تعداد نشریات | 418 |
تعداد شمارهها | 9,997 |
تعداد مقالات | 83,560 |
تعداد مشاهده مقاله | 77,801,130 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 54,843,804 |
برآورد نابرابری درآمد و فقر شهری و روستایی استان هرمزگان در مقایسه با کل کشور | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مدلسازی اقتصادی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
دوره 15، شماره 53، خرداد 1400، صفحه 1-24 اصل مقاله (882.53 K) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: پژوهشی | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/eco.2021.1929050.2513 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نویسندگان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
حسین حیدری1؛ اسمعیل ابونوری* 2؛ احمد جعفری صمیمی3؛ یونس نادمی4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1دانشجوی دکتری علوم اقتصادی، گروه اقتصاد، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2استاد اقتصادسنجی و آمار اجتماعی، گروه اقتصاد، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3استاد اقتصاد، گروه اقتصاد، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4استادیار اقتصاد، گروه اقتصاد، دانشگاه آیت الله بروجردی، گلستان، ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
در این مقاله روند فقر و نابرابری در استان هرمزگان و کل کشور به تفکیک مناطق شهری و روستایی طی دوره زمانی 1363-1398 برآورد شده است. برای این منظور، از ریزدادههای طرح درآمد- هزینه منتشره سالانه در مرکز آمار ایران استفاده و شاخص ضریب جینی به صورت ناپارامتریک، خط فقر و سپس شکاف فقر به دست آمده است. سپس، برای مقایسه نابرابری و همچنین، فقر بین مناطق شهری و روستایی استان هرمزگان با مناطق شهری و روستایی کل کشور از 6 الگوی رگرسیونی تحلیل واریانس استفاده شده است. نتایج نشان داده است که فقر و نابرابری در مناطق شهری استان هرمزگان از فقر و نابرابری در مناطق روستایی استان کمتر بوده است. فقر در مناطق شهری و روستایی استان هرمزگان به ترتیب از فقر در مناطق شهری و روستایی کشور بیشتر بوده است؛ در حالی که نابرابری در مناطق شهری و روستایی استان هرمزگان به طور معنادار به ترتیب از مناطق شهری و روستایی کشور کمتر بوده است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
طبقهبندی JEL: C10 C55؛ D31؛ R20؛ . واژگان کلیدی: ضریب جینی؛ شکاف فقر؛ تحلیل واریانس؛ استان هرمزگان؛ ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
اصل مقاله | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1. مقدمه پژوهشگران بر این باورند که فقر و نابرابری موجب بروز مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فـرهنگی و سـیاسی میگردد. سطح بالای نابرابری و فقر، سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی را تضعیف میکند؛ بدین صورت که نابرابری درآمد موجب افزایش بدگمانی و استرس در بین افراد جامعه شده، مشارکت اجتماعی را کاهش میدهد و همچنین، موجب واکنشهای خشمآلود افراد نسبت به وقایع پیرامون خود میشود (گلی، محمودیان، تیاترج، گلی، 1397). بنابراین، ضروری است مطالعات بیشتری پیرامون فقر و نابرابری صورت گیرد تا راهکارهای عملی جهت کاهش آن ارائه شود. از طرف دیگر، نابرابری و تأثیر آن بر رشد اقتصادی و دیگر فرایندهای اجتماعی باعث طرح این سؤال اساسی شده است که آیا فقرا از رشد اقتصادی و آثار آن، بهرهای خواهند برد؟ برای پاسخ به این سؤال، پژوهشگران به دو گروه تقسیم شدهاند؛ 1) گروهی استدلال میکنند که رشد اقتصادی، به طور خودکار، فقرا را منتفع خواهد کرد و آنها را از فقر نجات خواهد داد؛ اما، در طرف مقابل، 2) گروه دیگری معتقدند که رشد اقتصادی به تنهایی برای از بین بردن فقر کافی نیست و چگونگی توزیع منافع رشد نیز دارای اهمیت است. این گروه بر این باوراند که کاهش نابرابری به اندازه رشد اقتصادی برای ریشهکن کردن فقر، مؤثر است. بر این اساس، هرچند ممکن است گروههایی از مردم از رشد اقتصادی بهرهمند شوند؛ اما، این امکان نیز وجود دارد که وضعیت گروههایی از مردم در اثر رشد اقتصادی بدتر شود. این گروه از محققان معتقدند که نابرابری افزون بر اینکه به صورت مستقیم سبب افزایش نرخ فقر میشود، به صورت غیرمستقیم نیز سرعت کاهش فقر در اثر رشد اقتصادی را تحت تأثیر قرار