بررسی و تحلیل مضمون و درون‌مایه در ترانه‌های عاشقانۀ محلی ایرانی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 12، شماره 42، اردیبهشت 1401، صفحه 62-80   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

غلامرضا ستوده^{* 1}؛ علی اصغر باباصفری²؛ محمد امین محمدپور³

¹استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

³دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران

چکیده

ترانه اصطلاحی عام است که به انواع قالب‌های شعری ملحون یا همراه موسیقی به‌ویژه فهلویات، دوبیتی، رباعی و تصنیف گفته می‌شود. بومی سروده‌ها شامل انواعی چون «گرایلی» در آذربایجان، «گورانی» در کردستان و کرمانشاه، «شربه» در جنوب، «شرفشاهی» در گیلان، «سه خشتی» در قوچان و «دیهو» در بشاگرد هستند که در این تحقیق نمونه‌هایی از آن‌ها ذکر شده است. در این جستار به شیوه توصیفی-تحلیلی مضامین ترانه‌های عاشقانه بررسی و طبقه‌بندی شده‌اند. جامعۀ آماری نیز کتاب‌های پراکندۀ ترانه‌های بومی و آثار ضبط‌شدۀ موسیقی آوازخوانان ایرانی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که وابستگی به معشوق بیشترین نمود را در بین این ترانه‌ها دارد. زبان آن‌ها ساده و عامیانه است و از آن جایی که با کار و تلاش مردمی ساده‌زیست ارتباط دارند، در آن‌ها کمتر به خیال‌پردازی توجه شده است، بیشتر این ترانه‌ها با سازهای موسیقی همراه می‌شوند. نتیجه این که ترانه‌سرایان با آوردن مضامین متعددی همچون شکایت از دوری یار، سختی راه عشق، مخالفت بزرگان در وصلت دو یار، بوسه‌خواهی، وفاداری، وصف زیبایی معشوق، توجه‌طلبی و آرزوی وصال درصدد نشان دادن درون‌مایه‌های «بیان حضور در محضر یار» با زیرلایه‌های آرزو یا دوام آن و «شکایت از فراق و هجران» با زیرلایه‌های ترس از اتفاق افتادن آن و دعا برای رفعش بوده‌اند.

کلیدواژه‌ها

درون‌مایه؛ شعر غنایی؛ ترانه؛ ترانه‌های عاشقانه

مراجع

احمدپناهی، محمد (1383). ترانه و ترانه‌سرایی در ایران: س‍ی‍ری‌ در ت‍ران‍ه‌ه‍ای‌ ملی‌ ای‍ران. تهران: سروش.   

آجودانی، ماشاالله (1371). یا مرگ یا تجدد. تهران: زوار.

پرتوی آملی، مهدی (1369). فرهنگ عوام آمل. تهران: مرکز مردم‌شناسی ایران.

پناهی سمنانی، محمد (1383). ترانه‌های ملی ایران. تهران: علم

حبیبی‌نژاد، مهران (1399). جاودانه‌ها. تهران: ماهریس.

دیهیمی، ایرج (1395). عالیجناب مهربان ترانه. 2 ج. تهران: نگاه.

روشن، ح. (1358). ادبیات شفاهی مردم آذربایجان. تهران: دنیا.

زرقانی، سید مهدی (1384). چشم‌انداز شعر معاصر ایران. تهران: ثالث.

زنگنه، پری (1355). آوازهای محلی. نوار صوتی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

سلیمانی، محمد (1382). شاه صنم. آلبوم موسیقی تربت جام. تهران: ماهور.

شکورزاده، ابراهیم (1369). ترانه‌های روستایی خراسان. تهران: سروش.

شمیسا، سیروس (1386). سیر رباعی در شعر فارسی. تهران: علم.

شوالیه، ژان؛ گربران، آلن (1388). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضائلی. تهران: جیحون.

شیرین‌کام، شهره (1395). درون‌مایۀ عشق در ترانه‌های گیلکی. فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران دانشگاه آزاد اسلامی یاسوج. 6 (3)، 76-61.

طباطبایی، لسان الحق (1386). داستان و دوبیتی‌های حسینا. تهران: بهین.

طبری، احسان (1359). ترانه‌های عامیانه و برخی مختصات فنی و هنری آن. نوشته‌های فلسفی و اجتماعی. تهران: حزب توده ایران. 

عمادی، عبدالرحمن (1392). دیلمون پارسی. تهران: آموت.

فاضل، سهراب (1390). تصنیف و تصنیف‌سرایی در ایران. تهران: سوره مهر.

قنبری عدیوی، عباس (1390). گونۀ ترانه در ادبیات عامۀ بختیاری. فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین دانشگاه آزاد اسلامی یاسوج، 1 (1)، 175-149.

قهرمان، محمد (1383). فریادهای تربتی، مشهد: ماه جان.

کوهی کرمانی، حسین (1345). هفتصد ترانه از ترانه‌های ملی ایران. تهران: ابن سینا.

محسنی، مرتضی؛ کمرپشتی، عارف؛ شیبانی اقدم، اشرف؛ قسیمی ترشیزی، سهیلا (1394). تحلیل محتوایی دوبیتی‌های عامیانۀ شهرستان سوادکوه. نشریۀ فرهنگ و ادبیات عامه. 3 (5)، 161 – 133.

محمودی، منوچهر (1328). شش ترانه محلی دشت باوی. بی جا: بی نا.

مختاری، محمد (1378). هفتاد سال عاشقانه تحلیلی از ذهنیت غنایی معاصر و گزینه شعر 200 شاعر. تهران: تیراژه.

مستور، مصطفی (1379). مبانی داستان کوتاه. تهران: مرکز.

مشحون، حسین (1373). تاریخ موسیقی ایران. تهران: سیمرغ.

میهن­دوست، محسن (1355). کله فریاد، ترانه‌هایی از خراسان. تهران: مرکز مردم‌شناسی ایران.

ناصح، محمد مهدی (1377). دوبیتی‌های عامیانه بیرجندی. به کوشش کمالی سروستانی. تهران: محقق.

هدایت، صادق (1310). اوسانه. تهران: فردوسی.         

هدایت، صادق (1334). نیرنگستان. تهران: امیرکبیر.

هدایت، صادق (1379). نوشته‌های پراکنده. به کوشش حسن قائمیان. تهران: ثالث.

هلم، بنت (1394). عشق. ترجمۀ ندا مسلمی. تهران: پژمان.

همایونی، صادق (1348). یک هزار و چهارصد ترانه محلی. شیراز: کانون تربیت.