تحلیل جامعه‌شناختیِ عدالت فرهنگی- هنری با تاکید بر مفهوم عدالت فضایی (مطالعه موردی مناطق پنج‌گانه شهر اراک)

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 1، دوره 15، شماره 54، خرداد 1401، صفحه 7-34   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jss.2021.1935054.1358

نویسندگان

مهدی مبارکی¹؛ باقر ساروخانی^{* 2}؛ منصور وثوقی³

¹دانشجوی مقطع دکتری رشته جامعه‌شناسی فرهنگی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استاد گروه جامعه شناسی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران (نویسنده مسئول) [e-mail]

³استاد ، گروه جامعه شناسی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران

چکیده

این مقاله قصد دارد با رویکرد عدالت فضایی، به تشخیص وضعیت توزیع و استقرار امکانات (کاربری ) فرهنگی- هنری به عنوان یکی از بسترهای شکل گیری فعالیت های فرهنگی در شهر اراک بپردازد تا بر اساس آن به فهم و تحلیل ارتباطِ نحوه توزیع این امکانات با نیازها و استحقاق فرهنگی- هنری شهروندان ساکن در مناطق مختلف بپردازد. روش این مطالعه ترکیبی ( کمی و کیفی) از نوع همزمان بوده که در بخش کمی، جمع آوری داده ها با ابزار پرسشنامه و با شیوه نمونه گیری متناسب با حجم انجام شد. در بخش کیفی جمع آوری اطلاعات مربوط به مطالعات کالبدی (میزان و نحوه توزیع کاربری های فرهنگی- هنری در مناطق شهر) با تحلیل ثانویه انجام و پس از آن مکانی گردیده است. از مهمترین نتایج می توان به کاستی و تفاوت معنادار و مسئله مند نحوه و میزان برخورداری از امکانات و خدمات فرهنگی- هنری در مناطق پنچ گانه شهری اراک اشاره کرد که نشان دهنده شکاف و نابرابرهای محسوس در توزیع و تخصیص امکانات و خدمات مذبور می باشد، وضعیت شاخص منفعت جمعی در بخش فرهنگی-هنری (با در نظر گرفتن عامل سرانه، سرانه استاندارد و شعاع عملکردی) از وضعیت محرومیت فضایی و اجتماعی بخش قابل توجهی از پهنه جغرافیای اجتماعی آن حکایت دارد. نهایتا الگوی توزیع فضایی امکانات فرهنگی- هنری بر مبنای نیازها و استحقاق شهروندان در شهر اراک، ناکارا و نابرابر و ناعادلانه می باشد که تفاوت و نابرابری های جدی را در سطح مناطق و در بین شهروندان ساکن در آن ایجاد نموده است.

کلیدواژه‌ها

عدالت فضایی"؛ منفعت عمومی"؛ نیاز"؛ استحقاق"؛ "؛ امکانات فرهنگی - هنری"

مراجع

اسفندیار زبردست. 1383. اندازه شهر. تهران : مرکز مطالعات شهرسازی و معماری ، وزارت مسکت و شهرسازی.

اسفندیاری، آ. (1399، اردیبهشت 22). انتقاد نایب رییس شورای شهر اراک از کاهش سه برابری بودجه فرهنگی‌اجتماعی این شهر طی ۸ سال. بازیابی از ISNA: https://www.isna.ir/news/

افروغ، ع  . (1377). فضا و نابرابری اجتماعی. تهران:  انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.

افلاطون . (1381). جمهوری. ف. روحانی، تهران:  انتشارات علمی و فرهنگی.

الوانی، س و پور عزت، ع. (1382). عدالت اجتماعی، شالوده توسعه پایدار. کمال مدیریت 17-28.

اندرو هیود. 1388.  مقدمه نظریه سیاسی. ترجمة عبدالرحمن عالم. تهران: قومس.

بحرینی, سید حسین. 1378. تجدد، فراتجدد و پس از آن در شهرسازی. تهران: اننشارات دانشگاه تهران.

بهرام اخوان کاظمی. 1379. "عدالت در اندیشه سیاسی غرب." فصلنامه سیاسی -اقتصادی، شماره 153 و 154 68-75.

تقوایی، ع، بمانیان، م، پورجعفر، م و بهرام پورمهدی. (1393). میزان سنجی عدالت فضایی در چارچوب نظریه شهر عدالت محور؛ مورد پژوهشی مناطق 22گانه شهرداری تهران. مدیریت شهری, 391-423.

