بررسی ساحات تفسیر زمینه‌زدایانۀ ابوسعید در اسرارالتوحید

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 4، دوره 17، شماره 64، مهر 1400، صفحه 89-115   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2021.682679

نویسندگان

فرزاد بالو^{* 1}؛ رضا رضاپور²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

²دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

در سنت ما، عرفان در کنار فقه، کلام، فلسفه و... افق‌های تازه‌ای در حوزۀ تفسیر گشوده‌ و دستاوردهایی قابل تأملی در این حوزه به جای گذاشته‌اند. آثار حاصل کشف و شهود و یا محصول تأمل نظرورزانة عارفان، گواه این مدعا است. عارفان در حوزة عرفان عملی و نظری، اگرچه غالباً رویکرد تفسیری‌شان را با ارجاع به آیات و روایات موجه جلوه می‌دادند، اما در این حد متوقف نشدند و مبانی معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی خاص خود را نیز مطرح می‌کردند. در میان عارفانِ عرفان عملی، ابوسعید ابوالخیر، در مقام تحقق عینی، زمینه‌زدایی را به ‌عنوان کانون تفسیرهای خود در ساحات مختلف، اعم از آیات و روایات، تا شعر و قول و فعل‌ها و وقایعِ روزمره و... قرار می‌دهد. در این رویکرد، نیت مؤلف/گوینده از یک‌سو مطرح، و زمینه‌ای که آیه یا حدیث یا قول یا فعل و... از آن برخاسته از دیگرسو به کناری می‌روند و ابوسعید بالجمله تمامی آیات و اقوال و افعال و... را از زمینه و بستر تاریخی خارج می‌‌نماید و به تناسب احوال و زمینۀ عرفانی خود تفسیر می‌کند. خلق و آفرینش معانی و تفسیرهای نو، و طرح افکنی افق‌ها و جهان‌های تازه، محصول چنین چشم‌اندازی است که مقالۀ حاضر به تفصیل با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی  به آن پرداخته است.   

کلیدواژه‌ها

ابوسعیدابوالخیر؛ اسرارالتوحید؛ تفسیر؛ زمینه‌زدایی؛ زبان عرفان

مراجع

آتش، سلیمان. 1381. مکتب تفسیر اشاری. ترجمۀ توفیق. هـ . سبحانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

اشرفی، ثمره و ملک محمد فرخزاد. 1398. «فعل وارونه در گفتار و رفتار شیخ ابوسعید ابوالخیر». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س15. ش54. صص 13-37.

افلاکی، شمس‌الدین احمد. 1362. مناقب العارفین. تصحیح و حواشی از تحسین یازیجی. ج2. تهران: دنیای کتاب.

بالو، فرزاد. 1395. «از قوس هرمنوتیکی ریکور تا نوبت‌های سه‌گانۀ تفسیری میبدی در کشف‌الاسرار»، فصلنامۀ نقد و نظریۀ ادبی. س1. دورۀ دوم. ش2. صص 5-30.

ریخته‌گران، محمدرضا. 1378. منطق و مبحث علم هرمنوتیک. تهران: کنگره.

ریکور، پُل. 1386. زندگی در دنیای متن. ترجمۀ بابک احمدی. تهران: مرکز.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1392. زبان شعر در نثر صوفیه (درآمدی به سبک‌شناسی نگاه عرفانی). تهران: سخن.

_______________. 1381. تعلیقات بر اسرار التوحید. (ر. ک. محمدبن منوّر همین منابع)

شمس تبریزی. 1385. مقالات شمس. تصحیح و تعلیقات محمدعلی موحد. تهران: خوارزمی.

عباسی، حبیب‌الله. 1380. «اندرونی، کاندرون‌ها مست از اوست (تأویل و ابوسعید)». پژوهش‌نامۀ علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی. ش31. صص 65-87.

عین‌القضات همدانی. 1362. نامه­ها. تصحیح علی‌نقی منزوی و عفیف عسیران. ج1. تهران: اساطیر.

غزالی، ابوحامد. 1390. ترجمۀ احیاء علوم‌الدین. ترجمۀ محمد خوارزمی. به‌ کوشش حسین خدیوجم. ج2. تهران: علمی و فرهنگی.

طاهری، قدرت‌الله. 1382. «بازی‌های طنزآمیز زبانی ابوسعید در اسرارالتوحید». فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. پاییز و زمستان. ش 2. صص107-122.

لوری، پییر. 1383. تأویلات القرآن از دیدگاه عبدالرزاق کاشانی. ترجمۀ زینب پودینه آقائی. تهران: حکمت.

محمدبن منوّر. 1381. اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی‌سعید. مقدمه، تصحیح و تعلیقات از محمدرضا شفیعی‌کدکنی. ج1و2. تهران: آگه.

 

English sources

Ricoeur, Paul. (1991). From Text to Action .Tr. by Kathleen Blamey & J.B.Thompson .Evanston: Northwestern University Press.

Rogers, W. E. )1994(. Intrepreting InterPretation, Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press.