نقش سازه های اصلاحی در جذب گردشگر و کاهش مخاطرات ناشی از فرسایش و رسوب (موردمطالعه: شهرستان خرم‌آباد)

سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی

مقاله 11، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 46، اردیبهشت 1401، صفحه 91-107   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/girs.2022.683689

نویسندگان

وحید بیرانوندی^{* 1}؛ بهار بیشمی²

¹دانشجوی فارغ التحصیل کارشناس ارشد، آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و کشاورزی، دانشگاه لرستان، ایران

²استادیار، گروه پژوهشی گردشگری، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران

چکیده

پیشینه و هدف از دیرباز تمدن­های بشری به دلیل نیاز به منابع آبی در کنار رودخانه ­ها  و مناطق پرآب شکل می‌گرفتند، و امروزه با توجه به روند رو به رشد جوامع و نیاز به پیشرفت در حیطه ­های مختلف ازجمله، کشاورزی، سکونت­گاهی، و گردشگری استحصال پهنه­ های آبی را اجتناب‌ناپذیر کرده است. وابستگی شدید اقتصادی کشور به درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت از یک‌سو و بی‌ توجهی به درآمد بالقوه سرشار حاصل از گردشگری و تنوع انواع آن از سوی دیگر، ما را بر آن داشت در پژوهش حاضر به دنبال برطرف نمودن معضلات صنعت گردشگری باشیم و ضمن مشخص نمودن مکان مناسب برای سرمایه ­گذاری در حاشیه منابع آبی، مهم‌ترین ظرفیت­ های رشد و توسعه گردشگری جوامع ازجمله سازه‌هایی چون سدها، بندهای اصلاحی و رودخانه ­ها را معرفی کنیم. این سازه‌ها از خطراتی چون سیل و فرسایش و رسوب که مانع توسعه پایدارند جلوگیری می‌کنند. لذا این پژوهش کمک خواهد کرد عملیات آبخیزداری و توسعه گردشگری را در کنار ایجاد مناظر خاص و کاهش هزینه­ ها داشته باشیم. بدین منظور از طریق سناریوسازی شرایط ویژه ازجمله شیب و آبراهه می‌توان اقدامات لازم مثل احداث بندهای اصلاحی را به بهترین شکل انجام داد. همچنین پژوهش حاضر به مدیران و متصدیان حوزه آبخیزداری و صنعت گردشگری دید بهتری خواهد داد. سؤالات پژوهش عبارت است از؛ فواید و معایب احداث هر نوع بند در گردشگری کدم‌اند؟، تأثیر بندهای اصلاحی بر حوضه ­های آبریز منطقه مطالعاتی و نقش آن در جذب گردشگران چیست؟. در عصر حاضر که گردشگری، در سراسر جهان یک صنعت پربازده و فراگیر محسوب می­شود، می­توان با ایجاد پیوند بین عملیات آبخیزداری، گردشگری و  جاذبه­های روستایی، به جذب گردشگران بیشتر و شناسانیدن این جاذبه‌ها کمک کرد. سازه­های اصلاحی سازه­های کوچکی هستند که با مصالح ساده ازجمله چوب، سنگ، سنگ و ملات، بتن و توری سنگ احداث می­شوند تا هدف کاهش شیب آبراهه، کاهش سرعت جریان آب و مهار فرسایش در آبراهه­ها را تأمین نمایند. در این پژوهش با تعیین مکان مناسب بندهای اصلاحی، علاوه بر نمایش نقش عملیات آبخیزداری در پیشرفت گردشگری یک منطقه، می­توان هزینه­های مالی و جانی مخاطرات طبیعی ناشی از بارش  را کاهش داد. بدون بررسی دقیق مکان مناسب بندهای اصلاحی هر اقدامی، اثرات سوئی بر مناطق روستایی و به دنبال آن شهری،  جاده­ها، مزارع و باغات و غیره در پی خواهد داشت. با ساخت هر نوع بند نمی­توان به کسب درآمدهای هنگفت ناشی از گردشگری امیدوار بود. لذا در این تحقیق می­ توان اهدافی به شرح زیر را دنبال نمود؛ تعیین و شناسایی نقاط تحت تأثیر طرح بندهای آبی اصلاحی در منطقه مطالعاتی، حفظ آب‌وخاک، جلوگیری از فرسایش و ایجاد محیطی گردشگر پذیر، بررسی کارشناسانه مزایا و معایب بندهای اصلاحی، کاهش خسارات ناشی از خشک‌سالی و ایجاد محیطی زیبا، مطالعه عقاید و تجربیات جهانی در این راستا، بررسی نمونه کارهای انجام‌شده در سایر مناطق و مقایسه آن باکارهای صورت گرفته در منطقه موردمطالعه، عملکرد بندها در منطقه موردمطالعه ازنظر وضعیت بارش و نقش آن در میزان فرسایش و رسوب، تأثیر سازه ­های اصلاحی بر سرمایه ­های انسانی، اجتماعی و فیزیکی ناشی از احداث آن­ها و پیامدهای آن برای جامعه است.
