نگاهی تبارشناسانه به مفهوم طبیعت و تجلی حضور آن در معماری خانه های ایران

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 1، دوره 16، شماره 3، مهر 1400، صفحه 439-453   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

قادر بایزیدی^* ؛ کیانوش فرجی

گروه معماری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.

چکیده

مقدمه: فضاهای زﯾﺴــتی و در ﻣــﺘﻦ آن، «خانه­ها»، از نیازها و آفریده­های ماندگار اﻧﺴﺎنها در ﻫـﺮ جامعه انسانی ﺑــﻮده و با وجود سالهای متمادی ساخت و زندگی در آنها، همچنان طراوت، لطافت، تعلق­خاطر و رمزگونگی در ﺗﻤــﺎم اﺑﻌــﺎد آنها مشهود است. این فضاها به عنوان اﺻﯿﻞﺗﺮﯾﻦ و زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ دستاورد ملموس ﻣﻌﻤﺎری، علاوه بر ﺣﻔﻆ آﺳﺎﯾﺶ و آرامش استفاده­کنندگان، مبین ﻫﻮﯾـﺖ آنان ﺑﻮده و از طریق مولفه­های متعددی ﺧـﺎﻃﺮات، رویاها و امیدهای ﺳــﺎﮐﻨﺎن را به بهترین شیوه پاس داﺷــﺘﻪ­اند. یکی از این مولفه­ها طبیعت است که معانی متنوعی را از طریق لایه­های معماری متناسب با شرایط زمان به مخاطب منتقل می­کند.
هدف پژوهش: هدف اصلی در این پژوهش شناسایی مولفه­های تاثیرگذار در آفرینش مفاهیم طبیعت و نحوه حضور آنها در معماری خانه­های ایران است.
روش شناسی تحقیق: روش­شناسی پژوهش، تبارشناسی فوکویی و برای تحلیل داده­ها، از روش نشانه­شناسی پیرس استفاده شده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: در این پژوهش خانه­ها و سکونتگاه­های شاخص در معماری دوره­های مختلف تاریخ ایران- از عهد باستان تا دوره پهلوی دوم- مورد بررسی قرار گرفته است.
یافته ها و بحث: مطالعات تحقیق نشان می­دهند که معانی حاصل از طبیعت فقط مختص سیمای اولیه، ثانویه و انتزاعی طبیعت در فرم و ساختار پیرامونی خانه­ها نیستند؛ بلکه این مفاهیم در چارچوب گفتمانهای خاص و متناسب با شرایط جامعه در هر دوره تاریخی با قدرت پیوند خورده، هویت و ذهنیت ساخته­اند.
نتایج: حضور کالبدی، عملکردی و محتوایی طبیعت علاوه بر بیان معانی صریح و ضمنی، تحت تاثیر تحولات حاکم بر هر دوره تاریخی منجر به تولید دانش و معانی جدید در حوزه مختلف گردیده است. 

کلیدواژه‌ها

تبارشناسی فوکویی؛ طبیعت؛ خانه؛ معماری ایران

مراجع

اکرمی، موسی؛ اژدریان شاد، زلیخا. (1391). تبارشناسی از نیچه تا فوکو، روش شناسی علوم انسانی. 18(70)، 7-32 .

اسپینکز، لی. (2003). فریدریش نیچه، ترجمه رضا ولی یاری(1397). تهران: انتشارات مرکز.

امامی، سید حسین. (1390). پیوند معماری سنتی با حکمت. ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت. 6 ( 9 )، 4 - 8.

بامداد صوفی، جهانیار. (1397). تبارشناسی روشهای تحقیق در علوم انسانی در مسیر تمدن ایرانی- اسلامی، مطالعات مدیریت بهبود و تحول. (88)، 75-101.  

بانی­­مسعود، امیر. (1388). معماری معاصر ایران در تکاپوی سنت و مدرنیته. تهران: نشر هنر معماری قرن.

بمانیان، محمدرضا؛ صالح، الهام. (1390). بررسی ارتباط انسان با طبیعت از منظر معادشناسی در قرآن کریم، پژوهش­های میان رشته­ای قرآن کریم. 2(5)، 61- 70.