میدهد (راغفر، باباپور، یزدانپناه، 1394). بنابراین، آﮔﺎﻫﻲ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ وﺿﻌﻴﺖ نابرابری درآمدی در ﻛﺸﻮر و نیز اﺳﺘﺎنﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ از اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎی ﻣﻬﻢ ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاری در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ به شمار میآید. واقعیتهای مشهود در بیش از سی استان کشور بیانگر آن است که به دلیل برخی از مواهب جغرافیایی و منطقهای، برخی از استانها به عنوان مناطق توسعهیافتهتر شناخته میشوند. به عبارت دیگر، سرانه تولید ناخالص داخلی برخی از استانها زیاد و برخی اندک است. همچنین، توزیع جمعیت در استانهای کشور به صورت ناهمگن بوده و در برخی استانها تراکم جمعیت استان بسیار زیاد و در برخی اندک میباشد. افزون بر این، الگوهای سیاستی و تابع رفاه اجتماعی کشور به گونهای بوده است که برخی از استانها از نظر زیرساختهای لازم برای رشد، برخوردارتر از سایر استانها هستند. ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در زﻣﻴﻨﻪ نابرابری در ﻛﺸﻮر اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آنها ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ نابرابری در ﺳﻄﺢ ﻛﺸﻮر ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و کمتر ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ نابرابری ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﻄﻘﻪای ﺗﻮﺟﻪ کردهاند (ابونوری و عباسی، 1386). ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮه ﭘﻬﻨﺎور ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی اﻳﺮان و در راﺳﺘﺎی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی ﻣﻨﻄﻘﻪای، ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮی ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ اﺳﺘﺎنﻫﺎ برای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی ﺻﺤﻴﺢ و ﺗﺨﺼﻴﺺ اﻋﺘﺒﺎرات ﻻزم ﺑﺮای کاهش نابرابری مفید خواهد بود. از زﻣﺎن ﭘﯿﺮوزی اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺎﮐﻨﻮن، ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاران و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰان در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪهای ﺗﻮﺳﻌﻪای با اﻫﺪاﻓﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺗﺤﻘﻖ ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺑﻬﺒﻮد ﺗﻮزﯾﻊ درآﻣﺪ را ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮاردادهاند. در این مقاله سعی شده است نابرابری در توزیع درآمد و فقر در استان هرمزگان به تفکیک مناطق شهری و روستایی برای دوره 1363-1398 بررسی و تحلیل شود. در دوره یاد شده از تمام ریزدادههای به هنگام موجود و در دسترس استفاده شده است.
2. مروری بر ادبیات 2-1. شاخصهای اندازهگیری نابرابری درآمد مهمترین شاخصهای اندازهگیری نابرابری درآمد عبارتند از: نسبت محرومیت، ضریب جینی، ضریب انگل و شاخص کاکوانی.
- نسبتمحرومیت نسبت محرومیت که نسبتی است از چندکهای درآمد؛ برای مثال نسبت سهم درآمد فقیرترین 20 درصد به سهم درآمد غنیترین 20 درصد در توزیع درآمد (جعفری صمیمی، 1371):
دامنه این شاخص بین صفر و یک است. دامنه B میتواند به شکل دیگری نیز محاسبه شود که شکاف بین دو سهم درآمدی را نشان دهد:
برای یک مطالعه جامع درباره ارزیابی و سازگاری شاخصهای نابرابری با استفاده از ریزدادههای ایران به ابونوری و اسناوندی (1384) مراجعه شود. در این مقاله شاخصهای اثباتی یا عینی نابرابری مانند ضریب تغییرات، انحراف از میانگین نسبی، واریانس لگاریتم درآمدها، شاخص تایل، شاخصهای اخلاقی یا قیاسی نابرابری مانند شاخص دالتون و شاخص اتکینسون با جزییات مطرح شدهاند. این شاخصها براساس هفت ویژگی اساسی (انتقال پیگو- دالتون، اصل عدم حساسیت نسبت به تغییر متناسب تمامی درآمدها یا استقلال از میانگین درآمد جامعه، اصل حساسیت به تغییر برابر تمامی درآمدها، اصل عدم حساسیت نسبت به تغییر متناسب به تعداد افراد تمامی گروهها و سطوح درآمدی، اصل تقارن، اصل بهنجارسازی، و اصل عملیاتی) باهم مقایسه شدهاند. در میان شاخصهای فوق تنها ضریب جینی با هفت اصل فوق تطابق داشته است. در ادامه شاخص ضریب جینی، ضریب انگل و شاخص کاکوانی بازتعریف میشود.
