بررسی خلوت قرارگاه‌های رفتاری در سکونتگاه‌های دانشجویی شهر قزوین براساس همساختی (رفتار- کالبد) (مطالعه‌ موردی: سکونتگاه‌های دانشجویی لاله و نرگس دانشگاه آزاد اسلامی قزوین)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 15، دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 55، تیر 1400، صفحه 419-438   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سارا شریعتی¹؛ مهدی خاک زند^{* 2}؛ فریبا البرزی³

¹دانشجوی دکتری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

²دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

³استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

چکیده

مقدمه: قرارگاه رفتاری به عنوان محصول روانشناسی بوم ‌شناختی بر نقش موقعیت فیزیکی در خلق رفتار انسان تاکید داشته و به تاثیر محیط فیزیکی بر مردمی که از آن بهره می‌برند می‌پردازد. فضای سکونتگاه دانشجویی، به عنوان نوعی از زندگی سکونتی با تعریف شدن در عرصه‌های خصوصی تا عمومی، سلسله مراتبی از قرارگاه‌های رفتاری است که در پیوند با هم نظام‌های فعالیت را به وجود می‌آورند. ارتباط زنجیره‌ای قرارگاه‌های رفتاری با یکدیگر و شناسایی خردمکان‌های رفتاری در درون یک پهنه و تلاش در جهت ساماندهی آن‌ها و ایجاد پیوستگی میان آن‌ها در جهت کیفیت محیطی از منظر خلوت درخواستی ساکنان در این مقر رفتاری بسیار حائز اهمیت است و در صورت عدم وجود کیفیات لازم، الگوهای رفتاری دچار اختلال  می شود.
هدف: این پژوهش به تاثیر الگو‌های نظام فضایی سکونتگاه‌های دانشجویی بر رفتار مصرف‌کننده در فضای سکونتگاه دانشجویی بر پایه قرارگاه رفتاری دانشجو توجه دارد.
روش شناسی تحقیق: بر این اساس ابتدا مولفه های کالبدی- رفتاری موثر بر کیفیت خلوت محیط رفتاری و علت ورود مفاهیم قرارگاه رفتاری در بررسی این مولفه‌ها در فضاهای سکونتگاه دانشجویی در سه عرصه کلان، میانی و خرد بیان می‌شود و در ادامه نحوه تشکیل مدل مفهومی براساس نظریه قرارگاه رفتاری بارکر تبیین می‌شود. در پژوهش حاضر ثبت رویدادها به شیوه‌ میدانی در نمونه‌های مورد مطالعه مورد بررسی قرار گرفته و از طریق پرسشنامه و تحلیل محتوای داده‌های کیفی ضمن شناسایی مقرهای رفتاری، وزن مولفه‌های موثر در سکونتگاه‌ها شامل الگوهای جامع رفتار، ویژگی‌های کالبدی و هم ساخت‌های رفتار- ظرف کالبدی استخراج شده‌اند. به موازات شیوه فوق به صورت کمی از تئوری نحو فضا با نرم افزار Depthmap به بررسی نقش شاخص‌های چیدمان فضایی بر قرارگاه‌های رفتاری مصرف کنندگان سکونتگاه‌ها و بررسی خلوت آنان پرداخته شده است و در نهایت استدلال منطقی به جمع بندی داده‌های حاصل از شیوه پیمایشی و نرم افزار چیدمان فضا می‌انجامد.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: نمونه‌های مورد بررسی جهت اعتبارسنجی مدل مفهومی، سکونتگاه‌های دانشجویی در مجتمع سکونتگاهی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین می باشد.
یافته ها و بحث: یافته ها نشان می‌دهد که میان میزان خلوت پذیری فضای سکونتگاه دانشجویی با همنشینی مناسب عامل‌های کالبدی- فضایی و ادراکی-رفتاری جهت تحقق الگوهای رفتاری پایدار  مصرف کنندگان آن رابطه معناداری برقرار است و این عوامل بر مطلوبیت قرارگاه رفتاری اثرگذار خواهند بود.
 نتیجه گیری: هر دو شیوه نحو فضا و پیمایشی بر برتری همساختی مؤلفه‌های کالبدی – رفتاری در سکونتگاه‌های متمرکز نسبت به خطی اشاره دارد.

کلیدواژه‌ها

قرارگاه رفتاری؛ الگوی جاری رفتار؛ همساختی؛ چیدمان فضا؛ خلوت؛ سکونتگاه دانشجویی

مراجع

آلتمن،ایروین. (1395). محیط و رفتار اجتماعی:خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام، ترجمه علی نمازیان، چاپ سوم،15،انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

پاکزاد، جهانشاه. (1388). سیر اندیشه ها در شهرسازی3، تهران : انتشارات شهیدی.

حیدری ، علی اکبر،عبدی پور، زهرا. (1394). ارزیابی نقش خلوت در ارتقای دلبستگی به مکان در خوابگاههای دانشجویی ، نشریه هنرهای زیبا، 20(4)، 73-86.

خطیبی،محمدرضا. (1392). تاثیر متقابل الگوهای رفتاری در احیای هویت محیط شهر مطالعه موردی محدوده ورودی سنندج، نشریه هویت شهر، 7 (13)، 63-73

جهانگیری، جهانگیر، ابوترابی زارچی، فاطمه، تنها، فاطمه و ابوترابی زارچی ،حمیده (1391). بررسی رابطۀ بین رضایت از زندگی خوابگاهی و ازخودبیگانگی دانشجویان  دختر خوابگاهی (مطالعۀ موردی: دانشگاه اصفهان). نشریه  زن در فرهنگ و هنر، 4(4)، 89-106.