پوپ، آرتور. (1976). معماری ایران.  ترجمه غلامحسین صدری افشار(1382)، تهران: نشر اختران.

پیرنیا، محمدکریم. (1382). سبک شناسی معماری ایرانی، تدوین غلامحسین معماریان. تهران: پژوهنده.

تاجیک، محمدرضا. (1389). نشانه شناسی(نظریه و روش) ، پژوهشنامه علوم سیاسی. 5(4)، 7-39.

چندلر، دانیل. (2007). مبانی نشانه شناسی، ترجمه مهدی پارسا(1394)، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سوره مهر.

حسین­زاده یزدی، مهدی؛ زین العابدینی رنانی، منیره ؛ ملاباشی، سید محسن. (1394). تبیین و بررسی مبانی معرفتی تبارشناسی میشل فوکو، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، غرب شناسی بنیادی. 6 ( 1)، 15-36

حقیر، سعید. (1387). سبک­شناسی آر- نوو در معماری معاصر ایران، هنرهای زیبا. ( 35)، 63- 73.

حمه جانی، یوسف. (1397). معناکاوی در معماری از منظر نشانه شناسی فرهنگی، رساله دکتری به راهنمایی قادر بایزیدی و مشاوره جلیل سحابی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج.

داعی­پور، زینب. (1393). رابطه حضور طبیعت و افزایش حس تعلق در خانه­های سنتی ایران، باغ نظر. 11(30)، 49-58.

دانیل، ویکتور؛ شافعی، بیژن؛ سروشیانی، سهراب. (1382). معماری نیکلای مارکف. تهران: انتشارات دید.

ستاری، جلال. (1379). در بی­دولتی فرهنگ: نگاهی به برخی فعالیتهای فرهنگی و هنری در بازپسین سالهای نظام پیشین. تهران: نشر مرکز.

سجودی، فرزان. (1393). نشانه شناسی کاربردی. تهران: نشر علم، چاپ سوم.

شولتز، کریستین نوربرگ. ( 1984). مفهوم سکونت( به سوی معماری تمثیلی)، ترجمه محمدامیر یاراحمدی(1392). تهران: نشر آگه.

ضیمران، محمد. (1395). میشل فوکو: دانش و قدرت. تهران: انتشارات هرمس.

عضدانلو، حمید. (1380).گفتمان و جامعه. تهران: نشر نی.

غضبانپور، جاسم. (1380). خانه ایرانی. تهران: انتشارات تیس.

فرجی، کیانوش؛ بایزیدی، قادر؛ باینگانی، بهمن. (1398). بررسی مفهوم طبیعت در آرایه های معماری دوره پهلوی بر اساس رهیافت گفتمانی، باغ نظر. 16(78)، 29-42.

فرهی فریمانی، مریم و مهدی حقیقت­بین. (1395). واکاوی ادراک ایرانیان در مواجهه با طبیعت(مطالعه موردی: بررسی تولیدات علمی در رشته معماری منظر و حوزه هنر و معماری). مطالعات شهر ایرانی اسلامی. 7(24)، 33-42.

فلاحت، محمدصادق و شهیدی، صمد. (1389). تحولات مفهوم طبیعت و نقش آن در شکل­گیری فضای معماری. هنرهای زیبا، 2(42): 45-37.

قبادیان، وحید. (1392). سبک­شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. تهران: موسسه علم معمار.

قنبری، حسین. (1396). قدرت معنایی و ساختار، خوانشی از اندیشه­های آلتوسر، گرامشی و فوکو. تهران: نشر نگاه معاصر.

کالر، جاناتان. (2002). در جستجوی نشانه ها؛ نشانه شناسی، ادبیات و واسازی، ترجمه لیلا صادقی و تینا امرالهی (1390). چاپ پنجم. تهران: نشر علم.

کالینیکوس، الکس. (2007). درآمدی تاریخی بر نظریه اجتماعی، ترجمه اکبر معصوم بیگی(1396). تهران: نشر آگه.