- ضریب جینی ضریب جینی، رایجترین شاخص نابرابری است که در سال 1912 توسط کورادو جینی[1] معرفی شد. از لحاظ ریاضی، ضریب جینی نصف اختلاف میانگین نسبی (میانگین حسابی ارزش مطلق اختلاف هر جفت از درآمد) است که به صورت زیر تعریف میشود:
که در آن، G ضریب جینی، N تعداد خانوارهای بررسی شده،میانگین هزینه خانوارهای بررسی شده و Y هزینه خانوارهای بررسی شده میباشد. علاوه براین، در بسیاری از مطالعات برای برآورد شاخص نابرابری، ضریب جینی ناپارامتریک به کار رفته که به شرح زیر است:
به طوری که Xi و Yi به ترتیب، فراوانی نسبی تجمعی خانوارها و فراوانی نسبی تجمعی هزینه (درآمد) خانوارهای تا ردیف I میباشد (ابونوری و خوشکار، 1385).
- ضریبانگل این شاخص که از نسبت هزینههای خوراکی به کل هزینههای مصرفی به دست میآید، نشان میدهد که چه سهمی از درآمد خانوار، صرف هزینههای اولیه و مواد خوراکی میشود. هر چه این ضریب بیشتر باشد، نشان میدهد که سهم بیشتری از درآمد خانوارها صرف هزینه موارد خوراکی میشود و این خود یکی از نشانههای فقر در جامعه است. بررسیهای اقتصادی نشان داده است که هر چه سطح درآمد خانوارها افزایش مییابد، سهم هزینههای خوراکی آنها از سبد مصرفی کاهش یافته و به سهم هزینههای غیرخوراکی نظیر بهداشت، درمان، تفریحات و سرگرمی افزوده میشود. بنابراین، هر چه ضریب انگل در جامعهای کوچکتر باشد، نشان میدهد که سطح رفاه در آن جامعه بیشتر است (نخجوانی، 1384).
- شاخص کاکوانی کاکوانی (1980) معیار اندازهگیری نابرابری را به شکل زیر پشنهاد کرد:
که در آن l ارتفاع منحنی لورنز میباشد. اگر همه افزاد یا خانوارها درآمد مساوی داشته باشند، l برابر خواهد شد. لذا منحنی لورنز تبدیل به یک خط می شود. در این صورت مقدار شاخص برابر صفر می شود. لیکن اگر کل درآمد جامعه به یک فرد یا خانوار تخصیص داده شود، l برابر 2 گردیده و نابرابری کامل خواهیم داشت. معیار نابرابری کاکوانی از خانواده منحنی های لورنز است که به انتقال درآمد در همه سطوح درآمدی حساس هستند. کاکوانی برای معرفی شاخص نابرابری خود دو نقطه P و Q را روی منحنی لوزنز در نظر میگیرد، که مختصات (p,q) و (p+ᅀp , q+ᅀq) دارند. پس فاصله PQ برابر خواهد بود با:
بنابراین، معیار نابرابری پیشنهاد شده توسط کاکوانی به صورت زیر خواهد بود (فطرس و شهبازی، 1395):
2-2. شاخصهای اندازهگیری فقر برای درک بهتر اندازه فقر در این بخش به برخی از مهمترین شاخصهای اندازهگیری فقر اشاره میشود:
- شاخص نسبت سرشمار (نرخ فقر) این شاخص به صورت نسبت تعداد افراد فقر به تعداد کل افراد جامعه به صورت زیر تعریف میشود:
به طوری که q بیانگر تعداد افراد فقیر و N بیانگر کل افراد جامعه میباشد. این شاخص بیان میکند که چه نسبتی از افراد زیر خط فقر زندگی میکنند. اندازه این شاخص بین صفر (حالتی که هیچ فقیری در جامعه وجود نداشته باشد) و یک (حالتی که کلیه افراد در جامعه فقیر باشند، یعنی درآمد کلیه افراد جامعه کمتر از درآمد متناظر با خط فقر باشد) تغییر میکند. اشکال عمده این شاخص این است که نسبت به انتقال درآمد بین فقرا و حتی بین فقرا و غیرفقرا حساس نبوده و علاوه بر آن، این شاخص نسبت به کاهش درآمد فقرا نیز حساس نمی باشد (عربی و خداپرست مشهدی، 1393).
