پهنه‌بندی کیفیت هوای مناطق 22 گانه شهر تهران با استفاده از GIS و روش‌های زمین آمار

آمایش محیط

دوره 14، شماره 52، خرداد 1400، صفحه 19-44   

نویسندگان

فریبا سلیمانی¹؛ عباس ملک حسینی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران

²دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران

چکیده

 
آلودگی هوا، به عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات زیست محیطی شهرها نمودی از باز خورد فعالیت‌های ناپایدار انسانی در سیستم‌های شهری محسوب می‌شود. تشخیص مشکلات ناشی از اثرات آلودگی در شهرها، ناکارآمدی برنامه‌های شهری مبتنی بر رهیافت‌های سنتی در مواجهه با اثرات آن و پیش‌بینی دقیق مناطق آلوده به عنوان بخشی از گام‌های مناسب می‌تواند اطلاعات مفیدی را برای برنامه‌ریزان جهت مقابله با این مسئله ارائه نماید. در این مقاله، با توجه به معضل آلودگی هوا برای شناسایی دقیق‌تر وضعیت مناطق 22 گانه شهر تهران و روند آلودگی، اقدام به ارائه نقشه‌های پهنه‌بندی مناسب درطی سال‌های (1390-1395) شده است. هدف حرکت از تصورات ذهنی و خیالی به واقع‌گرایی است. روش تحقیق مطالعه "توصیفی- مقطعی" بوده و در آن به تحلیل فضایی میانگین (AQI) سالانه، ارائه شده توسط ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا در شهر تهران پرداخته شده است. ابتدااز آمارهای روزانه آلودگی هوا بر اساس شاخص (AQI) طی سال‌های مزبور در شهر تهران میانگین گرفته و سپس در محیط (GIS) با استفاده از روش درون‌یابی (IDW) نقشه‌های پهنه‌بندی آلودگی هوا بدست آمد. همچنین با مدل آماری ضریب همبستگی اسپیرمن رابطه میان دو متغیر تصادفی ارتفاعات و آلودگی هوا بررسی شد. سپس با تحلیل نقشه‌های مزبور آلوده‌ترین مناطق شهری و دلایل آن بیان گردید. نتایج نشان داد که بیشترین پهنه آلودگی هوای تهران طی سال‌های مزبور"مناطق مرکزی و جنوب غربی" شهر تهران می‌باشد، رابطه معنی­دار بین عامل ارتفاع و آلودگی هوای تهران وجود ندارد. بدین ترتیب با استفاده از شناسایی و تعمیم‌پذیری نظریه این پژوهش در خصوص آلودگی میسر شد و در نهایت با توجه به مناطق بیشتر آلوده شهر تهران، راه حل‌های سیستماتیک کارا ارائه گردید.

کلیدواژه‌ها

تهران؛ آلودگی هوا؛ شاخص AQI؛ درون‌یابی(IDW)

مراجع

 

1-     اسماعیل نژاد، م.، اسکندری ثانی، م.، بارزمان، س. 1394. ارزیابی و پهنه‌بندی آلودگی هوای کلان‌شهر تبریز. نشریه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره 5، شماره 19، 173-186.

2-     پرکینز، ه. 1373. آلودگی هوا. ترجمه منصور غیاث‌الدین، دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ 4519، 833.

3-     پری، م.، فرزین پاک، ش.1383. وابستگی به خودرو و فرهنگ در بیروت، مجله شهرداری‌ها، شماره 65، دوره جدید، سال ششم، 48-65.

4-     تقی زاده میرجردی، م.، زارعیان، جهرمی، محمودی. 2009. بررسی آلودگی روش‌های تعیین توزیع فضایی آبهای زیرزمینی کیفیت در رفسنجان. آبخیزداری مدیریت دانش، (5)2، 63-70.

5-     حسامی، ز.، آویشن، م. 1385. چالش‌های توسعه پایدار در مبحث آلودگی هوا شهر تهران با تأکید بر بخش حمل و نقل. دومین همایش آلودگی هوا و اثر آن بر سلامت، 32- 25 .

6-      ساعد، ن.، تیلا، پ. 1387. مجموعه قوانین و مقررات حفاظت از محیط زیست ایران. تهران، خرسندی، 464.

7-     سلیمانی، فریبا.، ملک حسینی، عباس. 1397. بررسی آلاینده‌های تأثیرگذار برآلودگی هوای تهران و راهکارهای کنترل با توجه به شاخص کیفیت AQI، فصلنامه علمی پژوهشی نگرشی نو در جغرافیای انسانی. سال دهم، شماره چهارم، 1-17.

8-     شرکت کنترل کیفیت هوا. 1390. گزارش سالیانه کیفیت هوای تهران. تهران،134.

9-     شرکت کنترل کیفیت هوا. 1391. گزارش سالیانه کیفیت هوای تهران. تهران، 198.

10- شرکت کنترل کیفیت هوا. 1392. گزارش سالیانه کیفیت هوای تهران. تهران،157.

11- شرکت کنترل کیفیت هوا. 1393. گزارش سالیانه کیفیت هوای تهران. تهران، 195.

