تحلیلی بر اثربخشی تکنیک‌های آموزش خلاقیت بر طراحی معماری با تأکید بر فرایند ایده‌یابی و ‏ایده‌پردازی

ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی

دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 42، آذر 1400، صفحه 71-100   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

مهناز طالبی¹؛ میر سعید موسوی^{* 2}؛ کامبیز پوشنه³

¹‏ دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران ‏

²عضو هیئت علمی گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

³عضو هیئت علمی گروه برنامه ریزی درسی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران ‏

چکیده

هدف: هدف این پژوهش اثربخشی تکنیک‌های آموزش خلاقیت بر طراحی معماری موردبررسی و تحلیل قرارگرفته است
روش پژوهش:روش این پژوهش آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه آزمایشی و کنترل است .روش نمونه‌گیری در این پژوهش به‌صورت تصادفی و بر اساس انتخاب واحدترم یک دانشجویان معماری طرح3 در نیمسال اول 96-97 از نمونه‌های در دسترس به تعداد مجموعاً 40 نفر در دو گروه بوده است . در گروه آزمایش شیوه آموزش مبتنی بر تکنیک‌های خلاقیت و در گروه کنترل آموزش رایج دنبال شده است. ابزار سنجش خلاقیت در هر دو مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون پرسشنامه تورنس و آزمون ترسیمی مبتنی بر 4 مؤلفه خلاقیت بوده است و داده‌های پژوهش با استفاده از مقایسه میانگین و انحراف معیار ...در نرم‌افزار spss تحلیل‌شده است.
یافته‌ها: نتایج پژوهش نشانگر ارتقا خلاقیت مبتنی بر آموزش تکنیک‌های خلاقیت در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل می‌باشد. با این تفاوت که تکنیک بارش فکری در حوزه ایده یابی مطرح و در زمان کوتاه مدت قابل تحقق بوده و در مقابل تکنیک اسکمپر در حوزه ایده پردازی مطرح و در بازه زمانی طولانی مدت قابل دستیابی است.

کلیدواژه‌ها

"آموزش خلاقیت"؛ "بارش فکری"؛ "اسکمپر"؛ "تفکر حل مساله"؛ "مهارت طراحی"

مراجع

احدی، حسن، جاه طلب ضیابری،مهشید؛ مشکبید حقیقی، محسن.(1394). اثربخشی آموزش راهبردهای فراشناختی و خلاقیت بر خود پنداره تحصیلی. روانشناسی تربیتی،11(36)، 214-231.

بدری گرگری، رحیم؛ کلوانی، ناهید.(1392). تأثیر روش ایده جویی اسکمپر بر تفکر خلاق دانشجویان دختر رشته فنی و مهندسی.نشریه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 3(2)، 151-167.

برون، سارا؛ حیدری، علیرضا؛ بختیار پور، سعید؛برون، سیما. (1392). تأثیر آموزش حل خلاق مسئله بر مؤلفه‌های خلاقیت. نشریه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی .ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 2(4)، 55-71.

بلیکی، نورمن. (1394).طراحی پژوهشهای اجتماعی. ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.

پیر خائفی، علیرضا؛ برجعلی، احمد؛ دلاور، علی؛ اسکندری، حسین .(1388). تأثیر آموزش خلاقیت بر مؤلفه‌های فراشناختی تفکر خلاق دانشجویان.رهبری و مدیریت آموزشی، 3(2)، 51 -61.

ترابی، زهره؛ کبودوندی، سیما؛ جعفری، سحر. (1395). چگونگی تقویت خلاقیت در آموزش دانشجویان معماری. منتشر شده در مجموعه مقالات سومین کنگره علمی پژوهشی افق های نوین در حوزه مهندسی عمران، معماری، فرهنگ و مدیریت شهری، انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین (1-25) .تهران: انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین.

تورنس، الیس پل. (1396). خلاقیت استعدادها و مهارتهای خلاقیت و راههای آزمون و پرورش آن.ترجمه حسن قاسم زاده. تهران: دنیای نو .

جابری نصر، ابتسام.(1397). تأثیر آموزش روش بارش مغزی و اسکمپر بر خلاقیت نوشتاره خودپنداره خلاق دانش آموزان متوسطه دوره اول شهرستان دشت آزادگان. پایان نامه منتشر شده کارشناسی ارشد. دانشگاه خلیج فارس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، گروه روان‌شناسی .

جبلی آده، پری­چهر؛ سبحانی، عبدالرضا.(1391). تأثیر بکارگیری روش‌های تدریس خلاق بر خلاقیت دانش آموزان پایه چهارم ابتدایی استان گلستان در سال تحصیلی 91- 90. نشریه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 2(2)، 147 - 166.

جهانیان،آرزو.(1393).نقش فضای معماری بر افزایش خلاقیت در آموزش طراحی دبستان دخترانه محله باغ فردوس. پایان نامه منتشر شده کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده هنر و معماری، گروه معماری.