- شاخص شکاف فقر این شاخص بر فاصله کل فقرا نسبت به خط فقر که بیانگر عمق فقر می باشد، مبتنی میباشد. به عبارت دیگر، این شاخص میانگین شکاف فقر در جامعه بوده که در آن، شکاف فقر برای غیرفقیر صفر محسوب میشود. شاخص شکاف فقر، میزان درآمد لازم برای انتقال فقرا به بالای خط فقط به صورت رابطه زیر میباشد:
به طوری که n تعداد افراد جامعه، q تعداد افراد فقیر، z خط فقر و xi درآمد i امین فرد فقیر میباشد (فطرس و شهبازی، 1395).
- شاخصفاستر،گریر و توربک[2] این گروه از شاخصها که توسط فاستر، گریر و توربک پیشنهاد شده و با علامت (FGT) نمایش داده میشوند، بیانگر آن هستند که میزان فقر حاصل از بررسی زیر گروههای مختلف جمعیت را میتوان با یکدیگر جمع کرده و به میزان واحدی از فقر کل جمعیت دست یافت. آنها شاخص خود را به صورت رابطه زیر ارائه دادند:
به طوری که اگر باشد، این شاخص به شاخص سرشمار و اگر برابر با یک باشد، به شاخص شکاف فقر تبدیل میشود. اگر برابر 2 باشد، بدین معنی است که این شاخص حساسیت بیشتری به عمق فقر نشان داده و به شاخص FGT تبدیل میشود (راغفر و همکاران، 1394).
2-3. مروری بر ادبیات تجربی نابرابری درآمدی و فقر با توجه به اهمیت نابرابری درآمدی در اقتصاد، مطالعات تجربی گسترده در این موضوع وجود دارد. در این پژوهش به تازه ترین آنها توجه شده است که در جدول (1) به صورت خلاصه منعکس شده است.
جدول1. جمعبندی تحقیقات مرتبط با موضوع تحقیق
منبع: گردآوری محقق
3. روش تحقیق حساسیت نابرابری توزیع درآمد و فقر از بعد سیاست و اقتصاد کشورها، تلاش در دقت اندازهگیری آن را ضروری کرده است. در سالهای اخیر، با استفاده از نرمافزارهای موجود، امکان دسترسی و پردازش ریز دادهها فراهم شده است. ریز دادهها نوعی دادههای جزیی مربوط به واحدهای اقتصادی (مانند خانوار یا شرکت) است، در حالی که کلان دادهها مربوط به گروه یا طبقه خاصی از واحدهای اقتصادی است. بنابراین در صورت وجود ریزدادهها، کاربرد آن بر سایر دادههای آماری ترجیح داده میشود. ریز دادهها علاوه بر اینکه حاوی اطلاعات بیشتر هستند، مشکلات همافزایی کلان دادهها را نداشته و با برآورد مدلها، رفتار بنگاههای اقتصادی را مقدور میسازند. از سال 1363 همراه با پیشرفت فنآوری اطلاعات، دادههای حاصل از نمونهبرداری بودجه خانوار مرکز آمار ایران بصورت خام یا ریز دادهها در رایانه ذخیره شده است. در سالهای اخیر، ریزدادههای بودجه خانوار به وسیله مرکز آمار ایران در دسترس محققان قرار گرفته است. با توجه به حساسیت زیاد شاخص نابرابری، این امر امکان برآورد دقیقتر شاخصهای نابرابری را در سطح کشور و استانها فراهم آورده است (ابونوری و خوشکار، 1386). از طرف دیگر، مرور تحقیقات انجام شده نشان میدهد که برای انعکاس سطح نابرابری، بیشتر از ضریب جینی استفاده میشود. بر اساس استدلال ابونوری (1386) از میان شاخصهای درون توزیعی (اثباتی و هنجاری)، ضریب جینی هفت ویژگی مطلوب یک شاخص نابرابری را دارد. لذا در این تحقیق برای برآورد دقیقتر نابرابری و فقر در سطح کشور و استان هرمزگان از ریز دادههای طرح درآمد-هزینه مرکز آمار ایران استفاده شده است. در این تحقیق برای برآورد ضریب جینی بصورت ناپارامتریک از رابطه زیر استفاده شده است.
