هویت کالبدی فضاهای داخلی خانه‌های سنتی و به‌کارگیری آن در خانه‌های تبریز

آمایش محیط

دوره 14، شماره 52، خرداد 1400، صفحه 197-216   

نویسندگان

شفیقه علی اصل ممقانی¹؛ حمیدرضا صارمی^{* 2}؛ محمدرضا بمانیان³

¹دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد بروجرد، دانشگاه آزاداسلامی، بروجرد، ایران

²استادیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

³استادگروه معماری دانشگاه تربیت مدرس، تهران ایران

چکیده

 
خانه نمونه­ای از معماری سنتی ایران است که بیشترین تأثیر را از الگوهای زیستی مردم گرفته و در کنار عوامل دیگر به طور مستقیم برخاسته از نیازها، اعتقادات و تفکرات آنها بوده است. انسان ایرانی در جریان تغییرات سریع مدرنیته بسیاری از داشته‌های خود را از دست داده است. از مهمترین آنها هویت کالبدی فضاهای داخلی است که با حذف الگوهای داخلی بسیار کمرنگ شده است. پژوهش به دنبال آن است تا با بهره­گیری از الگوهای مؤثر در طراحی مسکن سنتی مناطق سردسیر نظیر تبریز به الگویی مناسب در جهت طراحی مسکن معاصر شهر تبریز دست یاید. در مسکن سنتی تبریز ساخت خانه­ها از روی الگوهای شناخته شده منطقه باعث ایجاد هویت کالبدی در بناهای آن زمان می­شدند؛ لذا می‌توان با بروز کردن این الگوها از آنها در بناهای معاصر استفاده کرد. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از جهت ماهیت و روش تحلیلی- توصیفی است. جهت انجام ابتدا مطالعات اکتشافی به صورت کتابخانه‌ای و اسنادی انجام‌ شده و سپس به صورت پیمایشی ادامه‌ یافته ‌است که از طریق تکمیل پرسشنامه توسط 10 نفر از خبرگان ‌معماری انجام ‌شده ‌است. چهار خانه از دوره قاجار و چهار مورد از آپارتمان‌های‌ تبریز انتخاب‌ شده‌اند. در گام بعدی با روش ‌دلفی به غربالگری مؤلفه‌های جمع‌آوری ‌شده، پرداخته ‌شد تا مؤثرترین مؤلفه‌ها شناسایی‌گردد. در ادامه برای تعیین ارزش هر یک از مؤلفه‌ها از روش َAHP استفاده‌ شد. در خانه‌های سنتی تبریز به ترتیب مؤلفه‌های مردمی، اقلیمی، کالبدی، معنایی و فعالیتی در ایجاد هویت کالبدی مؤثرند در حالی‌که در خانه‌های معاصر تبریز به ترتیب مؤلفه‌های کالبدی، مردمی، فعالیتی، معنایی و اقلیمی در ایجاد هویت کالبدی مؤثرند. نتایج وزن‌دهی مؤلفه‌ها نشان می‌دهد که در خانه‌های معاصر به دلیل تأکید زیاد در کالبد مؤلفه‌‌‌های معنایی فراموش شده‌اند و نیاز به تقویت بیشتر دارند.

کلیدواژه‌ها

هویت کالبدی؛ فضای داخلی؛ خانه سنتی؛ خانه های تبریز

مراجع

 

1-       اخوات، ه.، الماسی فر، ن.، بمانیان، م. 1390. معماری و شهرسازی در کشورهای اسلامی. انتشارات طحان.

2-       آروین، م.، پوراحمد، ا. 1398. ارزیابی کیفیت محیط مسکونی با استفاده از تکنیک DEMATEL و روش فازی (نمونه موردی: شهر اهواز). مجله آمایش محیط، 44(12): 1-20.

3-       اسماعیلی سنگری، ح.، عمرانی، ب. 1387. تاریخ و معماری خانه‌های تبریز قدیم. انتشارات فروزش.

4-       آقا لطیفی، آ.، وحید، ک. 1397. خانه‌های تاریخی سنندج. خوانش کالبد از دریچه فرهنگ زیست. مجله صفه، 28(1): 111-131.

5-       اکبری نامدار، ش.، سیاح جاوید، س. 1395. بررسی تأثیر هویت در طراحی معماری قطب علمی هنر ومعماری. چهارمین کنفرانس ملی پژوهشهای کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، تهران، 7 بهمن.

6-        اکبریان فر، ف.،‌هادیانی، ز.، حیدری، ج. 1395. ارزیابی کیفیت ذهنی مسکن شهری بر مبنای قلمروهای درونی و بیرونی (مطالعه موردی: شهر بوشهر). مجله آمایش محیط، 32(9): 24-25.