دانشپور، سیدعبدالهادی و مریم چرخچیان(1386)،فضاهای عمومی و عوامل موثر بر حیات جمعی، باغ نظر،4(7):19-24.

دژدا،ر امید، طلیسچی، غلامرضا، دهکردی، رحمان (1391). بازشناسی مفهوم قرارگاه رفتاری، مروری بر تعاریف و ویژگی های رفتاری باتاکید بر مرور تحلیلی متن شوگن، تهران. نشریه هفت حصار،1(1)،13-20.

سربندی، فراهانی، بهزادفر، مصطفی، عباس‌زادگان. (1393)،کیفیات محیطی موثر بر قرارگاه رفتاری در فضاهای سبز و باز محلی،فصلنامه مطالعات برنامه ریزی شهری، 2(5)، 101-110.

گلرخ، شمین. (1391).  قرارگاه رفتاری: واحدی پایه برای تحلیل محیط. (چاپ اول)، تهران: آرمانشهر.

لنگ، جان. (1386)، آفرینش نظریه معماری:نقش علوم رفتاری در طراحی محیط ،ترجمه علیرضا عینی فر ،(چاپ سوم)،تهران: دانشگاه تهران .

معماریان. (1381). نحو فضای معماری، مجله صفه،12(4)،75-83.

معتضدیان، فهیمه؛ مطلبی، قاسم (1391)« قلمروپایی در سکونتگاه های دانشجویی، نمونه موردی خوابگاه فاطمیه کوی دانشگاه تهران»، نشریه هویت شهر، 17، 64-55

مک اندرو، فرانسیس تی. (1387)،روان شناسی محیطی،ترجمه دکتر غلامرضا محمودی،تهران: زرباف.

مطلبی، قاسم. (1380) «روانشناسی محیطی: دانشی نو در خدمت معماری و طراحی شهری»، فصلنامه هنرهای زیبا، 10، 52-67. .

نظرپور،محمد تقی،سعادتی وقار،پوریا.حیدری،احمد(1396): بهبود کالبد سکونتگاه های دانشجویی در جهت افزایش اجتماع پذیری با تکیه بر روش نحو فضا، نمونه موردی: خوابگاه دانشگاه حکیم سبزواری سبزوار،معماری و شهرسازی آرمان شهر ،10(21)،247-265.

وایت، ویلیام. (1392). زندگی اجتماعی در فضاهای شهری کوچک، ترجمه: میترا حبیبی، تهران: دانشگاه تهران.

Amole, D. (2009). Residentaial satisfaction in student, s housing. Journal of Environmental psychology,     29, 76-85

Altman, E. & Werner, C. M. (1975). Home Environments, New York: Plenum Press, Vol. 8.

Abioso, W. S., & Triyadi, S. (2017). The Behavior–Milieu Synomorphy of Communal Space in Desa Adat Tenganan Pegringsingan Bali Indonesia. International Journal of Architecture, Arts and Applications, 3(2), 11-20.

Barker, R.G. (1968). Ecological Psychology: Concepts and Methods for Studying the Environment of Human Behavior: Stanford University Press.

Estrada,Ch.A.G.,Gome,R.V.,Maniti,H.S.,polliente,K.B.,&Reynoso,L.B,(2008).TheAcademic Constraints of Students Living in Dormitories. The faculty of Language and Literature Department Institute of Accounts and Finance Far Eastern University Sampaloc, Manila.

Festinger, L; Schachter, S; and Back, K. (1963). Social Pressures in Groups A Study of Human Factors in Housing, Stanford, CA: Standford University Press.

Heiweil, M. (1973),The influence of dormitory architecture on resident behavior , Journal of Environment and behavior,5(4),377-412.

Heft, H. (2001). Ecological Psychology in Context: James Gibson, Roger Barker, and the Legency of William James‘s Radical Empiricism.Lawrence Erlbaum Associates, Inc. Publishers. United States of America.

Heft, H., Hoch, J., Edmunds, T., & Weeks, J. (2014). Can the identity of a behavior setting be perceived through patterns of joint action? An investigation of place perception. Journal of Behavioral Sciences, 4(4), 371-393.

Kelvin, P. (1973). Asocial psychological examination of privacy, British Journal of Social and Clinical Psychology,12,248-261

Lawson, B. (2007). Language of Space. Routledge. PBShop UK

Lang, J. (1994). Creating Architectural Theory: The Role of the Behavioral Sciences in Environmental Design, Van Nostrand Reinhold New York.

Manum, B. (2009). AGraph complementary software for axial-line Analysis, proceeding of the 7th international space syntax symposium, Stockholm, Sweden ,070.1-070.9

Price, R. H., & Blashfield, R. K. (1975). Explorations in the taxonomy of behavior settings: Analysis of dimensions and classification of settings. American Journal of Community Psychology, 3(4), 335-351

Rivière C (2001). Introduction to Anthropology, Translator, Naser Fakouhi, Ney press, Tehran

Wicker, A.W. (2011). Perspectives on Behavior Settings: With Illustrations from Allison’s Ethnography of a Japanese Hostess Club. Journal of Environment and Behavior, 47(1), 122-133.

Whyte, W. (1980). Social life of small urban space: Conservation Foundation.

Zimmerman -Patrick Troy (2008), Liminal Space in architecture: Threshold and Transition, Masrer of thesis in architecture, University of Tenessee Knoxville.