تحلیل ویژگی‌های امیدبخشی اسطورۀ آرش کمانگیر با نگاهی به اصل امیدِ ارنست بلوخ

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 12، شماره 42، اردیبهشت 1401، صفحه 8-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

فریده داودی مقدم^*

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

اسطوره‌های اقوام گوناگون سرشار از مفاهیم ژرف و ارزشمندی است که روایت‌گر عمیق‌ترین کشش‌ها و حالات درونی انسانی است. این اسطوره‌ها در عین اشتمال بر امور غیرواقع، بیانگر حقایقی نهفته در ورای آنهاست که در جلوه‌هایی پنهان و آشکار خویشتن را باز می‌نمایانند. از جملۀ این حقایق، میل و امید انسان به داشتن جهانی والا و زیباست که در کنش‌های قهرمان‌های اساطیر و دیگر موضوع‌هایی چون عشق و جاودانگی نمود می‌یابد. «آرش کمانگیر» از اسطوره‌های کهن ایرانی است که بیشتر با مضمون میهن‌پرستی و جانبازی قهرمان در راه وطن گره خورده است و شاعران بسیاری به شکل تلمیحی یا آشکار و مستقل به بازگویی آن دست یازیده‌اند که می‌توان گفت مفصل‌ترین و زیباترین آنها شعر آرش کمانگیر سیاوش کسرایی است. در این پژوهش به تحلیل یکی از مفاهیم اساسی این شعر که ناظر به امیدبخشی و رسیدن به گسترۀ والاتر و زندگی پربارتر است، پرداخته می‌شود. موضوع امید و درک آرمان‌شهر انسانی از موضوعاتی است که ارنست بلوخ -فیلسوف و ادیب آلمانی که معروف به فیلسوف امید است- بدان پرداخته است. در نهایت این نتیجه به دست آمد که مفاهیم طرح شده در شعر آرش کمانگیر همسو با آرای بلوخ، در بافتی شاعرانه و باورپذیر از سوی مخاطبان قرار دارد و آرمان‌شهر ارنست بلوخ همان بهار (روایت‌گویی عمو نوروز) و جهان روشن و امیدوارانۀ کسرایی است. امیدوار بودن یعنی نپذیرفتن واقعیت موجود و گذر از آن که بلوخ مطرح می‌کند، در شعر آرش کمانگیر با قدرتِ بسیار جریان دارد. گذار از واقعیتِ وحشتناک هستی‌سوز با ترسیم روزگاری که عشق و امید و زیبایی و لبخند به فراموشی سپرده شده است، با باور به نیروی پهلوانی که نه در جسم، بلکه در جان آدمی است، همگی بیانگر این معناهای عمیق هستند که در کل شعر تکرار می‌شود.

کلیدواژه‌ها

امید؛ آرش کمانگیر؛ سیاوش کسرایی؛ اسطوره؛ ارنست بلوخ

مراجع

آزموده، محسن (1397). امید بنیاد متافیزیک جهان است (چرا ارنست بلوخ برای ما مهم است). روزنامۀ اعتماد، 5 (4104)، 14.

آموزگار، ژاله (1374). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.

ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (1353). آثار الباقیه عن قرون الخالیه. به کوشش اکبر داناسرشت. تهران: انجمن آثار ملی.

الیاده، میرچا (1386). چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.

بهار، مهرداد (1387). پژوهشی در اساطیر ایران. ویراستار کتایون مزداپور. تهران: آگه.

پیرنیا، حسن (1362). تاریخ ایران باستان. تهران: دنیای کتاب.

تفضلی، احمد (1378). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوشش ژالۀ آموزگار. تهران: سخن.

شعبانی، یحیی (1394). تبیین هستی‌شناسی مفهوم امید از منظر ارنست بلوخ. سورۀ اندیشه. 84، 127-125.

صدرآرا، روزبه (1397). امید بنیاد متافیزیک جهان است (چرا ارنست بلوخ برای ما مهم است). روزنامۀ اعتماد. 5 (4104)، 14.

صفا، ذبیح‌الله (1352). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (1375). تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.

فریدزاده، رائد (1395). تأمل در باب امر ممکن با نگاهی به پیوند میان فلسفه و ادبیات نزد ارنست بلوخ. دوفصلنامۀ فلسفی شناخت. 9 (1/75)، 200-189.

کسرایی، سیاوش (1386). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.

کوپ، لارنس (1390). اسطوره ترجمۀ محمد دهقانی. تهران: علمی و فرهنگی.