چشم را ببند تا ببینی(فنای عاشقانه از نگاه خواجه قطب الدین بختیار کاکی)

عرفان اسلامی

مقاله 2، دوره 18، شماره 68، تیر 1400، صفحه 1-20   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نجمه دری¹؛ مسعود دوست پرور^{* 2}

¹دانشیار دانشگاه تربیت مدرس،تهران، ایران. [e-mail]

²دانشجوی دکتری دانشگاه هرمزگان، هرمزگان، ایران.نویسنده مسئول: [e-mail]

چکیده

خواجه قطب­الدین بختیار کاکی یکی ازعارفان بزرگ طریقت چشتیه در هندوستان است. از وی دیوانی با 412 غزل باقی­است که شیفتگی و شوریدگی وی را آیینگی می­نماید. تمامی تذکره­نویسان شیوه وی را در طریقت، ترک و تجرید می­دانند. در افکار وی فنا و رفع تعین از وجود سالک و ازالت کثرات از جهان خارج، جایگاهی شاخص دارد. طالب با پشت سر نهادن عقبات در استهلاکی ارادی، تعینات وجودی خویش را مندک در هستی مطلق یافته، به مقام فنا نایل می­گردد. عشق موهبت و میثاق ازلی است که بر­اساس فیض عام در تمام ذوات سریان داشته و موجد وجود است. در مقاله حاضر به شیوه تحلیلی توصیفی برآنیم تا با معرفی دیوان وی دریابیم تعریف وی از فنا چیست؟ و سالک برای رسیدن به این مقام چه مراحلی را باید طی کند؟ دیدگاه وی در باره عشق، ارتباط آن با فنا و سریان آن در اعیان ثابته جیست؟و چگونه به عشق مجازی می­نگرد؟ نتایج حاصل از دریافت و تشریح اشعار، متن عرفانی و اقوال منتسب به وی، با رویکرد تحلیل محتوایی، ناظر بر این حقیقت است که در گفتمان عرفانی او بر خلاف بسیاری از عرفا، فنا مقدمه عشق است و سالک بعد از استهلاک وجود موهوم خویش در ذات معبود، می­تواند قدم در راه عشق بگذارد.

کلیدواژه‌ها

قطب‌الدین؛ فنا؛ ترک؛ خلوت؛ تجرید؛ عشق

مراجع