مواد و روش ­ها قلمرو مطالعاتی پژوهش حاضر شهرستان خرم­آباد، مرکز استان لرستان هست. این محدوده با در برگرفتن وسعت 4942 کیلومترمربع و ارتفاع 1148 متری از سطح دریا و دارا بودن آب‌وهوای معتدل یکی از مهم­ترین و بزرگ‌ترین حوضه ­های آبریز کرخه را تشکیل می­ دهد. این تحقیق به روش کاربردی انجام‌شده است. با استفاده ازنظر کارشناسان و بهره ­گیری از زبان برنامه‌نویسی #C برای هر یک از معیارهای هیدرولوژیکی با زیر شاخص ­های زیر، وزنی به‌دست‌آمده و با تأثیر آن در نقشه فازی ایجادشده و با بهره­گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی، به تولید نقشه وزنی پرداخته می­شود. زیر شاخص­های موردنظر عبارت‌اند از آبراهه (درجه‌بندی مسیل­ ها)، چاه، چشمه و قنات (قرارگیری این منابع در پایین‌دست این سازه­ ها)، توپوگرافی با زیر معیارهای زمین‌شناسی (سختی سنگ)، پوشش، شیب (تقسیم‌بندی در محدوده 70-5 درصد)، اقتصادی و اجتماعی (راه ­های اصلی، فرعی و موقعیت روستاها) و دو اولویت مهم کاربری (وابستگی شدید به نوع پوشش با توجه به فرسایش­ های ممکن) و گسل تهیه‌شده از نقشه زمین‌شناسی 1:25000 با ادغام تمامی نقشه­ ها، مکان­ های مناسب برای ایجاد سدهای اصلاحی در مناطق مناسب گردشگری انتخاب می­ گردد.
نتایج و بحث در این تحقیق به بررسی نوع بندهای اصلاحی در ۸ نقطه تصادفی منطقه مطالعاتی پرداختیم که نتایجْ نشان از  مناسب بودن شیوه اجرایی، مطالعه مذکور دارند. همچنین با توجه به اهداف این پژوهش و اهمیتی که احداث هر یک از بندهای اصلاحی آبخیزداری در کاهش خسارات ناشی از فرسایش و رسوب ناشی از بارش­ ها و همچنین جذب گردشگر  دارد، به­منظور بهبود عملکرد این‌گونه طرح­ها، پیشنهادهایی زیر می­شود؛ اجرای طرح­های مطالعاتی در حاشیه سازه­ ها به منظور توسعه گردشگری، احداث حوضچه­ های ماهی گیری در مسیر سازه ­های اصلاحی و قرار دادن برنامه صید ماهی برای گردشگران باهدف سرگرمی و ایجاد آرامش درونی، کاهش فشار بر منابع آبی و خاکی با افزایش درآمدهای ارزی و کارآفرینی در چارچوب خدمات اکو توریسم، حفظ و افزایش تعادل منابع آبی به­منظور جذب گردشگر، ذخیره‌سازی و حفظ آب­های فصلی به‌منظور رشد پوشش گیاهی و افزایش رغبت حضور گردشگر، در فصول خشک منطقه، آزمونه قرار دادن بخشی از حوزه موردپژوهش باهدف تعیین نقش‌بندهای اصلاحی در جذب گردشگر و مقایسه آن با سایر منابع آبی، استفاده از دانش مهندسین آبخیزداری در ساخت علمی، متنوع و جدید بندهای اصلاحی، به‌منظور جذب گردشگران علمی، حداکثر سازی توسعه اکو توریسم با منابع آبی رهاشده است.
نتیجه­ گیری تحلیل یافته ­های این پژوهش نشان می­ دهد به­ منظور در نظر گرفتن گردشگری به‌عنوان یک صنعت کاربردی می­ بایست به جوانب مختلف آن توجه نمود؛ مهم‌ترین راهبردها و پیشنهادهای ارائه‌شده برای تحقق این هدف تحقیق به شرح زیرند:ارائه راهکارهایی بر اساس اصول علمی، ساده، مناسب و کاربردی در جهت بهبود وضعیت اشتغال، حفظ و توسعه زیرساخت‌ها، احیای مکان ­های توریستی (سازه ­های آبخیزداری) و نگهداشت منابع مالی است.