کریمی، علی. (1393). حقیقت خانه، رهیافتی به شناخت قدر و منزلت شایسته خانه، رواق نظر، ده مقاله در معماری. تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.

کشفی، محمدحسین؛ جواهرپور، حسام و کشفی، محمدعلی. (1393). بررسی مبانی فلسفی سکناگزینی از دیدگاه پدیدارشناسی با تکیه بر ارزشهای اسلامی ایرانی، اندیشه دینی. 14(51)، 55-80.

کهون، لارنس. (1996). متن­های برگزیده از مدرنیسم تا پست مدرنیسم، ترجمه عبدالکریم رشیدیان(1388). تهران: نشر نی.

کوپر مارکوس، کلر .(1382). خانه به مثابه نماد خویشتن. ترجمه احد علیقلیان، خیال (فرهنگستان هنر). (5)، 84- 119.

کوچکیان، مسعود؛ آیوازیان، سیمون؛ دیبا، داراب و نوروزی برازجانی، ویدا. (1396). بازتعریف مفهوم مسکن و سکونت بر اساس مولفه های اقتصادی و اجتماعی، مدیریت شهری. 16(49)، 263-286.

گیرو، پی یر. (1973). نشانه شناسی. ترجمه محمد نبوی(1392). چاپ چهارم. تهران: انتشارات آگاه.

محمدزاده، رحمت. (1392). بررسی جایگاه طبیعت در مدرنیته و چالش­های رودررو با تاکید بر شهرهای ایران. جغرافیا و برنامه­ریزی. 18( 48)، 245- 278.

مرزبان، پرویز. (1379). خلاصه تاریخ هنر. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

مزینی، منوچهر. (1387). از زمان و معماری، چاپ چهارم، تهران: انتشارات شهیدی.

نجیب ­اوغلو، گلرو.(1995). هندسه و تزیین در معماری اسلامی، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی(1379)، تهران: روزنه.

نورمحمدی، سوسن. (1388). ضرورت درک سرشت فضای معماری با استناد به رویکردهای معاصر مبتنی بر طبیعت. هنرهای زیبا. (37)، 49-58.

نصر، سید حسین. (1987). هنر و معنویت اسلامی. ترجمه رحیم قاسمیان(1375). تهران: انتشارات حکمت.

نقی زاده، محمد. (1391). تاملی در شناخت مبانی مسکن اسلامی ایرانی. ماهنامه کتاب ماه هنر (170).

هاشم پور، پریسا. (1391). پایداری فرهنگی خانه (بررسی و شناخت عناصر پایدار فرهنگی برای ارتقای کیفی خانه)، رساله دکتری دانشگاه شهید بهشتی.

هایدیگر، مارتین. ( 1996). هستی و زمان. ترجمه عبدالکریم رشیدیان(1389). تهران: نشر نی.

Coburn, Alexander; Kardan. Omid; Kotabe, Hiroki; Steinberg, Jason; Hount, Micheal.C; Robbins, Arryn et al. (2019). Psychological responses to natural patterns in architecture. Journal of Environmental Psychology, (62), 133-145.

Di Georgio.P.(2013). Contingency and necessity in the genealogy of morality. Telos.

Drolet. M. (2017). A campanion to intellectual history, John Wiley and sons.

Elghobashy, Sh, Mosaad, G. (2016). Nature Influences on Architecture Interior designs, Procedia Environmental Sciences, (34), 573 – 581.

Scheurich, J. Joseph and B. Kathryn Makenzie.)2000(. Foucault Methodologies: Archaeology and Genealogy, in Handbook of Qualitative Research, Second edition, Norman K. Denzin, and S. Yvonna, London: Sage Publication Ltd.

www.isna.ir

www.dalahoo.com

www.Tabriztrip.com

www.bartarinha.ir

www.tasnimnews.com

www.Irandeserts.com

www.fa.wekipedia.org

www.caoi.ir

www.sadaf22.ir

www.hamidnouhi.com

www.onlin-architect.ir

www.aoapedia.ir

www.mashadmag.ir

www.hamgardi.com

www.nbpars.ir