کارکرد کنایه در «جنگنامۀ نادر» الماس‌خان کَندوله‌ای

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

دوره 11، شماره 3 - شماره پیاپی 33، آبان 1400، صفحه 91-114   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2021.1920118.1410

نویسندگان

زهرا غریب حسینی^{* 1}؛ حمید جعفری²؛ مریم کریانی³

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان ، رفسنجان، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان، رفسنجان، ایران.

³دانش آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ولی عصر(عج)رفسنجان، رفسنجان، ایران.

چکیده

تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز مبانی اصلی بلاغت سنّتی هستند که شاعر را در ساختن تصاویر مخیّل یاری می‌رسانند. در این میان کنایه به دلیل پیوندی که با زبان عامۀ مردم دارد و از آبشخورهای آداب و رسوم و باورهای مردم بهره می‌گیرد، در انتقال اندیشه­ ها و تجارب، شگردی کاراتر و اثرگذارتر است. اساساً اعتبارسنجی کنایه در کنار تصویرآفرینی‌‌ای که دارد، به محتوای فکری آن وابسته است که می­تواند اندوخته ­های ارزشمندی را در اختیار مخاطب خود قرار دهد. در این پژوهش به‌منظور بررسی و شناساندن بهتر کنایه در فرهنگ مردم، جنگنامۀ نادر، از الماس­خان کندوله‌ای به‌روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. این منظومه در قرن دوازده هجری سروده شده است و اثری حماسی در زبان کُردی محسوب می‌شود. بررسی کنایه در منظومۀ جنگنامۀ نادر  نشان می‌دهد که الماس­خان کندوله­ ای با آگاهی از نقش کم نظیر کنایه در گسترش زبان و انتقال افکار و باورها، و حفظ آداب و رسوم اجتماعی به­ گونه­ ای گسترده از این شگرد ادبی بهره برده است. کنایاتی که برخی دستاورد ادبی خود او بوده و زبان شعر او را مایه­ ورتر کرده است. نکتۀ درخور تأمّل این است که بیشتر کنایاتی که از عواطف انسانی سرچشمه گرفته ­اند یا ژرف­ ساختی اسطوره ­ای، اعتقادی و اجتماعی دارند، نیز در تقویت جنبه ­های حماسی اثر یاری رسانده ­اند و این موضوع نشان می‌دهد که سراینده از این دلالت­ های کنایه غافل نبوده و عمداً آن­ ها را در سروده ­های خود به ­کار بسته است. همچنین پایبندی سراینده به اصول دینی سبب شده بسیاری از کنایاتی که ژرف‌ساخت اعتقادی دارند، در شعر او راه یابند.