حسینی دهشیری، افضل السادات.(1385دی). خلاقیت چیست. دو ماهنامه فرهنگی و هنری بیناب، (10)10 ، 40-47.

دلاور، علی. (1399).روش تحقیق در روان‌شناسی و علوم تربیتی.تهران: نشر ویرایش .

رضازاده هما؛ پورمحمدی، مرتضی ؛ حسن پور، فاطمه. (1392).بررسی تاثیر روش بارش مغزی بر خلاقیت هنرجویان در آموزش تصویرسازی. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 17(29)، 84-98.

رفیعی، محسن؛فیاضی، مرجان. (1399). بررسی امکان بروز خلاقیت در کارکنان فراشایسته. نشریه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،10(1)، 27-52.

سادات سجادی،منیره؛ شاه مرادی، مرتضی؛ سلیمی.(1399). تأثیر آموزش سازه‌های رباتیک بر تفکر انتقادی و خلاقیت و یادگیری درس ریاضی دانش آموزان متوسطه اول شهر تهران. نشریه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،10(3)،40-17.

صیدایی گل سفیدی،سیده کاوه.(1392). طراحی دانشکده معماری اصفهان ضمن بررسی فضای متناسب با آموزش معماری، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نطنز.

طالبی،مهناز؛موسوی،میرسعید؛پوشنه،کامبیز.(1399).ارزیابی تأثیر تکنیک بارش فکری و اسکمپر بر ارتقا خلاقیت مهارت طراحی معماری. نشریه فناوری آموزش، 14(3)،1-18.

عابدی، جمال. (1372).خلاقیت و شیوهای نو در اندازه‌گیری آن. پژوهشهای روانشناختی. 2(1)، 46-54.

گرگوری، آندرانویچ؛ ریپوسا، گری. (1380). روشهای پژوهش شهری، ترجمه سیدمحمود نجاتی حسینی، تهران: سازمان شهرداریهای کشور.

قدم پور, عزت اله؛ بیرانوند، زینب ؛ یوسف وند، مهدی. (1396). مقایسه اثربخشی آموزش به روش‌های ایده جویی (اسکمپر). بارش‏ مغزی و سنتی در تغییر سطح خودپنداره خلاق و باز بودن نسبت به‏ تجربه. نشریه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 7(1)، 125-154.

کدیور، پروین؛ صرامی، غلامرضا؛ حجازی، الهه. (1395). پیش‌بینی خلاقیت بر مبنای متغیرهای فردی و بافتی نظریه سرمایه گذاری استرنبرگ. روانشناسی شناختی،4(1و 2) 42-51.

گنجی، حمزه؛ شریفی، پاشا؛ میرهاشمی، مالک. (1384). اثر بارش مغزی در افزایش خلاقیت دانش آموزان. تعلیم و تربیت،81(1 ) ، 89-112.

گنجی،کامران؛ بهشته، نیوشا؛ هدایتی، فاطمه. (1393). تأثیر آموزش خلاقیت به مادران بر افزایش خلاقیت کودکان پیش دبستانی.نشریه ابتکار در علوم انسانی، 2(2)، 71-93.

گنجی، کامران؛تقوی، سعیده؛ عظیمی، فتانه.(1394). فراتحلیل متغیرهای همبسته با خلاقیت. نشریه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 10(3)، 1-49.

Alexiou, K., Zamenopoulos, T., Johnson, J. H., & Gilbert, S. J. (2009). Exploring the neurological basis of design cognition using brain imaging: some preliminary results. Design Studies, 6, 623-647.

Asemsro, B. A., & Obinnim, E. (2020). Creative Design and Working Drawing: Challenges of Fashion Design and Textile Students in Technical Universities in Ghana, 120-132.

Besemer, S.P. (1997). Creative product analysis: the search for a valid model for understanding creativity and products. Doctoral dissertation, university of Bergen, Norway. 333-346.

Boden, M.A. (2004), creativity and artificial intelligence, artificial intelligence, no. 103, 347-356.

Clifford, Nicholas, Shaun French& Gill Valentine (eds). (2010). Key Methods in Geography; 2rd, Los Angeles: Sage.

Cowdroy, R., & Williams, A. (2006). Assessing creativity in the creative arts. Art, design & communication in higher education, 5(2), 97-117.

Dizdar, S. I. (2014). Some options about design studios of architectural education. European scientific journal, esj, 10(36).1-11.

Eigbeonan, A.B. (2015). Sustainability and creativity methods: Agents of change in teaching the arch-design studio." International Journal of Architecture and Urban Development, 5(3). 5-16.

Fahmy, G. A., Qoura, A. A. S., & Hassan, S. R. (2017). Yusing scamper-based activities in teaching story to enhance efl primary stage pupils' speaking skills (an exploratory study). Journal of research in curriculum instruction and educational technology, 3(4), 11-33.

