بررسی سلوک عقلی و شهودی سهروردی بر اساس عقلانیت ارتباطی هابرماس

عرفان اسلامی

مقاله 11، دوره 18، شماره 68، تیر 1400، صفحه 207-224   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسین حاتم وند¹؛ حسین فلسفی^{* 2}؛ علی فتح الهی³

¹دانشجوی دکترای تخصصی ادیان و عرفان،واحد خرم آباد، دانشگاه آزاداسلامی، خرم آباد،ایران.

²استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، ‌واحد خرم‌آباد ،دانشگاه آزاد اسلامی، خرم‌آباد، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]

³دانشیار گروه ادیان و عرفان، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاداسلامی،خرم اباد ،ایران.

چکیده

در پژوهش حاضر سلوک عقلی و شهودی سهروردی بررسی و نظریه‌های فلسفی هابرماس به‌ویژه با محوریت نظام ارزش‌ها و اخلاقیات، عقلانیت ابزاری و عقلانیت ارتباطی با اندیشه‌های وی ارزیابی‌شده است. هدف از این پژوهش این بوده است که نشان دهد سهروردی حتی در سلوک شهودی خویش از سلوک عقلی غافل نمانده است و عقلانیت فلسفی را برای رسیدن به حقیقت سعادت انسانی و نائل شدن به علم حضوری (شهود ـ اشراق) لازم و عقل و شهود را مکمل یکدیگر می‌داند. بر این اساس سهروردی به‌نوعی «مکتب تلفیق» را که آمیزه‌ای از عقل، نقل و شهود است بنیاد نهاده است. میان نظریات و اندیشه‌های سهروردی و هابرماس در حوزه نظام ارزش‌ها و عقلانیت ابزاری و کنش ارتباطی مشابهت‌ها و تفاوت‌هایی وجود دارد که در این مقاله به بررسی و تحلیل آن‌ها پرداخته‌شده است. هابرماس و سهروردی هر دو برآنند که با گسترش حیطه ادراکات عقل می‌توان به حقایقی که به‌ظاهر فوق عقلانی می‌نمایند رسید. سهروردی بر این باور است که مکاشفه‌های عرفا را هم باعقل می‌توان درک کرد. هابرماس نیز بر این باور است که به حقایق ارزشی با عقلانیت می‌توان رسید اما از راه کنش ارتباطی و تفاهم. در نظر شیخ اشراق، عقل مکمل شهود است و شهود مکمل عقل؛ ولی از دیدگاه هابرماس عقل درصدد اثبات ادعا است. عقلانیتی که سهروردی برای توسعه آن کوشیده است عقلانیت فلسفی برای رسیدن به حقیقت و سعادت انسانی بود آن‌هم با رشد و توسعه علم حضوری.

کلیدواژه‌ها

سلوک عقلی؛ سلوک شهودی؛ فلسفه اشراق؛ عقلانیت ابزاری؛ عقلانیت ارتباطی؛ مدرنیسم

مراجع