بطوریکه Xi و Yi به ترتیب فراوانی نسبی تجمعی خانوارها و فراوانی نسبی تجمعی هزینه (درآمد) خانوارهای تا ردیف I میباشد (ابونوری و خوشکار، 1386). از طرف دیگر، جهت مقایسه نابرابری بین مناطق شهری و روستایی استان هرمزگان و مناطق شهری و روستایی کل کشور با استان هرمزگان، از الگوی تحلیل واریانس یک عاملی استفاده شده است. همچنین، برای برآورد فقر از شاخص شکاف فقر طی دوره 95-1363 به صورت رابطه زیر استفاده شده است:
که در آن، n تعداد افراد جامعه، q تعداد افراد فقیر، z خط فقر نسبی (به روش 67 درصد مخارج میانه در جدول پیوست) و xi درآمد i امین فرد فقیر میباشد (فطرس و شهبازی، 1395). از طرف دیگر، جهت مقایسه نابرابری و فقر بین مناطق شهری و روستایی استان هرمزگان و مناطق شهری و روستایی کل کشور با استان هرمزگان از الگوی تحلیل واریانس یک عاملی به صورت رگرسیونی استفاده شده است.
4. برآورد نابرابری در استان هرمزگان و مقایسه آن با کل کشور 4-1. روند نابرابری در استان هرمزگان در مقایسه با کشور ضریب جینی برای مناطق شهری و روستایی کل کشور و استان هرمزگان به تفکیک سالها با استفاده از ریزدادههای موجود با روش نایارامتریک برآورد و نتایج در جدول (2) خلاصه شده است.
جدول 2. شاخص نابرابری (ضریب جینی) در مناطق شهری و روستایی کل کشور و استان هرمزگان
منبع: یافتههای تحقیق
برای انعکاس روند تغییرات ضریب جینی مناطق شهری و روستایی کشور و استان هرمزگان در دوره 1363 تا 1398 نمودارهای (1 و 2) رسم شده است.
نمودار1. روند تغییرات ضریب جینی مناطق شهری و روستایی در کل کشور منبع: جدول 2.
همان گونه که در نمودار (1) دیده میشود، ضریب جینی (نابرابری) در مناطق شهری کشور همواره بیشتر از مناطق روستایی بوده است. شکاف بین ضریب جینی مناطق شهری و روستایی گاه مانند سال های 65 تا 68 زیاد و گاه در سالهای دیگر کم شده است. میتوان مشاهده نمود که این شکاف در سال های آخر مطالعه به تدریج در حال افزایش بوده است.
نمودار2. تغییرات ضریب جینی مناطق شهری و روستایی استان هرمزگان منبع: جدول 2. یافتههای نمودار (2) نشان میدهد که بطور کلی، نابرابری درآمدی در مناطق روستایی کشور در مقایسه با مناطق شهری کشور کمتر میباشد. لیکن نمیتوان چنین قضاوتی را در خصوص مقایسه نابرابری درآمدی بین مناطق شهری و روستایی استان هرمزگان داشت.
4-2. روند فقر در استان هرمزگان در مقایسه با کشور نتایج برآود فقر در مناطق شهری و روستایی کل کشور و استان هرمزگان از سال 1363 تا سال 1398 در جدول (3) خلاصه شده است.
