بررسی رمز «خودی» در اندیشه‌های علامه اقبال لاهوری

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 10، شماره 34، اردیبهشت 1399، صفحه 95-108   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

آرزو برومندی^*

گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

چکیده

علامه محمد اقبال لاهوری (1256- 1317هـ)، فیلسوف، مصلح، سیاستمدار، شاعر، حقوق­دان و متفکر مسلمان پاکستانی بود که در بسیاری از میدان­های معرفتی، نه تنها در سرزمین­های اسلامی که در تمام جهان مشهور است. به دلیل نگاه نوینی که به دین داشت، تمام نوگرایان و روشنفکران دینی، به گونه­ای وامدار او هستند، شهرت و آوازۀ او قبل از آنکه در میان دولت­های مسلمان منتشر شود، به فراسوی مرزهای اسلامی و کشورهای غربی رسیده بود. اقبال لاهوری، تمام تلاش خود را در راه رسالتش که همانا بیداری مسلمانان بود، صرف می­کرد. به همین منظور بیشتر اشعار خود را برای بیداری مسلمانان سرود. اولین منظومۀ دیوان او «اسرار خودی» است که بر این اساس دیگر اندیشه­هایش را بنا می­کند و می­توان گفت او از آن پس هیچ گاه از «خودی» دور نشد و هر جا به اصلاح پرداخت بر همین اساس عمل کرد. دیدگاه او نسبت به غرب که تا حدودی احساسی می­نمود، مغرب زمین را پیش مسلمانان هیولایی ترسم کرد که می­بایست برای رسیدن به خودی از فرهنگ مغرب زمین اجتناب کرد. مسألۀ اصلی ما در این پژوهش این است که مراد اقبال از «خودی» چیست؟ و چه هدفی را دنبال می­کند؟ نگارنده در این مقاله با روش تحلیلی–توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای قصد دارد به بازشناسی نماد «خودی» در اندیشه اقبال بپردازد. نتیجه­ای که از این پژوهش حاصل می­شود، این است که «خودی» در فلسفۀ اقبال، بازگشت به خویشتن و رهایی از فراموشی خود است.

کلیدواژه‌ها

اقبال لاهوری؛ خودی؛ رمز

مراجع

اقبال ‌لاهوری، محمد (1380)، سیر فلسفه در ایران، ترجمۀ ا. ح. آریان­پور، تهران: انتشارات نگاه.

________________ (1385)، کلیات اقبال‌ لاهوری، به کوششِ عبدالله اکبریان راد، مقدمۀ ­علی شریعتی، جاوید اقبال، تهران: انتشارات الهام.

________________ (1385)، کلیات اقبال لاهوری، به کوششِ اکبر بهداروند، تهران: انتشارات زوار.

________________ (1388)، بازسازی اندیشه دینی در اسلام، ترجمۀ محمد بقایی، تهران: انتشارات فردوس.

بقایی، محمد (1382)، قلندر شهر عشق، تهران: انتشارات اقبال.

شریعتی، علی(1367)، ما و اقبال، تهران: انتشارات الهام.

شفیق، خرم­علی (1395)، زندگی اقبال و زمانۀ ما، ترجمۀ آلما فاضلی، تهران: نشر ثالث.

مدرسی، فاطمه (1382)، «اقبال لاهوری، نغمه سرای بیداری»، فرهنگ، 46-47، تابستان وپاییز.

مشایخ فریدنی، محمدحسین (1373)، نوای شاعر فردا، تهران: انتشارات علمی وفرهنگی.

مجتبایی، فتح الله (1385)، مقالة اقبال لاهوری، دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران: نشر دایره­المعارف.

میر، محمد (1388)، «خودی و انسان آرمانی در شعر اقبال لاهوری»، فصلنامۀ مطالعات شبه قاره، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال اول، شماره اول، ص159-180.

ندوی، ابوالحسن (1377)، افکار شگفت­ اقبال، ترجمۀ ابوشعیب عبدالقادر دهقان، بی­جا: انتشارات شیخ جام.