حبیبی و مسائلی. (1378).  مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران.

داداش پور و دیگران،ه. (1394). گفتمان عدالت فضایی در شهر. تهران:  آذرخش.

داداش پور, هاشم, فرامرز رستمی, و بهرام علیزاده. 1393. “بررسی و تحلیل توزیع عادلانه خدمات شهری و الگوی پراکنش فضایی آنها در شهر همدان.” فصلنامه مطالعات شهری 12.

راولز، ج. (1385). عدالت به مثابه انصاف : یک بازگویی. (ع. ثابتی، مترجم) تهران: انتشارات ققنوس.

رفیعیان، م. قاسمی، ا. و نوذری،ک. (1398). صورتبندی جدید از مفهوم گفتمان عدالت فضایی؛ چارچوبی برای تحلیل شهر تهران. دانش شهرسازی, 21-44.

رهنمایی، م. و شاه حسینی، پ. (1387). فرایند برنامه ریزی شهری ایران. تهران: سمت.

سعیدی رضوانی, نوید, و زهره داوودپور. 1389. تدقیق تعاریف و مفاهیم کاربری های شهری و تعیین سرانه. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری ؛ وزارت مسکن و شهرسازی.

سن، آ. (1390). اندیشه عدالت. (و. محمودی، و ه. همایون­پور، مترجم) تهران : کندوکاو.

سوندرز، پ. (1394).  نظریه اجتماعی و مسئله شهری. م. شارع پور، تهران: انتشارات تیسا.

شاهیوندی, احمد, محمود قلعه نویی, و مریم علیپور اصفهانی. 1393. “بررسی ویژگی های کالبدی و اثرگذاری آن بر سرزندگی و زیست پذیری محله های قدیم شهری: نمونه موردی محله سنبلستان اصفهان.” مرمت و معماری ایران 9: 13-26.

غفاری، غ. (1395).  پیمایش ملی سنجش سرمایه اجتماعی کشور . تهران:  وزارت کشور شورای اجتماعی کشور.

غفوری, حسین, و سجاد قاسمی. 1396. “بررسی عدالت فضایی در توزیع خدمات با تاکید بر مدیریت شهری ، مطالعه موردی منطقه 19 تهران.” فصلنامه تحقیقات جغرافیایی 32: 112-160.

مارکس به نقل از اخوان کاظمی، ب. (1379).  عدالت در اندیشه سیاسی غرب.  فصلنامه سیاسی -اقتصادی، شماره 153 و 154, 68-75.

مبارکی، م و شهبازی، ز . (92-1393). بررسی وضعیت شاخص های توسعه اجتماعی در شهرستانهای استان مرکزی.  اراک: استانداری مرکزی.

مصطفوی، ن. (1397). ارزیابی تاب آوری مناطق کلانشهر اراک. اراک: جهاددانشگاهی.

مهندسین مشاور زیستا. (1381). طرح توسعه و عمران شهر اراک (طرح ها و برنامه های عمران شهری). وزارت مسکن و شهرسازی.

هاروی، د. (1376). عدالت اجتماعی و شهر. ف. حسامیان, تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.

هایک به نقل از داداش پور، ه. (1394). گفتمان عدالت فضایی در شهر. تهران: آذرخش.

هیود، ا. (1388). مقدمه نظریه سیاسی.ع. عالم تهران: قومس.

Bromberg, A. 2007. "Why Spatial Justice?" Critical Planning,.

Dikec, M. 2001. "Justice and the Spatial Imagination,." Enviromental Planing 33: 1785-1805.

Fainstein, susan. 2005. "Planing Theory and the City." Journal of planing education and research 25.

Heyman, Herbert H, and Edward M Kaitz. 1971. Urban Planing For Social Wellfae: A Model Cities Approach, Praeger Special in U.S Economic and Social Development. Praeger Publishers.

Littman, T. 2005. Land Use Impacts on Transport: How LandUse Factors Affect. Victoria Transport Policy Institute,www.vtpi.org.

Marcuse, Peter. 2009. "Searching for the just city: debates in urban theory and practice,Routledge."

Pirie, G. 1983. "On Space Justice,." Environment and Planing 465-473.

Simmel, Georg. 1997. "The Sociology Of Space." In Simmel On Culture, by D Frisby and M Featherstone, 70-137. london: Sage.

Smit, M D. 1994. Geography and Social Justice. Oxford.

Soja, Edward. 2009. The City and Spatial Justice. september. https://www.jssj.org.

—. 2009. The City and Spatial Justice.