جدول3. شاخص نرخ شکاف فقر در مناطق شهری و روستایی کل کشور و استان هرمزگان
منبع: یافتههای تحقیق
برای مشاهده و مقایسه روند تغییر نرخ شکاف فقر در مناطق شهری و روستایی کشور و همچنین، استان هرمزگان نمودارهای (3 و 4) رسم شده است.
نمودار3. روند نرخ شکاف فقر مناطق شهری و روستایی کشور منبع: جدول 3.
همان گونه که در نمودار (3) مشاهده میشود، شکاف فقر تا سال 1367 در مناطق شهری کشور بیشتر از مناطق روستایی بوده است. از سال 1368 شکاف فقر در مناطق روستایی بیشتر شده است. میتوان مشاهده نمود که این شکاف در مناطق شهری و روستایی در سالهای آخر مطالعه به تدریج بهم نزدیک و در حال افزایش بوده است.
نمودار4. روند نرخ شکاف فقر مناطق شهری و روستایی استان هرمزگان منبع: جدول 3.
همان گونه که در نمودار (4) دیده میشود، نرخ شکاف فقر در مناطق روستایی استان هرمزگان تقریبا همواره بیشتر از مناطق شهری بوده است. تفاوت بین نرخ شکاف فقر مناطق شهری و روستایی در دورههایی زیاد و گاه در سالهای دیگر کم شده است. میتوان مشاهده نمود که این تفاوت در سالهای آخر مطالعه با ثبات ولی نرخ شکاف فقر در استان به تدریج در حال افزایش بوده است.
4-3. مقایسهنابرابریمناطقشهریوروستاییاستان هرمزگان در مقایسه با کشور همان طور که پیشتر گفته شد، برای مقایسه نابرابری بین مناطق شهری و روستایی استان هرمزگان و مناطق شهری و روستایی کل کشور با استان هرمزگان از الگوی تحلیل واریانس یک عاملی با رگرسیون استفاده شده است. نتایج برآورد الگوهای (1 تا 3) در جدول (4) خلاصه شده است.
جدول4. نتایج برآورد الگوهایتحلیلواریانس جهتمقایسه نابرابری
منبع: یافتههای تحقیق. *** معنادار در سطح 1درصد: ** معنادار در سطح 5درصد: * معنادار در سطح 10درصد
یافتههای برآورد الگوی (1) نشان میدهد که نابرابری در مناطق شهری استان هرمزگان به صورت متوسط طی دوره حدود 012/0 واحد از مناطق روستایی کمتر بوده است. برآورد الگوی (2) نشان میدهد که نابرابری در مناطق شهری استان هرمزگان بطور متوسط 045/0 واحد از مناطق شهری کشور کمتر بوده است. همچنین نتایج برآورد الگوی (3) نشان میدهد که نابرابری در مناطق روستایی استان هرمزگان بطور متوسط حدود 029/0 واحد از مناطق روستایی کشور کمتر بوده است. شاخص آماری ضریب تبیین مدل ها حداقل حدود 68 درصد و ضرایب معنادار هستند.
4-4. مقایسهفقرمناطقشهریوروستاییاستان هرمزگان در مقایسه با کشور برای مقایسه فقر بین مناطق شهری و روستایی استان هرمزگان و مناطق شهری و روستایی کل کشور با استان هرمزگان نیز از الگوی تحلیل واریانس یک عاملی به صورت رگرسیون ساده استفاده شده است. نتایج برآورد الگوهای (4 تا 6) در جدول (5) قابل مشاهده است.
جدول5. نتایج برآورد الگوهایتحلیلواریانس برایمقایسه فقر
منبع: یافتههای تحقیق. *** معنادار در سطح 1 درصد: ** معنادار در سطح 5 درصد: * معنادار در سطح 10 درصد یافتههای برآورد الگوی (4) نشان میدهد که فقر در مناطق شهری استان هرمزگان بطور متوسط 034/0 واحد از مناطق روستایی کمتر بوده است. طبق برآورد الگوی (5) فقر در مناطق شهری استان هرمزگان بطور متوسط حدود 042/0 واحد از مناطق شهری کشور بیشتر بوده است. نتایج برآورد الگوی (6) نشان میدهد که فقر در مناطق روستایی استان هرمزگان بطور متوسط طی دوره مورد مطالعه 064/0 واحد از مناطق روستایی کشور بیشتر بوده است. شاخص آماری ضریب تبیین مدل ها حداقل حدود 69 درصد و ضرایب برآورد شده معنادار هستند.