کلیدواژه‌ها

زبان برنامه ‌نویسی سی شارپ؛ سدهای اصلاحی؛ صنعت گردشگری؛ خطرات فرسایش؛ مکان یابی

مراجع

Abadian N, Eghbali N, Khanlou N. 2017. Water resources and their role in attracting tourists (Case Study: Tehran’s Qanats). Iranian journal of Ecohydrology, 4(3): 931-941. doi:https://doi.org/10.22059/ije.2017.62651. (In Persian).

Amiri A. 2019. Evaluation of the potential of coastal tourism in the north of Iran using second and third generation bio climatic indices. Journal of Tourism Planning and Development, 8(30): 213-226. doi:https://doi.org/10.22080/jtpd.2019.15497.2970. (In Persian).

Azarshakan S, Alipour Nakhi A, Sharifinia Z. 2019. Ecotourism, a strategy for the sustainability of water resources. Conservation and Exploitation of Hyrcanian Forests, 1(1): 17-24. doi:https://cuhfj.areeo.ac.ir/article_120617.html. (In Persian).

Basarin B, Lukić T, Mesaroš M, Pavić D, Đorđević J, Matzarakis A. 2018. Spatial and temporal analysis of extreme bioclimate conditions in Vojvodina, Northern Serbia. International Journal of Climatology, 38(1): 142-157. doi:https://doi.org/10.1002/joc.5166.

Bazzazan F, Azaddana F. 2018. The economic impact of domestic tourism Qom (Two regional input-output approach). Journal of Tourism Planning and Development, 7(25): 8-24. doi:https://doi.org/10.22080/jtpd.2018.1997. (In Persian).

Behrad F, Hadipour M, Naderi M, Kazemi A. 2019. Ecotourism Carrying Capacity Evaluation with Emphasis on Sustainable Development in Bisheh Waterfall as a Geotourism Area. Journal of Environmental Science and Technology, 21(10): 81-91. doi:https://doi.org/10.22034/jest.2018.12900.2136. (In Persian).

Boakye MK, Akpor OB. 2012. Community participation in water resources management in South Africa. International Journal of Environmental Science and Development, 3(6): 511. doi:https://doi.org/10.7763/IJESD.2012.V3.277.

Boers B, Cottrell S. 2007. Sustainable tourism infrastructure planning: A GIS-supported approach. Tourism Geographies, 9(1): 1-21. doi:https://doi.org/10.1080/14616680601092824.

Drumm A, Moore A. 2002. An Introduction to Ecotourism Planning and Management. Ranjbar M Tehran, Iran: Ayizh Publishing, P, 176. doi:https://doi.org/1003920180104.

