تبیین مفهوم آزادی در اندیشه آیت‌الله بهشتی، تحلیل مبانی و محدودیت‌ها براساس مدل مک کالوم

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

دوره 8، شماره 28، تیر 1400، صفحه 41-56   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2020.1872616.1168

نویسندگان

محمدرضا عبداله نسب^{* 1}؛ مقصود رنجبر^{* 2}

¹دکتری علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

²استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر تبیین مفهوم آزادی در اندیشه آیت‌الله بهشتی، براساس مدل مک کالوم است. بنابراین، سوال اصلی پژوهش این است که با توجه به اینکه در اندیشه شهید بهشتی آزادی دارای دو بُعد درونی و بیرونی است، نگرش وی به آزادی، براساس مولفه‌های سه گانه مدل مک کالوم (فاعل، مانع و هدف) چگونه قابل تحلیل است؟ پژوهش بر این فرضیه استوار می‌باشد که شهید بهشتی با اینکه برآزادی درونی بیش از آزادی بیرونی اهمیت می‌دهد، ولی در عین حال سعی می‌کند آزادی درونی را به‌مثابه مقدمه‌ای برای آزادی بیرونی تحلیل کند و رابطه دوسویه آزادی درونی و اجتماعی را برقرار کند. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که خاستگاه نگرش شهید بهشتی به عناصر مدل کالوم تحت‌الشعاع اولویتی است که ایشان به آزادی درونی می‌دهد. شهید بهشتی در سه مولفه مذکور، برخلاف تعریف اندیشمندان غربی از آزادی که اعتنایی به خاستگاه درونی آزادی ندارند، به بُعد درونی آزادی توجه ویژه‌ای دارد و همین امر موجب می‌شود که نتوان مراد وی از آزادی را رهیافت مدرن از آزادی ترسیم کرد.

کلیدواژه‌ها

آیت‌الله بهشتی؛ آزادی درونی؛ آزادی بیرونی؛ مدل مک کالوم

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه

اطهری، سید حسین؛ درودی، مسعود (1392). بررسی تطبیقی مفهوم آزادی از نگاه امام خمینی و آیت‌الله بهشتی. پژوهشنامه انقلاب اسلامی، 3(9)، ص91-108.

برلین، آیزایا (1392). چهار مقاله درباره آزادی. تهران: خوارزمی.

بشیریه، حسین (1380). تاریخ اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم. تهران: نشر نی، ج2.

بهشتی، محمد (1381). آزادی هرج و مرج و زورمداری. تهران: بقعه.

بهشتی، محمد (1383). ولایت، رهبری و روحانیت. تهران: بقعه.

بهشتی، محمد (1386). اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا. تهران: بقعه.

بهشتی، محمد (1390). مبانی نظری قانون اساسی. تهران: بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید بهشتی.

بهشتی، محمد (1390/الف). نقش آزادی در تربیت کودک. تهران: بقعه.

بهشتی، محمد (1390/ب). خدا از دیدگاه قرآن. تهران: بقعه.

بهشتی، محمد (1390/ج). حزب جمهوری اسلامی. تهران: روزنه.

بهشتی، محمد (2/1/1362). سخنرانی درباره آزادی در جامعه اسلامی. روزنامه جمهوری اسلامی. ص4.

بهشتی، محمد (3 مهر 1358). صورت مشروح مذاکرات قانون اساسى‏: جلسه سی‌ام.

بهشتی، محمد (بی‌تا). بررسی تحلیلی از جهاد، عدالت، لیبرالیسم، امامت. تهران: ستاد برگزاری مراسم هفتم تیر.

بهشتی، محمد؛ باهنر، محمدجواد؛ گلزاده غفوری، علی (1390).شناخت اسلام. تهران: نشر بقعه.

بی‌نا (1361). سخنرانی‌های شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی. تهران: سید جمال.

بی‌نا (1387). مواضع ما، اعضای حزب جمهوری اسلامی. تهران: روزنامه جمهوری اسلامی.

جوادی آملی، عبدالله (1379). فلسفه حقوق بشر. قم: نشر اسراء.

جیمز، لوسی و همکاران (1383). مطالعات امنیتی نوین. ترجمه علیرضا طیب و وحید بزرگی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

سروش، عبدالکریم (1373). فربه‌تر از ایدئولوژی. تهران: صراط.

سویفت، آدام (1385). فلسفه سیاسی: راهنمایی مقدماتی برای دانشجویان و سیاست‌مداران. ترجمه پویا موحد. تهران: ققنوس.

فیرحی، داود (1385). تاریخ تحول دولت در اسلام. قم: دانشگاه مفید.

قاسمی، صدیقه (1385). اسلام و مقتضیات زمان از دیدگاه شهید آیت‌الله دکتر سید محمدحسین بهشتی. تهران: بقعه.

لک‌زایی، شریف (1380). سازوکارهای آزادی سیاسی در اندیشه آیت‌الله بهشتی. علوم سیاسی، 4(13)،
ص 179-159.

لوئیس، برنارد (1366). مفهوم آزادی در اندیشة سیاسی معاصر اسلامی. کیهان فرهنگی، 4(10)، ص36.

مجتهد شبستری، محمد (1375). ایمان و آزادی. تهران: طرح نو.

محمودی، علی (1376). گفتارهایی در باب فلسفه سیاست عدالت و آزادی. تهران: اندیشه معاصر.

مطهری، مرتضی (1377). آزادی معنوی. تهران: صدرا.

مک کالوم، جرالد سی (1395). فلسفه سیاسی. ترجمه بهروز جندقی. تهران: طاها.

مهاجری، مسیح (1397). جاودانه‌های تاریخ. تهران: دانشیاران ایران.

نساج، حمید؛ پوررنجبر، مهدیه؛ مینا نظری، مینا (1395). جایگاه آزادی در منظومه فکری شهید بهشتی. پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، 22(2).

نویمان، فرانتس (1373). آزادی و قدرت و قانون. ترجمه عزت‌الله فولادوند. تهران: انتشارات خوارزمی.

واحد فرهنگی‌ بنیاد شهید انقلاب‌ اسلامی‌ (1361).راست‌قامتان جاودانه تاریخ اسلام: بهشتی اسطوره‌ای بر جاودانه تاریخ. تهران: بنیاد شهید انقلاب اسلامی، واحد فرهنگی، دفتر سوم.