پایش فصلی خشکسالی در کشور با استفاده از داده های شبکه ای CRU

جغرافیای طبیعی

دوره 14، شماره 52، تیر 1400، صفحه 45-62   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

آزاده اربابی سبزواری^*

عضو هیأت علمی دانشگاه : آزاد اسلامی واحد اسلام شهر

چکیده

خشکسالی از ویژگی‌های طبیعی و تکرارشونده آب‌وهوا است که در تمامی مناطق اقلیمی رخ می‌دهد اما ساختار و اثرات مهم آن از یک منطقه به منطقه دیگر متفاوت است. هدف اصلی پژوهش حاضر نیز بررسی خشکسالی‌های هواشناسی کشور طی دوره طولانی‌مدت با استفاده از داده‌های شبکه‌ای با قدرت تفکیک مکانی و زمانی مناسب است. تجزیه ‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از شاخص چند متغیره SPEI انجام شد. نتایج محاسبه خشکسالی نشان داد از نظر زمانی طی دوره (1966-2015) به‌ طورکلی بارش دوره سرد سال روند کاهش دارد، کاهش بارش در مناطق مختلف کشور عمدتاً از اواخر دهه 90 شروع می‌شود و به‌طور پیوسته با گسست‌های جزئی تا انتهای دوره مطالعاتی تداوم یافته است.در سال‌های انتهایی دوره مطالعاتی به‌جز فصل پاییز، شاهد تکرار بیشتر دوره‌های خشک هستیم و برخلاف اواخر دهه 80، خشکسالی‌ها بیشتر اتفاق افتاده‌اند.از نظر مکانی طی دوره موردمطالعه جنوب و جنوب شرق ایران با فراوانی و تداوم بالای خشکسالی در مقیاس‌های مختلف زمانی و برخورداری از شدت‌های خشکسالی متوسط قابل‌توجه و تجربه برخورداری از خشکسالی‌های شدید می باشد که جز بحرانی‌ترین نواحی کشور محسوب می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

داده‌های شبکه‌ای؛ CRU؛ بارش؛ SPEI؛ خشکسالی

مراجع

1- انصاری، حسین، داوری، کامران، ثنائی نژاد، حسین (1389): پایش خشک‌سالی با استفاده از SPEI توسعه یافته بر اساس منطق فازی، نشریه آب و خاک، 24، صص 38-52.

2- چمن‌پیرا، غلامرضا، زهتابیان، غلامرضا، احمدی، حسن، ملکیان، آرش (1393): بررسی تأثیر خشک‌سالی بر منابع آب زیرزمینی به‌منظور مدیریت بهینه بهره‌برداری در دشت الشتر، مهندسی و مدیریت آبخیز، 6، صص 10-20.

3- رحیمی، مجتبی.، (1390): تحلیل آماری – همدیدی خشک‌سالی‌های جنوب غرب ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا.

4- عرفانیان، مهدی.، وفایی، نسرین.، رضاییان زاده، مهدی.، (1393): ارائه یک روش نوین برای ارزیابی ریسک خشک‌سالی استان فارس با تلفیق داده‌های ماهانۀ بارندگی ماهواره TRMM و داده‌های شاخص پوشش گیاهی NDVI سنجیدۀ MODIS، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، سال 64(1)، صص 108-93.

5- عزیزی، قاسم و طاهرصفرراد (1389): ارزیابی روش‌های کریگینگ معمولی و فاصله معکوس وزین در برآورد مقادیر خشک‌سالی و ترسالی ایران، اولین همایش ملی ژئو ماتیک در منابع طبیعی و محیط‌زیست.

6- علیجانی، بهلول (1389): آب‌وهوای ایران، تهران: انتشارات پیام‌نور.

7- کتیرایی بروجردی، پری سیما (1392): مقایسه داده‌های بارش ماهانه ماهواره‌ای و زمینی در شبکه‌ای با تفکیک زیاد روی ایران، مجله ژئوفیزیک ایران، 4، 149-160.

8- محمدی، حسین (1387): مخاطرات جوی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران

9- میری، مرتضی.، رضیئی، طیب.، رحیمی، مجتبی.، (1395): ارزیابی و مقایسه آماری داده‌های بارش TRMM و GPCC با داده‌های مشاهده‌ای در ایران، مجله فیزیک زمین و فضا، 42(3)، صص 672-657.

10- مصطفی‌زاده، رئوف، ذبیحی، محسن (1395): تحلیل مقایسه شاخص‌های SPI و SPEI در ارزیابی خشک‌سالی هواشناسی (بررسی موردی: استان کردستان)، فیزیک زمین و فضا، 42، صص 633-643.

11- نصرتی، کاظم (1393): ارزیابی شاخص SPEI جهت شناسایی خشک‌سالی در اقلیم‌های مختلف ایران، فصلنامه علوم محیطی، شماره 4، صص 63-74.

12- هاتفی، عادله، مساعدی، ابوالفضل، نوقابی، مهدی (1395): نقش تبخیر و تعرق در پایش خشک‌سالی هواشناسی در چند ناحیه اقلیمی کشور، پژوهش‌های حفاظت خاک، شماره 22، صص 1-21.

 

13- Alama,N.M.,Sharma, G.C., Moreirab, E., Sharmaa, N.K., Mandal, D. (2017): Evaluation Of Drought Using SPEI Drought Class Transitions And Log-Linear Models For Different Agro-Ecological Regions Of India, Physics And Chemistry Of The Earth, 100: 31-43

14- Burke E.J., Brown S.J., And Christidis N. (2006): Modeling The Recent Evolution Of Global Drought And Projections For The Twenty-First Century With The Hadley Centre Climate Model. Journal Of Hydrometeorology, 7: 1113–1125.

15- Bordia And A.Sutera (2007): Methods And Tools For Drought Analysis And Management (Water Science And Technology Library), Published By Springer Vol 62.

16- Byakatonda, J., Parida, B.P., Moalafhi, D.B,. Kenabatho, P.K. (2018): Analysis Of Long Term Drought Severity Characteristics And Trends Across Semiarid Botswana Using Two Drought Indices, Atmospheric Research, 213: 492–508.

17- Liu, X., Pan, Y., Zhu, X., Sun, ZH. (2018): Drought Evolution And Its Impact On The Crop Yield In Tatli. H And M. Türkes (2011). Empirical Orthogonal Function Analysis Of The Palmer Drought Indices, Agricultural And Forest Meteorology, 151: 981–991.

18- Peters, E, Bier, G, Lanen, H, A, Torfs, P, (2006): Propagation And Spatial Distribution Of Drought In A Groundwater Catchment. Journal Of Hydrology 321,257-75.

19- Vicente-Serrano, S.M,. Begueria, S., Lopez-Moreno, J. I,. Angulo, M., El Kenawy, A. (2010b): Comparison With Current Drought Index Datasets Based On The Palmer Drought Severity Index, J. Hydrometeorology, 11: 1033-1043.

20- Wagner, P. D., Finer, P., Wilken, F., Kumar, SH., Schneider, K., (2012): Comparison And Evaluation Of Spatial Interpolation Schemes For Daily Rainfall In Data Scarce Regions, J Hydrol, 464, 388 – 400.

21- Zambreski, T.Z., Lin, X., Kluitenberg, J. G., Pielke Sr, A.R. (2018): Identification Of Hydroclimate Subregions For Seasonal Drought Monitoring In The U.S. Great Plains, Journal Of Hydrology, 567: 370-381.