مقایسۀ استعارۀ دستوری گذرایی در شعر تعلیمی و عاشقانۀ سعدی

زیبایی‌شناسی ادبی

دوره 12، شماره 47، خرداد 1400، صفحه 209-240   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

فرخنده زاده هفت تنانیان¹؛ شاهرخ حکمت^{* 2}؛ محسن ایزدیار³

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد اراک ،دانشگاه آزاد اسلامی ، اراک ، ایران

³گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک ،دانشگاه آزاد اسلامی ،اراک ، ایران

چکیده

استعارۀ گذرایی، یکی از استعاره‌های دستوری است که در دستور نقش‌گرای نظام‌مند هلیدی، بدان پرداخته می‌شود. این مقاله می‌کوشد که استعارۀ گذرایی را در دو گونۀ ادبی تعلیمی و عاشفانۀ سعدی مقایسه کند. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و مقایسه‌ای است یافته‌های این مطالعه عبارتند از: روساخت بندها نشان می‌دهد که بر خلاف انتظار، در شعر عاشقانۀ سعدی، بسامد فرایند مادی بیشتر از فرایندهای دیگر است. پس از آن فرایند رابطه‎ای با اختلاف بسیار قرار دارد. در شعر تعلیمی نیز، به لحاظ روساختی، فرایندهای مادی و رابطه‎ای با یسامدی تقریباً یکسان از دیگر فرایندها پیشی گرفته‌اند. فرایند بعدی، از لحاظ کاربرد، فرایند ذهنی است اما تحلیل ژرف‌ساختی بندها، نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از فرایندها در شعر سعدی، اساساً در ژرف‌ساخت، ذهنی یا رفتاری بوده‌اند که احساسات درونی انسان را به خوبی نشان می‌دهند اما تحت تأثیر استعارۀ گذرایی، غالباً در رو ساخت به فرایندهای مادی و رابطه‌ای تغییر ماهیت داده‌اند. به نظر می‌رسد شاعر کوشیده است، احساسات درونی شخصیت‌های حاضر در حکایات و یا عاشق و معشوق را در شعر عاشقانه به نحو برجسته‌ای، عینی‌تر و ملموس‌تر کند. تبدیل فرایندهای ذهنی و رفتاری به مادی و رابطه‌ای در شعر عاشقانۀ سعدی نسبت به شعرتعلیمی به طور معناداری بیشتر است. با توجه به این‌که پاره‌ای از استعاره‌های گذرایی در شعر سعدی، یا مصداق کنایه‌اند و یا دارای معنای ثانویه هستند که در علم بلاغت ارزیابی می‌شوند؛ به نظر می‌رسد که استعارۀ گذرایی می‌تواند پژوهشگران حوزه ادبیات را در بازتعریف پاره‌ای از مباحث علم معانی و بیان یاری نماید.

کلیدواژه‌ها

استعارۀ دستوری ‌گذرایی؛ دستور نقش‌گرای نظام‌مند هلیدی؛ شعر تعلیمی و عاشقانۀ سعدی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

مقایسه استعاره.docx

مراجع

منابعو مآخذ

کتاب‏ها

1ـ خرمشاهی، بهاءالدین. کلیات سعدی، بر اساس تصحیح و طبع محمدعلی فروغی. تهران: انتشارات دوستان. چاپ چهارم، 1383.

2ـ داد، سیما. فرهنگ اصطلاحات ادبی، واژه نامۀ مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی. تهران: انتشارات مروارید، چاپ پنجم، 1390.

3ـ دبیرمقدم، محمد. زبان شناسی نظری، پیدایش و تکوین دستور زایشی. تهران: انتشارات سمت، 1396.

4ـ شمیسا، سیروس. بیان. تهران: انتشارات فردوس، چاپ هشتم، 1379.

5ـ ــــــــــــــــ. معانی. تهران: نشر میترا، چاپ ششم، 1379.

6ـ مهاجر مهران نبوی محمد. به سوی زبان‌شناسی شعر. تهران: انتشارات آگه، چاپ دوم، 1395.

7ـ یوسفی، غلامحسین. بوستان سعدی (سعدی نامه) با تصحیح و توضیح. تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ هفتم، 1381.

مقالات

1ـ ایران‌زاده، نعمت‌الله؛ مرادی، کبری. «یادداشتهای درد جاودانگی قیصر امین‌پور بر اساس نظریّة نقش‌گرایی هلیدی»، متن‌پژوهی ادبی، سال 9، شمارۀ 65، 1394، صص 22ـ7.

2ـ چاوشی، مهسا. «کارکرد استعارۀ دستوری در زبان علم». رسالۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبایی، 1390.

3ـ رضاپور، ابراهیم و عربانی دانا، علی. «استعارۀ دستوری به مثابۀ تنوع نحوی از منظر دستور نقشگرای نظام مند» . پژوهش‏های زبان شناسی: سال هشتم، شمارۀ 2 (پیاپی 15)، 1395، صص 102ـ83.

4ـ ـــــــــــــــ. «تحلیل انتقادی استعارۀ دستوری در گفتمان سیاسی روزنامه‏های داخلی»، پژوهش‏های زبان‌شناسی: سال هفتم، شمارۀ 1 (پیاپی 12)، 1394، صص49-64.

5ـ رضویان، حسین و احسانی، وجیهه. «کاربرد استعارۀ دستوری گذرایی در مقایسۀ سبک دو رمان (تطبیقی سبکِ مدیر مدرسه و اسرار گنج دره جنی)»، نقد ادبی: سال هفتم بهار 1394 شمارۀ 29، 1394، صص 165ـ143.

6ـ صحرایی، رضامراد؛ یگانه، شهناز. «بررسی مقایسه‌ای استعارۀ دستوری در مقاله‌های علمی رشته‌های مختلف زبان فارسی در سه دهۀ اخیر»، مطالعات واژه گزینی (ویژه نامه نامه فرهنگستان): شمارۀ 2 و 3، 1398، صص 136 ـ 113.

• Halliday, M.A.K. (1994). An Introduction to Functional Grammar. Edward Arnold, London.
• Halliday, M. A. K., Matthiessen, C., & Halliday, M. (2014). An introduction to functional grammar. Routledge.
• Thompson, G. (2014). Introducing functional grammar. Routledge.
• Behnam, B., & Kazemian, B. (2013). A comparative study of ideational grammatical metaphor in scientific and political texts. The Journal of Applied Linguistics and Applied