تحلیل فضایی پویش فقر شهری و پهنه بندی آن در کلانشهر رشت

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 9، دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 55، تیر 1400، صفحه 339-352   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عامر نیک پور^{* 1}؛ محمد سلیمانی²؛ بهناز محمدیاری³

¹دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، ایران

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

³دانش آموخته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

مقدمه: از ویژگی های شهرهای جهان سوم تمرکز شدید و عدم تعادل در شهرنشینی است. در این شهرها همواره تعدادی از محلات از کیفیت مطلوب برخوردار بوده و در مقابل سایر نواحی از رفاه و آسایش قابل قبولی برخوردار نیستند. به منظور رفع نابرابری ها لازم است  تا اقدامات اساسی برای شناخت نارسایی ها و کمبودها صورت گیرد.
هدف پژوهش: نشان دادن نابرابری و شناسایی لکه های  فقر در مقیاس بلوک­های آماریشهر رشت است. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش جزء پژوهش­های توصیفی - تحلیلی از نوع خود همبستگی فضایی می باشد.
روش شناسی تحقیق: روش گردآوری داده ها برای مبانی نظری به صورت اسنادی، کتابخانه ای و  داده های خام پژوهش از بلوک­های آماری شهر رشت استخراج شده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: شهر رشت مرکز استان گیلان است.
یافته ها و بحث: محاسبه شاخص های فقر با کمک نرم افزار Excel و تحلیل عاملی با کمک نرم افزار SPSS صورت گرفته است. برای کاهش تعداد شاخص­های مؤثر در میزان فقر و تشکیل ساختار جدید برای آن­ها از روش تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. برای انجام تحلیل فضایی، از روش لکه های داغ در محیط نرم افزار ArcGIS استفاده شد. همچنین با استفاده از شاخص موران موجود در نرم­افزار Geoda، الگوی خود همبستگی فضایی فقر در محدوده مورد مطالعه مشخص شد.
نتایج: نشان داد الگوی فضایی فقر در این شهر خوشه ای است. کانون اصلی فقر در نواحی شرقی – شمال شرقی  و  جنوب - جنوب غربی شهر است و پهنه مرفه در ناحیه مرکزی شهر دیده می شود. در مجموع پهنه فقر 61 درصد جمعیت و 34 درصد از مساحت  و پهنه رفاه  10 درصد جمعیت و  23 درصد مساحت شهر  رشت را به خود اختصاص داده است.

کلیدواژه‌ها

تحلیل فضایی؛ پویش فقر شهری؛ تحلیل عاملی؛ رشت

مراجع

باباپور، میترا، (1391). تحرک درآمدی و پویایی فقر و نابرابری در ایران: رویکرد داده های شبه پنل، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا. تهران، ایران.

بلوک های آماری مرکز آمار ایران، (1390)

حداد، بنفشه. (1391). بررسی عوامل تعیین کننده فقر در میان خانوارهای شهری و روستایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم اقتصادی، موسسه آموزش عالی علامه محدث نوری، دانشکده اقتصاد و علوم اداری.

حسن زاده، علی، (1379)، بررسی عوامل موثر بر فقر، مطالعه موردی ایران؛ پژوهش های اقتصادی ایران، دوره 3، شماره 4و5.

رشیدی، پیام؛ ناجی میدانی، علی اکبر؛ (1393)، بررسی شاخص های فقر در مناطق شهری استان خراسان رضوی (1385-1391)، فصلنامه اقتصاد و الگوسازی، سال چهارم، شماره 14و 15.

رضایی، محمد رضا؛ علیان، مهدی؛ خاوریان، امیررضا، (1392). " شناسایی و ارزیابی گستره­های فقر شهری در شهر یزد"، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 6، شماره3، ص 695-677.

روستایی، شهریور؛ کریم زاده، حسین؛ زاد ولی، فاطمه، (1395). بررسی تحلیل فضایی گسترش فقر شهری در شهرتبریز طی سالهای 1385 – 1375، مجلة آمایش جغرافیایی فضا، دوره6، شماره 22، گرگان، 136-125.

زبردست، اسفندیار؛ رمضانی، راضیه، (1395). سنجش فقر شهری و ارتباط آن با دسترسی به خدمات شهری در شهر قزوین، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 21، شماره2، تهران 54-45.

زنگنه، علیرضا (1389). شناخت الگوی فضایی گسترش فقر شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیاییGIS در شهر کرمانشاه طی سال­های 1385-1375. پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان.

سایت شهرداری رشت

ستارزاده، داوود، (1385). بررسی شاخص های جمعیتی مسکن ایران در سال 1385، فصلنامه جمعیت، شماره 67و 68.

شیخی، عبدالله (1393). استراتژیهای توسعه شهر پیرانشهر با رویکرد CDS ، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.

صارمی، حمیدرضا؛ ابراهیم پور، مریم، (1391). بررسی شاخص های مسکن ایران و جهان مطالعه موردی: ایران، انگلیس و فرانسه، مجله هویت شهر، شماره دهم، سال ششم، بهار و تابستان 1391.