7-       پورجعفر، م.، علیپور، ب. 1391. مفهوم سکونت. انتشارات کتاب ماه هنر.

8-       حبیب، ف.، نادری، م.، فروزانگوهر، ح. 1387. پرسمان تبعی در گفتمان قالب شهر و هویت. مجله هویت شهر، (3): 13-23.

9-       9- حجت، ع.، مظفر، ف.، سعاداتی، پ. 1396. تبیین صفات تأثیرگذار خانه در شکلگیری دلبستگی انسان به آن. مجله هنرهای زیبا، (70): 51-62.

10-   صارمی، ح.، علی اصل، ش.، 1396. زندگی انسان ایرانی در فضاهای معماری معاصر. انتشارات اندیشه طلایی.

11-   ضرغامی، ا.، مهدی نژاد، ج.، فتوره‎چی، د. 1396. ایجاد چارچوب نظری طراحی مبتنی بر هویت پایدار اجتماعی مجتمع مسکونی برای ساکنان با طبقات مختلف اجتماعی-اقتصادی مسکن. مجله معماری و شهرسازی پایدار، 5(2):1-14.

12-   بمانیان، م.، اخوت، ه. الماسی فر، ن. 1390. معماری و شهرسازی در کشور اسلامی. انتشارات طحان.

13-   بمانیان، م.، غلامی رستم، ن.، رحمت پناه، جنت. 1389. عناصر هویت ساز در معماری سنتی خانه‌های ایران، مجله مطالعات هنر اسلامی، 7(13): 55-68.

14-   پور محمدی، م. 1379. برنامه‌ریزی مسکن. انتشارات سمت.

15-   رنجبر کرمانی، ع.، نقره کار، ع.، حمزه نژاد، م.، اورازانی، ن. 1387. درآمدی برهویت اسلامی در معماری و شهرسازی. انتشارات شرکت طرح و نشر پیام سیما.

16-    عبدالله خانی، ع. 1380. شیوه‌ای برای سنجش امنیت ملی A.H.P، مجله اطلاعات اقتصادی سیاسی، 163-164: 174-191.

17-   علی، یاران.، حسین، بهرو.، 1396. تأثیر فرهنگ و اخلاق اسلامی بر مسکن و کالبدفضایی خانه‌ها (نمونه موردی: خانه‌های عصر قاجار درشهر اردبیل). مجله پژوهشهای معماری اسلام، (5)2: 91- 107.

18-   علی اصل، ش.، محمدرضا، م. 1394. مطالعه تطبیقی ​​خانه‌های سنتی و مدرن با رویکرد فرهنگی. اولین کنگره بین المللی افق‌های جدید در معماری و شهرسازی، تهران، 17 دی.

19-   19- عمرانی، ب.، اسماعیلی سنگری، ح. 1384. بافت تاریخی شهر تبریز. انتشارات سمیرا.

20-   فرشچی، ح.، باغبدرانی، ح. 1396. بررسی مشارکت کاربران (مردم) در روند طراحی مسکن با رویکرد معماری جمعی. مجله تحقیق در هنرها و علوم انسانی، (3): 33-44.

21-   قطبی، ع. 1387. معماری امروز ایران و مسئله هویت: مفهوم هویت و معماری امروز ایران. مجله آینه خیال، (10): 78-83.

22-   محموی مهماندوست، م. 1396. معنا در مسکن، بازخوانی روایت مسکن به دیروز به زندگی امروز. مجله اندیشه معماری، 1(3): 98-112.

23-   میرمقتدایی، م. 1383. معیارهای شناخت و ارزیابی هویت کالبدی شهرها. نشریه هنرهای زیبا، 19(19): 17-26.

24-   نوکار، ب.، کرکه آبادی، ز.، ارغان، ع. 1398. بررسی تأثیرات کاربری‌های مذهبی برهویت شهر اسلامی (محدوده مورد مطالعه مناطق یک و دو شهر یزد). نشریه آمایش محیط، 44(12): 85-104.

 

25-    Heidegger, M. 1962. Being and time.

 

26-    Lewitka، M. 2008. Place attachment، Place identity and Place memory، Restoring the forgotten city past. Journal of Environmental physchology، 28.

27-    Norberg-schulz، ch. 2005. concept of Dwelling.

28-    O، M. 2012. Meaning of home. Journal of International Encyclopedia of Housing. 231-239.

29-    poup، A.1994. Iran Architechure.

30-    Rapoport، A. 1969. House، Form and culture.

31-    Stedman، R.c. 2001. Baced cognitions،attitudeand identity ،environment and behavior. Toward a social psycology of place، 561-581.

32-    Tasi، p. 2015. Place attachment and tourism marketing. Journal of Tourism Reasearch، 139-152.

33-    Tuan، Y. 1977. "Topophilia"Englewood cliffs.