Felek, S. Ö., & Gül, Ö. (2019). Evaluation of strategies of creativity development used in store design projects based on student projects. Design and technology education: an international journal, 24(1), 101-121.

Glenn, R. E. (1997). Scamper for student creativity. The education digest, 62(6), 67. 32-43.

Hammouda, M., & Abu Jarad, K. A. (2020). The Effect of Using Six-hat Strategy on Developing Creative Thinking Skills among Fourth Grade Students. Journal of Research in Curriculum Instruction and Educational Technology, 6(3), 39-80.

Hokanson, brad; (2007) by measure: creativity in design; industry and higher education; 21(5), 353-359.

Horng, J. S., Hong, J. C., ChanLin, L. J., Chang, S. H., & Chu, H. C. (2005). Creative teachers and creative teaching strategies. International Journal of Consumer Studies, 29(4), 352-358.

Isaksen, S., & Dorval, K. B. & Treffinger, D., J. (2011). Creative approaches to problem solving, pp32-42.

Jaarsveld, Saskia, & Lachmann, Thomas. (2017). Intelligence and creativity in problem solving: the importance oftest features in cognition research. Frontiers in psychology. 8. 134.pp23-32.

Jeffries, K.K. (2007). Diagnosing the creativity of designers: Individual feedback within mass higher education. Design Studies, 10(5), 485-497.

Jeong, Y., & Yoon, B. (2015). Development of patent roadmap based on technology SCAMPER roadmap by analyzing patterns of creativity and patent development. Technovation, Volumes 39–40, May–June 2015, Pages 37-52.

Keh, Keng & Ismail, Zaleha & Yusof, Yudariah. (2019). Fostering mathematical creativity among engineering undergraduates. International journal of engineering education. 1. 31-40. 10.14710/ijee.1.1.31-40.

Kowalewska, J. M., & Sołtysik, M. J. (2017, September). From creative thinking techniques to innovative design solutions–the educators’perspective. In cbu international conference proceedings, 5, 669-675.

Majid, Ab, Dianaros, Tan, Ai-Girl, soh, Kay, Cheng. (2003). Enhancing̅Children΄s̅Creativity: An Exploratory Study On Using the Internet and SCAMPER as Creative Writing Tools. The Korean Journal of Thinking & Problem Solving.13 (2). 67 & 68.

Mattingly, Amy. (2011). Mind and method: an examination of cognitive activities in the design process. Master thesis, department of design and merchandising, advisor: Katharine e. Leigh, Colorado state university, Fort collins, Colorado, 15-23.

Newell, A., & Simon, H. A. (1972). Human problem solving 104, (9). Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall. 161.169.

Peng, J., Chen, Y., Xia, Y., & Ran, Y. (2017). Workplace loneliness, leader-member exchange and creativity: The cross-level moderating role of leader compassion. Personality and Individual Differences, Volume 104, January 2017, 510-515.

Scott, G., Leritz, l. E., & Mumford. M. D. The effectiveness of creativity training: a quantitative review. Journal of creativity research. 2004; 16: 361-388.

Serrat O. (2017). The SCAMPER Technique. In: Knowledge Solutions. Springer, Singapore. 25-35.

Sopiansah, V. A., & Suryana, S. (2019, March). The level of creativity of vocational school students in 21st century learning. In 2nd International Conference on Research of Educational Administration and Management (ICREAM 2018). Atlantis Press.

Soh, K. (2017). Fostering student creativity through teacher behaviors.Thinking Skills and Creativity, Volume 23, March 2017, 58-66.

Suciu, Titus. (2014). The importance of creativity   in education. Bulletin of thetransilvania university of Brasov series v: economic sciences, 7 (2).pp31-42.

Talita, G., Janssen, T., Rijlaarsdam, G., & Bergh, H. (2013). Learning to be creative. The effects of observational learning and brainstorming on students' design products and processes. Learning and Instruction, 28, December 2013, 35-47.

Torrance, E. P. (1974). Torrance tests of creative thinking. Directions manual and scoring guide, verbal test booklet b. Scholastic testing service.

Webster, H. (2001). The design diary: Promoting reflective practice in the design studio. In Proceedings of Architectural Education Exchange Conference. Retrieved from: http://cebe. cf. ac. uk/aee/sessions/dis3a. html. 63-74.

West, M. A., & Farr, J. L. (eds.). (1990). Innovation and creativity at work: psycological and organizational strategies. John wiley.45-55.

Williams, A., Ostwald, M., & Askland, H. H. (2010). Assessing creativity in the context of architectural design education. Proceedings of DRS.1-9.

Yakovleva, N. O., & Yakovlev, E. V. (2014).Interactive teaching methods in contemporary higher education and creativity. Pacific Science Review, Volume 16, Issue 2, June 2014, 75-80.