فرهادی خواه، حسین؛ حاتمی­نژاد، حسین؛ شاهی، عارف؛ ظفری، مسعود، (1396). تحلیل فضایی فقر شهری، در سطح محله­ها، نمونه موردی: شهر مشهد، فصلنامه اقتصاد شهری، دوره 2، شماره 2، توالی 3، ص 36-17.

لطفی، صدیقه؛ منوچهری­ میاندوآب، ایوب؛ آهار، حسن، (1392). "شهر و عدالت اجتماعی: تحلیل برنامه­های محله­ای (مورد مطالعه: محلات مراغه)"، فصلنامه تحقیقاتی جغرافیایی، سال 28، شماره دوم، تابستان 1392، شماره 109، ص 46-41.

موحد، علی، ولی نوری، سامان، حاتمی نژاد، حسین، زنگانه، احمد، کمانرودی کجوری، موسی (1395)، تحلیل فضایی فقر شهری در کلانشهر تهران، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، دوره 4، شماره3، تهران 36-19.

نیک پور، عامر؛ لطفی، صدیقه؛ حسنعلی زاده، میلاد؛ (1398)، تحلیل فضایی فقر شهری با روش تحلیل عاملی نمونه مطالعه: قائمشهر، فصلنامه علمی برنامه ریزی فضایی، سال نهم، شماره اول، بهار 1398.

هاروی، دیوید، اندی مریفیلد، (1392)، حق به شهر ریشه های شهری بحران های مالی، ترجمه خسرو کلانتری، انتشارات مهر ویستا.

Curley, A. (2005). Theories of urban poverty and implications for public housing policy. Journal of Soc & Soc, Welfare, 32, 97-119.

  Desmond, M. (2012). Eviction and the Reproduction of Urban Poverty, American Journal of Sociology118 (1), 88-133.

Duclos, J-Y, Araar, A, (2006), Poverty and Equity: Measurement, Policy and Estimation with DAD” Springer, New York.

Duque, J. C & ibid. (2013). A stepwise procedure to determine a suitable scale for the spatial delineation of urban slums. In E. Fernandez, & F. Rubiera Morollón (Eds.), Defining the spatial scale in modern regional analysis. Advances in spatial science, 237–254.

Duque, J. C & ibid. (2015). Measuring intra urban poverty using land cover and texture metrics derived from remote sensing data. Landscape and Urban Planning, 135, 11-21.

Eduardo, M, (2015), "Urban poverty, Segregation and social networks in Sao Pauloand Salvador, Brazil", International Journal of urban and regional research, 9 (6), 167-183.

Fosu, A. (2017). Growth, inequality, and poverty reduction in developing countries: recentglobal evidence. Research in Economics, 71(2), 306–336.

George C.G, (2016), Consequences from the redistribution of urban poverty duringthe 1990s: A cautionary tale. 19(2), 119-125.

Gray, L. C. & Moseley, W. G. (2005). A geographical perspective on poverty environment interactions. The Geographical Journal, 171 (1), 9-23.

He, S., Liu, Y., Wu, F., & Webster, C (2008), Poverty incidence and concentration in different social groups in urban China, a case study of Nanjing. Cities, 25(3), 121-132.

Martin, E. B, Frank A. C (2006), Static and Dynamic Poverty in Spain, 1993-2000 Instituto de Estudios Fiscales. Review of Income and Wealth, 34, 115 – 142.

Martine, G. (2012). The new global frontier: urbanization, poverty and environment in the 21 st century. Earthscan. 1-400.

Padda, I. U. H., & Hameed, A. (2018). Estimating multidimensional poverty levels in rural Pakistan: A contribution to sustainable development policies. Journal of cleaner production, 197, 435-442.

Paraschiv, M. (2012). Urban (in) Security and Assessment of Extreme Poverty: Residents Perception Referring to Homelessness in Bucharest, Procedia Environmental Sciences, 14 (2) 226 – 236.

Ren, C. (2011). Modeling poverty dynamics in moderate-poverty neighborhoods: a multi-level approach, (Doctoral dissertation, The Ohio State University).

127. Hlahla, T. R. Hill, (2016), "Green Economy: A Strategy to alleviate urban poverty andsafeguard the environment? Kwazulu- Natal, South Africa", urban from, 27(1), 113-127.

Silva-Laya, M, D'Angelo, N., Garcia, E., Zuniga, L., (2019), Urban poverty and education. A systematic literature review. Educational Research Review. Received 22 November 2018; Received in revised form 18 April 2019; Accepted 23 May 2019.

Simler, K. Harrower, S. &Massingarela, C. (2003). "Estimating poverty indices from simple indicator surveys. In conference on “Growth, poverty reduction and human development inAfrica,” Centre for the Study of African Economies", University of Oxford. 1-23.

UN-Habitat (2016). Urbanization and development: Emerging futures. World cities report 2016. 1-247.

United Nation. (2014). World Urbanization Prospects. Published by the United Nations.10 July2014. New York. 1.