مقایسه تطبیقی مضامین اخلاقی نقایض جریر و اخطل

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 19، دوره 15، شماره 58، مرداد 1400، صفحه 451-480   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.683769

نویسنده

حمید متولی زاده نائینی

دکترای زبان و ادبیات عرب دانشگاه یزد

چکیده

یکی از برترین راه‌های شناخت برتری شاعری بر همتایانش مقایسه تطبیقی در موضوعات و بررسی سبک­شناختی شعر آن­ها است. جریر و اخطل که همچون دو هماورد ستیزه­جو، تمام دوران شاعری خود را به هجو یکدیگر پرداختند و همواره سعی در بی­آبرو نمودن دشمن خود داشتند، می‌کوشیدند تا با استفاده از ساختارهایی بدیع، حریف را مقهورِ قدرتِ خیالِ شگرف و استدلال­های ادبی خود سازند. این پژوهش با هدف بررسی محتوایی مضامین اخلاقی مشترک در نقایض جریر و اخطل انجام شده و با روش تحلیلی- توصیفی به بررسی بیش از 840 بیت در قالب 20 قصیده پرداخته است. بر اساس آنچه در بررسی تفاوت­ها و شباهت­های مضمونی و سبکی میان دو شاعر گفته می‌شود، می­توان دریافت که جریر در به تصویر کشیدن مضمون فرومایگی و بخل از اخطل موفّق­تر عمل کرده است ولی اخطل در توصیفاتش و بهره­برداری از فنون مختلف ادبی در ترسیم ترس و بی­عفّتی گوی سبقت را از جریر ربوده است. 

کلیدواژه‌ها

مضامین اخلاقی؛ جریر؛ اخطل؛ مقایسه تطبیقی

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

ابن ‌الأثیر، عزالدین. 1979م، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.

ابوتمام، حبیب بن اوس. ۱۹۲۲م، نقائض جریر و الأخطل، بیروت: المطبعة الکاثولیکیة.

الأفغانی، سعید بن محمد. 2003م، الموجز فی قواعد اللغة العربیة، بیروت: دار الفکر.

البَلَاذُری، أحمد بن یحیی. 1996م، جمل من أنساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض الزرکلی، بیروت: دار الفکر.

جریر. لا تا، دیوان جریر بشرح محمد بن حبیب، تحقیق: نعمان محمد أمین طه، ط3، القاهرة: دار المعارف.

جریر، ابن عطیّه. لا تا، دیوان جریر بن عطیة، شرح محمّد اسماعیل عبدالله الصاوی، مصر: مطبعة الصاوی.

ضیف، شوقی. لا تا، التطور والتجدید فی الشعر الأموی، ط8، القاهرة: دار المعارف.

علی‌، جواد. ۱۹۷۰م، المفصل‌ فی‌ تاریخ‌ العرب‌ قبل‌ الاسلام‌، بیروت: دار العلم للملایین.

الفراهیدی، خلیل بن احمد. ۱۴۰۹ق، کتاب العین، قم: چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی. 

الفیومی، أحمد بن محمّد. 1414ق، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: مؤسسة دار الهجرة.

القیروانی، ابن رشیق. 1981م، العمدة فی محاسن الشعر وآدابه، تحقیق محمد محی الدین عبد الحمید، ط5، بیروت: دار الجیل.

المبرد، أبو العباس،1997م. الکامل فی اللغة والأدب، تحقیق: محمد أبو الفضل إبراهیم، ط3، القاهرة: دار الفکر العربی.

 

مقالات

شرکت مقدم، صدیقه. 1388ش، «تطبیق مکتب‌های ادبیات»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال سوم، شماره 12، صص 51-71.

صالح­بک، مجید و هادی نظری منظم. 1387ش، «ادبیات تطبیقی در ایران، پیدایش و چالش‌ها»، فصلنامه زبان و ادب پارسی، شماره 38، صص 9- 28.

 

سایت اینترنتی

العَمری، صالح، شرح بیت «حک استه و تمثل الأمثالا»، 2010م.

روی سایت: https://www.ahlalloghah.com/showthread.php?t=5092

موسوی، مریم. تکرار، تکرار و تکرار؛ چطور می­شود که دروغ­ها قابل باور می­گردند؟، 26 بهمن 1395ش.

روی سایت: https://digiato.com/article/2017/02/14