پرتوی از دعای جوشن کبیر در غزلی از سنایی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 16، دوره 15، شماره 58، مرداد 1400، صفحه 377-401   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.683766

نویسنده

راضیه سلمانپور

دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد

چکیده

در این مقاله به بررسی تأثیر دعای جوشن کبیر بر غزل «ملکا ذکر تو گویم» از سنایی پرداخته شده است. سنایی در این غزل متأثر از آیات و روایات و دعای جوشن کبیر بوده و همانند این دعا، مناجات خود را با عشق و سوز نسبت به باری تعالی در سه مرحله بیان کرده است: ابتدا با ستایش خداوند، 55 صفت جمال و جلال الهی را برشمرده که بیان این میزان، پرتوی از هزار و یک صفت خدا در دعای جوشن کبیر است. پس از تسبیح و تنزیه خداوند و بیان توحید، ناتوانی خود را از توصیف ذات لایتناهی بیان می­کند. در آخر سنایی بر خلاف نیایش­های دیگر که مطلوبش، معشوق ازلی است، به تبع این دعا، خواهش خود را رهایی از آتش دوزخ بیان می­کند، همان «خلصنا من النار یا رب» که در آخر 100 بند جوشن کبیر تکرار شده است. این شعر او همانند این دعا حاوی مضامین اخلاقی، معنوی و تربیتی فراوان است.

کلیدواژه‌ها

سنایی؛ صفات ثبوتیه؛ صفات سلبیه؛ نور؛ ستّار

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم. ترجمه بهرام پور.

نهج البلاغه. ترجمه فیض الاسلام.

دعای جوشن کبیر. 1388ش، تدوین کننده: رضوان شریفی، مترجم: الهی قمشه­ای، چاپ ششم، بی جا: انتشارات آیین دانش.

اشرف زاده، رضا. بی تا، آب آتش فروز؛ گزیده حدیقة الحقیقة، چاپ هفتم، بی جا: جامی.

انصاریان، حسین. بی­تا، عرفان اسلامی، شرح جامع مصباح الشریعة ومفتاح الحقیقة، چاپ اول، تهران: دفتر تبلیعات اسلامی.

بقایی، محمد. 1385ش، ستایش عشق، شرح تطبیقی عاشقانه‌های سنایی، چاپ اول، بی جا: انتشارات نامک.

تهانوی، محمد علی بن علی. 1346ش، کشاف اصطلاحات الفنون، به تصحیح وجیه و همکاران، تهران: کتابفروشی خیام.

جوادی آملی، عبدالله. 1390ش، ادب فنای مقرّبان، چاپ هشتم، قم: مرکز نشر اسراء.

خمینی، روح الله. 1368ش، چهل حدیث، چاپ دوم، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.

سعدی، مصلح بن عبدالله. 1379ش، کلیات سعدی، تصحیح محمد علی فروغی، چاپ دوم، تهران: نشر پیمان.

سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. 1383ش، حدیقة الحقیقة وشریعة الطریقة، به تصحیح مدرس رضوی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. 1388ش، دیوان سنایی غزنوی، به تصحیح مدرس رضوی، چاپ هفتم، تهران: سنایی.

سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. 1389ش، دیوان حکیم سنایی، به کوشش دکتر مصفا، چاپ اول، تهران: زوّار.

طباطبایی، محمد حسین. 1374ش، تفسیر المیزان، مترجم: محمد باقر موسوی همدانی، نوبت پنجم، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسی، فضل. 1360ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه مترجمان، محقق: رضا ستوده، چاپ اول، بی جا: فراهانی.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. 1377ش، منطق الطیر، به اهتمام صادق گوهرین، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

فراهانی منش، علیرضا. 1376ش، دعاشناسى موضوعى، دعای جوشن کبیر، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، 1387ش، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ نهم، تهران: قطره.

کاظمی خوانساری، ابراهیم. 1389ش، ذکرهای شگفت عارفان، چاپ دوازدهم، بی جا: نشر عطر یاس.

کفعمی‌، ابراهیم ‌بن‌ علی‌. 1321ش، المصباح‌، چاپ‌ سنگی‌، تهران: چاپ‌ افست‌.

مرتضوی، منوچهر. 1370ش، مکتب حافظ، چاپ سوم، تبریز: ستوده.

مطهری، مرتضی. 1354ش، سیری در نهج البلاغه، تهران: صدرا.

مطهری، مرتضی. 1357ش، جهان بینی توحیدی، چاپ دوم، تهران: صدرا.

یوسفی، غلامحسین. 1373ش، چشمه روشن، چاپ پنجم، تهران: علمی.

 

مقالات

اسداللهی، خدابخش. 1390ش، «اندیشه‌های عرفانی سنایی در دعا با تکیه بر حدیقة الحقیقة»، متن شناسی ادب فارسی، شماره1، دوره سوم، صص75-90.

آسیابادی و همکاران. 1390ش، «ذکر، و زمان و خاطره از نظر مولوی و ارتباط آن با «دلارام» در غزلیّات شمس»، پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان، دوره جدید، شماره 4، (پیاپی 12)، زمستان، صص11-28.