5. نتیجهگیری و پیشنهادها با توجه به تنوع جغرافیایی اﻳﺮان و در راﺳﺘﺎی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی ﻣﻨﻄﻘﻪای، ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮی و فقر ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ اﺳﺘﺎنﻫﺎ لازم است. اطلاعات مربوط به میزان نابرابری در توزیع درآمد و فقر برای سیاستگذاران در حوزههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ضروری بوده و مورد نیاز میباشد. در این مقاله سعی شده است الگوی نابرابری درآمد و فقر در استان هرمزگان به تفکیک مناطق شهری و روستایی برای تمام سالهایی که ریزدادههای بودجه خانوارها موجود و در دسترس بود (1363-1398) در مقایسه با کل کشور ارزیابی شود. بنابراین، برای ارزیابی دقیقتر از نابرابری و فقر در سطح کشور و استان هرمزگان از ریزدادههای طرح درآمد- هزینه مرکز آمار ایران و شاخص ضریب جینی ناپارامتریک استفاده شد. همچنین، برای مقایسه نابرابری و فقر بین مناطق شهری و روستایی استان هرمزگان و مناطق شهری و روستایی کل کشور با استان هرمزگان از 6 الگوی تحلیل واریانس یک عاملی به صورت رگرسیون استفاده شد. نابرابری در مناطق شهری کشور همواره بیشتر از مناطق روستایی بوده است. شکاف بین ضریب جینی مناطق شهری و روستایی گاه مانند سالهای 65 تا 68 زیاد و گاه در سالهای دیگر کم شده است. میتوان مشاهده کرد که این شکاف در سالهای آخر مطالعه به تدریج در حال افزایش بوده است. بطور کلی، نابرابری درآمدی در مناطق روستایی کشور در مقایسه با مناطق شهری کشور کمتر میباشد. لیکن، نمیتوان چنین قضاوتی را در خصوص مقایسه نابرابری درآمدی بین مناطق شهری و روستایی استان هرمزگان داشت. شکاف فقر تا سال 1367 در مناطق شهری کشور بیشتر از مناطق روستایی بوده است. از سال 1368 شکاف فقر در مناطق روستایی بیشتر شده است. میتوان مشاهده نمود که این شکاف در مناطق شهری و روستایی در سال های آخر مطالعه به تدریج به یکدیگر، نزدیک و در حال افزایش بوده است. نرخ شکاف فقر در مناطق روستایی استان هرمزگان تقریبا همواره بیشتر از مناطق شهری بوده است. تفاوت بین نرخ شکاف فقر مناطق شهری و روستایی در دورههایی زیاد و گاه در سالهای دیگر کم شده است. این تفاوت در سالهای آخر مطالعه با ثبات ولی نرخ شکاف فقر در استان به تدریج در حال افزایش بوده است. نتایج برآورد مدلهای تحلیل واریانس رگرسیونی نشان داد که اختلاف بین نابرابری و فقر در مناطق شهری و روستایی استان هرمزگان از نظر آماری معنادار بوده است؛ نابرابری در مناطق شهری استان هرمزگان 012/0 واحد از نابرابری در مناطق روستایی و فقر در مناطق شهری 034/0 واحد از فقر در مناطق روستایی آن کمتر بوده است. همچنین، بین نابرابری و فقر در مناطق شهری استان هرمزگان و مناطق شهری کشور اختلاف معناداری وجود داشته است: نابرابری و فقر در مناطق شهری استان هرمزگان به ترتیب، 045/0 واحد کمتر و 045/0 واحد بیشتر از مناطق شهری کشور برآورد شده است. افزون براین، اختلاف معناداری بین نابرابری و فقر در مناطق روستایی استان هرمزگان و مناطق روستایی کشور مشاهده شده است؛ به طوری که نابرابری و فقر در مناطق روستایی استان هرمزگان به ترتیب، 029/0 واحد کمتر و 064/0 واحد بیشتر از مناطق روستایی کشور بوده است. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,071 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 527 |