اسطوره‌شناختی چگونگی و چراییِ سفر قهرمان در کارنامة اردشیر بابکان

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 17، شماره 64، مهر 1400، صفحه 41-67   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2021.682687

نویسنده

مختار ابراهیمی^*

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

کارنامة اردشیر بابکان از متن‌های مهم اسطوره‌ای و حماسی در ادبیات پهلوی، در پی اسطوره‌سازی و برساختن قهرمانِ بنیان‌گذار دولت ساسانی است. اینکه چرا و چگونه ‌این متن به مقابله با گفتمان رقیب اشکانی رفته و سعی در پیروزی گفتمان خود داشته، پرسش‌ اصلی این پژوهش است. فرضیة مهم پژوهش، این است که نیروهای انسانی و طبیعی و فراطبیعی در این روایت با هماهنگی به برساخت و استوار داشتِ گفتمانی دست‌یافته‌اند که گونه‌ای دیگر از اندیشه و به تبع آن نوعی از زندگی را به نمایش می‌گذارند. قهرمان در روایت کارنامه، هم با تلاش‌ها و کوشش‌های خود و یارانش و هم به یاری شخصیت‌های دیگر که از صفّ رقیب جذب می‌کند، به نبردی پیگیر دست می‌یازد. این پژوهش با نگاهی اسطوره‌شناختی، با توجه به مراحل سفر قهرمان از دیدگاه جوزف کمپبل، به تطابق و هماهنگی نیروهای تأثیرگذار راهِ پیچیدۀ پیروزی اشاره می‌کند. این پژوهش به شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی در پی رسیدن به چرایی سفر قهرمان است. بیان رهایی کشور از پراکندگی، هدف پژوهش و توضیح چگونگی رسیدن به انسجام شهریاری در ایرانشهر، نتیجه روایت کارنامه اردشیر بابکان بوده است. هر یک از شخصیت‌های کارنامه به گونه‌ای نقش خود را در راه بازگرداندن ایرانشهر به یگانگی ملی بازی می‌کنند و یادآور نقش رهایی رهندگان اسطوره‌ای در اساطیر ایرانی می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

اردشیر بابکان؛ جوزف کمپبل؛ اسطوره؛ قهرمان؛ ایرانشهر

مراجع

اخوانی، سعید و فتانه محمودی. 1397. «مطالعة تطبیقی در اساطیر ایران و شرق دور»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش53. صص 82-41.

اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم. 1393. اسطوره بیان نمادین. چ 4. تهران: سروش.

الیاده، میرچا. 1394. آیین و نمادهای تشرف. ترجمۀ مانی صالحی علامه. چ 2. تهران: نیلوفر.

اوستا. 1379. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. چ 5. تهران: مروارید.

اوشیدری، جهانگیر. 1378. دانش‌نامۀ مزدیسنا. چ 2. تهران: مرکز.

بریان، پی یر. 1379. تاریخ امپراتوری هخامنشیان. ترجمۀ مهدی سمسار. چ 3. تهران: زریاب.

بندهش هندی. 1388. تصحیح و ترجمۀ رقیه بهزادی. چ 2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

بهار، مهرداد. 1376. پژوهشی در اساطیر ایران. چ 2. تهران: آگه.

بهرامیان، سجّاد. 1398. «اردشیر بابکان از اَرگبدی تا شاهنشاهی»، فصلنامۀ جندی‌شاپور. دانشگاه شهید چمران اهواز. س5. ش 18. صص76-49.

بهمنی، کبری و آزاده نیرومند. 1391. «رویکردی روان‌شناسانه به سفر سه قهرمان اساطیری (هرکول، رستم، اسفندیار)»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س8. ش28. صص 108-44.

پورداود، ابراهیم. 1384. گات‌ها. چ 2. تهران: اساطیر.

جلیلیان، شهرام. 1397. «اردشیر بابکان و خدا بانو آناهیتا»، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی تاریخ اسلام و ایران. دانشگاه الزّهرا. س 28. ش37. صص ۳۵-۵۶.

خنجری، خداداد. 1375. بینش زرتشت. چ1. تهران: تهران.

راشد محصّل، محمد تقی و سیّده فاطمه موسوی. 1389. «بررسی عناصر داستانی در متن پهلوی کارنامۀ اردشیر بابکان».  کهن‌نامۀ ادب پارسی. س1. ش 1. صص24-1.

رکنی، آزرمیدخت. 1393. سرنمون‌های سفر قهرمان. چ 1. تهران: ره‌آورد مهر.

زارع، زینب و حسین آقاحسینی،. 1394. «تحلیل ساختار طرح داستان اردشیر بابکان»، مجموعه مقاله‌های دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی. دانشگاه محقق اردبیلی. صص17-1.

سید حسینی، رضا. 1376. مکتب‌های ادبی. چ 11. تهران: نگاه.

طاهری، محمد و حمید آقاجانی. 1392. «تبیین کهن‌الگوی سفر قهرمان بر اساس آرای یونگ و کمپبل در ‌هفت‌خوان رستم». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س 9. ش 32. صص 122-102.

طبری، محمد بن جریر. 1352. تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. ج 2. چ 1. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

فردوسی، ابوالقاسم. 1389. شاهنامه. چ 3. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

کارنامة اردشیر بابکان. 1378. ترجمه و آوانویسی بهرام فره‌وشی. چ 2. تهران: دانشگاه تهران.

کارنامة ساسانیان؛ گزیدة بخشی از تاریخ بلعمی. 1349. به‌ کوشش بدیع‌الله دبیری‌نژاد، چ 1. اصفهان: ثقفی.

کالر، جاناتان. 1382. نظریۀ ادبی. ترجمۀ فرزانه طاهری. چ 1. تهران: مرکز.

کمپبل، جوزف. 1398. قهرمان هزار چهره. برگردانِ شادی خسرو پناه. چ 9. تهران: گل آفتاب.

مینوی خرد. 1385. ترجمۀ احمد تفضلی، چ 4. تهران: توس.

وارنر، رکس. 1378. دانش‌نامۀ اساطیر جهان. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق. چ 2. تهران: اسطوره.

ویسهوفر، یوزف. 1396. ایران باستان. ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر. چ 13. تهران: ققنوس.

یونگ، کارل گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی. چ 1. مشهد: آستان قدس رضوی.