(آموزش و پرورش)، شهریور 53. صص 17و18.

10.  جعفریان، محمدحسین (1373)، «انتخاب ناگزیر (تأملی در اشعار بیژن جلالی)»، مجلة شعر، سه بخش: تیرماه ش 11، صص 27-22. مرداد و شهریور، ش 12، صص 25-20. مهرماه، ش 13، صص31-27.

11. دستغیب، عبدالعلی (1391)، از دریچة نقد (مجموعۀ مقالات)، تهران:‌ خانة کتاب.

12. رزمجو، حسین (1385)،‌ انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ دوم.

13. شمس لنگرودی، محمد (1390)، تاریخ تحلیلی شعر نو، ج 3، تهران: نشر مرکز.

14. شمیسا، سیروس (1389)، انواع ادبی، تهران: نشر میترا، چاپ چهارم.

15. عابدی، کامیار (1397)، بیژن جلالی شعرهایش و دل ما، تهران: انتشارات جهان کتاب.

16. عبدالملکیان، گروس (1392)، «دربارة آنچه نیست (نکاتی درباره‌ی اصطلاح ساده‌نویسی)»، روزنامة شرق، 11 آذر 92، ص 9.

17. حیدری، مریم (1371)، «گفت‌و‌گو با بیژن جلالی» (گفت‌وگوی نُه تن از شاعران و منتقدان: احمدرضا احمدی، مفتون امینی، فیروزه میزانی، احمد محیط، عمران صلاحی، شمس لنگرودی، رضا فرخال، ‌کسرا عنقایی و هومن عباس‌پور با بیژن جلالی)، ماهنامة کلک، دی 1371، شمارة 34، صص 199ـ235.

18. گلشیری،‌ هوشنگ، (1378)، «بیژن جلالی به دیدار لبخند»، روزنامة عصر آزادگان، 26 دی 78، ص12.

19. ملک‌زاده، داوود، (1390)، «آیا باید همة آثار یک شاعر منتشر شود؟»، روزنامة فرهیختگان، 30 آذر 90، ص 9.

20. موحدی پویا، شادی، (1394)، بررسی و تحلیل سبک‌شناختی بیژن جلالی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک.

21. نوذری، سیروس، (1388)، کوته‌سرایی (سیری در شعر کوتاه معاصر)، تهران ققنوس.

22. یعقوب‌شاهی، نیاز، (1377)، عاشقانه‌ها (گزینة سروده‌های شاعران امروز ایران)، تهران: انتشارات هیرمند.