کلیدواژه‌ها

کنایه؛ جنگنامه؛ صور خیال؛ زبان کردی؛ الماس‌خان کندوله‌ای

سایر فایل های مرتبط با مقاله

چکیده انگلیسی.pdf

مراجع

• اشمیت، رودیگر. (1383). راهنمای زبان‌های ایرانی. ترجمۀ آرمان بختیاری و دیگران، جلّد دوم. تهران: انتشارات ققنوس.
• الهاشمی الزهری مصری، احمدبن ابراهیم بن مصطفی. (1393). جواهر البلاغه. مترجم محسن غرویان. چاپ سوم. قم: انتشارات اندیشه مولانا.
• انوری، حسن. (1390). فرهنگ کنایات سخن. جلد 1و2. چاپ سوم. تهران: انتشارات سخن.
• بلو،جویس. (1386). «زبان و ادبیات کردی». ترجمۀ لیلا ضیا مجیدی. فصلنامۀ گوهران:ویژه زبان کردی. ش پانزدهم، صص13-18.
• بدلیسی، امیرشرف خان. (1364). شرفنامه؛ تاریخ مفصل کردستان. تصحیح محمد عباسی. چاپ سوم. تهران: انتشارات تهران.
• بهار، محمدتقی. (1375). سبک‌شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی. جلّد اول. چاپ هشتم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
• پارسا، سیداحمد.(1397). «پیوند تشبیه و کنایه در یک گونه بلاغی نادر در ادب عامه». دو ماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه،6 (22). 106-91.
• پارسا، سه ید ئه حمه د. (۱۳۹۷). روونبیژی له ئه ده بی کوردیدا. سنندج: انتشارات نالی.
• پروانه، فرهاد. (1399). «بررسی تحولات واکی واژه­های زبان کردی (گویش کلهری) در گذر تاریخ نسبت به زبان پهلوی». فصلنامۀ ادبیات و زبان­های محلی ایران زمین، 6 (2)، 69-47.
• تفتازانی، مسعود بن عمر. (1434). مختصرالمعانی. قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.
• جرجانی، عبدالقاهر.(1366). دلائل الاعجاز. تصحیح السید محمد رشید رضا. الطبعه الثالثه. مصر: مطبعه دار المنار.
• حسینی آبباریکی، سید آرمان. (1396). «بررسی زندگی و احوال و آثار الماس خان کندوله‌ای». پژوهشنامه ادبیات کُردی، 3 (4)، 112-
• خوشحالی، بهزاد. (۱۳۸۷). فرهنگ واژگان،اصطلاحات و کنایات. تهران: نشر پانیذ.
• خوش‌کلام، حسام. (1391). «بررسی صُوَر خیال در شاهنامه‌ لَکی». پایان‌نامه‌ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ ادبیات دانشگاه پیام نور مرکز قزوین.
• رادمرد،مصطفی و همکاران. (1395). «تحلیلی بر رجز خوانی در شاهنامه فردوسی و شاهنامه کردی الماس خان کندوله ای». جستارهای ادبی، 7 (3)، 101-73.
• رجائی، محمد خلیل. (1353). معالم البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع. چاپ دوم. شیراز: انتشارات دانشگاه.
• زرین کوب، عبدالحسین. (1374). شعر بی­دروغ، شعر بی­نقاب. چاپ هشتم. تهران: انتشارات علمی.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1366). صور خیال در شعر فارسی. چاپ سوم. تهران: آگاه.
• صالحی، محی‌الدّین. (1380). سرود بادیه در احوال و آثار شعرای کُرد و لَک و لُر. سنندج: مؤلف با همکاری انتشارات کردستان.
• صالحی، ژیلا و پارسا، سیداحمد. (1387). «مقایسه خسرو وشیرین نظامی با شیرین و فرهاد الماس خان کندوله ای». کاوش نامه، 9 (2)، 152-129.
• صالحی، ژیلا و پارسا، سیداحمد. (1390). «بررسی جلوه‌های زبانی فرهنگ مادری در خسرو و شیرین و هفت پیکر نظامی گنجوی». کاوش نامه، 12 (1)، 57-31.
• العسکری، ابی هلال الحسن بن عبدالله سهل. (1427). کتاب الصناعتین:الکتابه و الشعر. بیروت: مکتبه العصریه.
• القزوینی، جلال الدین محمد بن عبدالرحمن. (2000). الایضاح فی علوم البلاغه. بیروت-لبنان: دار و مکتبه الهلال.
• کندوله‌ای، الماس خان.(1396). جنگنامۀ نادر الماس­خان کندوله‌ای. به تصحیح مظهر ادوای. تهران: انتشارات ققنوس.
• کوش، سلینا .(1396). اصول تحلیل متون ادبی. ترجمۀ حسین پاینده. چاپ اول. تهران: مروارید.
• گه‌ردیگلانی، ئه‌مین. (2009). فه‌رهه‌‌نگی ریژگه (ئه‌و وشانه‌ی له هه‌نبانه‌بورینه‌دا نه‌هاتوون).چاپ یه‌که‌م. چاپخانه: چاپخانه‌ی خانی (دهوک).
• مظفری، شهلا. (1388). «بررسی صُور خیال در دیوان نالی». پایان‌نامۀ‌ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات دانشگاه پیام نور مرکز تهران.
• میرزانیا، منصور.(1378). فرهنگ­نامۀ کنایه. چاپ اول. تهران: امیر کبیر.
• نظری تاویرانی، علی نظر. (1390). «مقایسۀ شیرین و فرهاد الماس خان کندوله‌ای با خسرو شیرین نظامی (با درآمدی بر ادبیات کلاسیک کردی)». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی.
• نقش‌بندی، سید ایوب و کزازی، میر جلال‌الدّین و داوود آبادی فراهانی، محمدعلی. (1393). «نگاهی به شاهنامه سرایی و رزم‌نامه سرایی در ادب کُردی و سنجش آن با شاهنامه فردوسی». فصلنامۀ علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، 6 (1)، 166-149.