12- شرکت کنترل کیفیت هوا. 1394. گزارش سالیانه کیفیت هوای تهران. 1394، تهران،191.

13- شرکت کنترل کیفیت هوا. 1395. گزارش سالیانه کیفیت هوای تهران. 1395، تهران، 233.

14- شهابیان، پ.، اسدی، ر. 1396. میزان تحقق اصول عملکردی توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی مطالعه موردی: مجتمع ایستگاهی شهرک اکباتان. فصلنامه آمایش محیط، دوره 10، شماره 36، 156-133 .

15- شهبازی، ابراهیم. 1391. مطالعه توزیع آلودگی‌های شهری با استفاده از روش‌های درون‌یابی، مطالعه موردی شهر تبریز. پایان نامه کارشناسی ارشد اقلیم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر، 197.

16-  فرهودی، ر.، و همکاران. 1390. سنجش توسعه پایدار محله‌های شهری با استفاده از منطق فازی و سیستم اطلاعات جغرافیایی، مطالعه موردی منطقه 17 شهرداری تهران. مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 77.

17- گنجی پور، ع. 1395. ارزیابی سرانه کاربری فضای سبز با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)

18- مطالعه موردی: منطقه 8 شهرداری تهران. فصلنامه آمایش محیط، دوره 9، شماره 35، 84- 71 .

19- محمدی، ا،. رحیمی، س. 1392. تاثیرات الگوی کاربری اراضی بر توزیع فضایی آلاینده‌های هوای شهر تهران. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال چهارم، شماره چهاردهم، 123-142.

20- مرکز آمار ایران.، سرشماری عمومی نفوس و مسکن. 1390-1391.

21- مهام، ا.، ولیزاده، ک.، خلیل قهرمانی، محمد. 1393. ارزیابی روشهای مختلف زمین آمار جهت بررسی تغییرات منطقه‌ای بارش در شمال غرب کشور و پیشنهاد بهترین مدل با استفاده از GIS. نخستین همایش ملی کاربرد مدل‌های پیشرفته تحلیل فضایی (سنجش از دور و GIS) در آمایش سرزمین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، 1-9.

22- میر موسوی، ح. 1390. کاربرد روش‌های زمین آمار در برآورد و توزیع مکانی بارش بر اساس روش‌های درون‌یابی. نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، مطالعه موردی استان کرمان، شماره 38، تبریز، 22-38.

23- میری، م.، قانعیان، م.، قلیزاده، ع.، یزدانی اول، م.، نیکو نهاد، ع. 1394. تحلیل و پهنه‌بندی آلودگی هوا شهر مشهد با استفاده از مدل‌های مختلف تحلیل فضایی. دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران، 1-12.

24- ناهیدی، م.، کیاور، ف. 1390. بررسی اثرات زیست محیطی هدفمند کردن یارانه‌ها و توسعه اقتصادی شهری مطالعه موردی شهرستان تبریز. اولین کنفرانس اقتصاد شهری ایران، مشهد، 21-12.

25- نتایج تفضیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن. 1395. پایگاه اینترنتی استانداری تهران، بازبینی‌شده در ۷ اوت 2017.

26-  نظریان، ا.، ضیائیان فیروزآبادی، پ.، جنگی، ع. 1386. بررسی نقش مکان و مورفولوژی در کیفیت هوای شهر تهران با استفاده از GIS و داده‌های ماهواره‌ای RS. مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره، 61، 17-30.

27- نظریان، ا.، گودرزی، د. 1392. ساختار فیزیکی- کالبدی شهرها و نقش آنها در ترافیک شهری. مطالعه موردی – شهر بروجرد). فصلنامه آمایش محیط، دوره 6، شماره 23، 50-27 .

28- سایت اصلی شهرداری تهران terminals.tehran.ir.

29- سایت تحلیل و پروژه‌های معماری.(1397) Ferdos، scl file.ir

30-   سایت خبری آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد، تهران.(1398).

 www.Donya-e-eqtesad.com

31-   سایت خبری تیتر شهر . titreshahr.com

32-   سایت خبرگزاری همشهری. کد خبر80933. (1395).

www.Hamshahrionline.ir

33-   سایت خبرگزاری باشگاه خبرنگاران. کد خبر 7061201.(1398). www.Yjc.ir

34-   سایت شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی ایران(1395).www.niopdc.ir

35-   سایت مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری (1391). www.rpc.tehran.ir

36-  M.Noor Norozian، Y،A، Shukri، A. Ramli Nor، A.M.M. Al-Bakrib. (2008). Estimation of missing values in air pollution data using single imputation techniques. Journal of ScienceAsia، 34: 341-34.

37-  p. Kumar، L. Morawska، K. Martani، G. Biskos.(2014). The rise of low-cost sensing for managing air pollution in cities. Journal of Environment International، 75:199-205

38-  R.A. Rohde، R.A. Muller، (2015). Air Pollution in China: Mapping of Concentrations and Sources، PloS one. Journal of plos.org، 10(8)، 10.1371.