رویکرد‌های نوین تعلیم و تربیت در شعر شاعر مشروطه، میرزا قهرمان پاک‌بین ملایری

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 2، دوره 13، شماره 49، خرداد 1400، صفحه 29-58   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2021.682678

نویسندگان

رسول حیدری^{* 1}؛ سمانه امیری²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان(نویسنده مسؤول)

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

چکیده

شعر دورۀ مشروطه از حیث نگاهی نو به مبانی تعلیم و تربیت، جایگاهی ویژه دارد. یکی از شاعران سخنور و اندیشه‌ورز این دوره که نام او کمتر برده شده و قدر او کمتر شناخته شده،  میرزا قهرمان پاک‌بین ملایری است که اولین بار توسط ادیب شهیر، وحید دستگردی به جامعۀ ادبی معرفی شد. میرجلال‌الدین کزازی در مقدمه‌ای بر دیوان اشعارش، او را «یکی از چند قهرمان سخن پارسی در اوان مشروطیت» دانسته و روانی و پختگی اشعارش را به سروده‌های ایرج میرزا و بهار مانند کرده است. در این پژوهش به روشی توصیفی‌تحلیلی، مهم‌ترین موضوعات تربیتی مرتبط با مسائل عصر مشروطه که در اشعار قهرمان نمود یافته، بررسی و تحلیل شده است. توصیه به فراگیری دانش جدید، لزوم کاربست دین برای مهار مدنیت، توجه به حقوق رنجبران، توجه به تعلیم و تربیت زنان و مسائلی از این دست، از موضوعات تربیتی مهم در شعر قهرمان است. تحلیل آماری اشعار تعلیمی قهرمان نشان می‌دهد که در بین تعالیم مشروطه، دو موضوع «توصیه به فراگیری دانش جدید» و « دعوت به کار و نکوهش کاهلی» بیشترین بسامد را دارند. همچنین در یک برآورد کلی، آموزه‌های نوین ِ برخاسته از فضای فکری مشروطه، به‌طور تقریبی 65 درصد اشعار تعلیمی قهرمان را شامل می‌شود. بر این اساس، اندیشۀ قهرمان در مسائل مرتبط با تعلیم و تربیت، اندیشه‌ای پیشرو، هوشمند و مطالبه‌گر است.
 
 

کلیدواژه‌ها

تعلیم؛ تربیت؛ شعر مشروطه؛ شعر تعلیمی؛ میرزا قهرمان ملایری

مراجع

1. آجودانی، ماشاءالله (1383)، یا مرگ یا تجدد، تهران: اختران.

2. ایرج میرزا (1356)، تحقیق در احوال، آثار، افکار و اشعار ایرج میرزا، به‌اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران: گلشن.

1. 3.  بهار، محمدتقی (1382)، دیوان اشعار، تهران: آزادمهر.

4. پاک‌بین ملایری، میرزا قهرمان (1384)، کلیات قهرمان، تصحیح و تحقیق محمدحسین فروغی، تهران: کیان‌مهر.

5. ذاکر حسین، عبدالرحیم (1377)، ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، تهران: علم.

6. حسینی کازرونی، احمد (1390)، «بررسی اندیشه‌های اخلاقی در شعر اجتماعی مشروطیت»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، دورۀ سوم، شمارۀ 11، 29ـ۴۰.

7. حیدری، رسول و امیری، سمانه (1395)، «معرفی و تحلیل آراء اجتماعی‌ـ سیاسی شاعر گمنام مشروطه، میرزا قهرمان پاک‌بین ملایری»، مجموعه مقالات یازدهمین همایش ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه گیلان، 1094ـ۱۱۱۴.

8. رحمانیان، داریوش (1389)، تاریخ تفکر سیاسی در دولت قاجاریه، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

9. زرقانی، سید مهدی (1383)، چشم‌انداز شعر معاصر ایران، تهران: نشر ثالث.

10. زرین‌کوب، حمید (1358)، چشم‌انداز شعر فارسی، تهران: انتشارات توس.

11. زیباکلام، صادق (1377)، سنت و مدرنیته، تهران: انتشارات روزانه.

12. سعدی، مصلح بن عبدالله (1388)، کلیات سعدی، به‌اهتمام محسن پویان، قزوین: مهرگان دانش.

13. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1386)، زمینۀ اجتماعی شعر فارسی، تهران: اختران.

14. ــــــــ (1390)، با چراغ و آینه، تهران: سخن.

15. صفایی، ابراهیم (1358)، «آشنایی با استاد»، مجله وحید، شمارۀ 252 و 253، 101ـ104.

16. عشقی، میرزاده (1357)، کلیات مصور، تألیف و نگارش علی‌اکبر مشیر سلیمی. تهران: امیرکبیر.

1. 17.  فرخی یزدی، محمد (1363)، دیوان اشعار، تصحیح حسن مکی، تهران: امیرکبیر.

18. کوشش، رحیم و همکاران (1396)، «بررسی دگرگونی ادب تعلیمی در جریان‌های شعر معاصر در ارتباط با تحولات اجتماعی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال نهم، شمارۀ 34، 57ـ۷۸.

19. مختاری، محمد (1378)، انسان در شعر معاصر، تهران: انتشارات توس.

20. مشرف، مریم (1389)، جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: سخن.

21. مصفّا، مظاهر و سعادتی، عباس (1392)، «تحلیل بسامدی علم و دانش در شعر شعرای برجسته دورۀ مشروطه»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، دورۀ پنجم، شمارۀ 18، 1ـ۲۲.

22. میرعابدینی، حسن (1383)، صد سال داستان‌نویسی ایران، تهران: چشمه.

23. نصرتی، عبدالله (1380)، «قهرمان پاک‌بین شاعر دردمند روستا»، فصلنامه فرهنگ همدان، شمارۀ 25، 6ـ12.

24. نیچه، فردریش ویلهلم (1377)، ارادۀ معطوف به قدرت، ترجمۀ محمدباقر هوشیار، تهران: نشر فرزان‌روز.

25. وحید دستگردی، محمدحسن (1307)، «میرزا قهرمان»، مجلۀ ارمغان، سال نهم، شمارۀ 1، 70ـ71.

26. ـــــــ (1316)، «قهرمان آورزمانی»، مجله ارمغان، دورۀ هجدهم، شمارۀ 9 و 10، 663ـ674.

27. وزین‌پور، نادر (1374)، مدح داغ ننگ بر سیمای ادب فارسی، تهران: انتشارات معین.

28. هدایت، مهدی‌قلی (1375)، خاطرات و خطرات، تهران: زوار.

29. یلمه‌ها، احمدرضا (1390)، «بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال سوم، شمارۀ 11، 153ـ170.