Hall C, Michael J. 1999. Tourism Policy, First Edition, Cultural Research Publications, Tehran. doi:https://doi.org/10.1080/14616688.2018.1454506.

Hemmati Z, Shobiri S. 2015. An analysis of the components of promoting environmental culture (Case study: Citizens of Shiraz). Iranian Cultural Research, 4: 197-215. doi:http://dx.doi.org/10.7508/ijcr.2015.32.008. (In Persian).

Heydari A, Roshan S, Naderi N. 2019. The effect of tourism marketing on the development of rural entrepreneurship in the Rijab region of Kermanshah province. Journal of Rural Research, 10(4): 582-595. doi:https://doi.org/10.22059/jrur.2019.280936.1358. (In Persian).

Ildromi A, Victim M. 2017. The importance of water resources ecotourism in the development of tourism in mountainous areas (Case study: Hamadan province). Water and Sustainable Development, 4(2): 139-150. doi:https://doi.org/10.22067/jwsd.v4i2.59783. (In Persian).

Jamali A, Rahimaabadi A, Rahmatian A. 2016. Prioritization of the watershed for the construction of a lattice dam by multi-spatial analysis (SMCE) method, in Hassan Robat, Isfahan. Geographical of the Land, 13(52): 11-20. doi:https://sarzamin.srbiau.ac.ir/article_10384.html. (In Persian).

Kalinauskas M, Mikša K, Inácio M, Gomes E, Pereira P. 2021. Mapping and assessment of landscape aesthetic quality in Lithuania. Journal of Environmental Management, 286: 112239. doi:https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2021.112239.

Karimi A, Yazdani H, Golestani M. 2019. Investigating the Impact of Entrepreneurial Marketing on Marketing Capabilities and Market Performance of Small and Medium Businesses in Tehran Tourism. Journal of Tourism Planning and Development, 8(2): 171-185. doi:https://doi.org/10.22080/jtpd.2019.14279.2855. (In Persian).

Kumar S. 2016. The changing future of rural marketing in India. Imperial Journal of Interdisciplinary Research (IJIR), 2(4. http://www.onlinejournal.in).

Lee TH. 2013. Influence analysis of community resident support for sustainable tourism development. Tourism Management, 34: 37-46. doi:https://doi.org/10.1016/j.tourman.2012.03.007.

Mehdinasab M. 2019. Evaluation of geotouristic capabilities of Poldokhtar wetlands based on the Pereira and Rhineard models. Journal of Wetland Ecobiology, 11(2): 27-38. http://jweb.iauahvaz.ac.ir/article-21-781-fa.html. (In Persian).

Program and budget organization. 2018. Document of the economic, social and cultural development plan of the country, Vol. I, Publications of the Program and Budget Organization, Tehran. http://library.mporg.ir/Portal.

Radmehr A, Araghinejad S. 2016. Optimal urban flood management using spatial multi criteria decision making approach. Amirkabir Journal of Civil and Environmental Engineering, 48(3): 227-240. (In Persian).

Saeidi S, Mohammadzadeh M, Salmanmahiny A, Mirkarimi SH. 2017. Performance evaluation of multiple methods for landscape aesthetic suitability mapping: A comparative study between Multi-Criteria Evaluation, Logistic Regression and Multi-Layer Perceptron neural network. Land Use Policy, 67: 1-12. doi:https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2017.05.014.

Singh LK, Jha MK, Chowdary VM. 2017. Multi-criteria analysis and GIS modeling for identifying prospective water harvesting and artificial recharge sites for sustainable water supply. Journal of Cleaner Production, 142: 1436-1456. doi:https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.11.163.

Wang X, Ma F, Li C, Zhu J. 2015. A bayesian method for water resources vulnerability assessment: A case study of the Zhangjiakou Region, North China. Mathematical Problems in Engineering, 2015. doi:https://doi.org/10.1155/2015/120873.